این خط را بگیر و بیا

احمدرضا احمدی، شاعر اهل سینما که از دوستان مسعود معصومی بود، پروانه معصومی را برای ایفای نقش در فیلم «رگبار» به بهرام بیضایی معرفی کرد.
پروانه جوان از آزمون دشوار تست‌های فیلمساز سختگیری چون بیضایی سربلند بیرون آمد و شد «آتیه» سینمای ایران.
سکینه کبودرآهنگی متولد شهریور ۱۳۲۳ در محله دانشگاه تهران است. او با پایان تحصیل در دبیرستان نوربخش، برای ادامه تحصیل وارد دانشگاه ملی (دانشگاه شهیدبهشتی کنونی) شد و همزمان، دو زبان انگلیسی و فرانسه را آموخت. سال ۱۳۴۵ و در سن ۲۲ سالگی برای تحصیل در رشته علوم سیاسی به آلمان رفت و در آن دیار با مسعود معصومی عکاس بنام ایرانی ازدواج کرد و نام «پروانه معصومی» را برای خود برگزید.
بعدها موقعیتی پیش آمد تا در فیلم کوتاهی به نام «سفر» نقش‌آفرینی کند. گرچه همچنان بازیگری را به‌عنوان یک حرفه نمی‌دید و تصمیمی هم برای جدی گرفتن آن نداشت اما حضور در فیلم «رگبار» در مقابل پرویز فنی‌زاده و در فیلمی از بهرام بیضایی، بازیگری را برای معصومی به حرفه‌ای جدی بدل ساخت. او در همان سال، در یک فیلم متفاوت و ضدجریان دیگر یعنی «بی‌تا» ساخته هژیر داریوش جلوی دوربین رفت.
۲ سال بعد ابتدا در «شهر قصه» ساخته منوچهر انور بازی کرد و سپس نوبت به دومین همکاری با بهرام بیضایی در فیلم «غریبه و مه» رسید. بیضایی با شناخت دقیق از ویژگی‌های رفتار، چهره و شخصیت پروانه معصومی کاراکتر سینمایی او را شکل داد. تا جایی که بهترین و ماندگار‌ترین شخصیت‌های ایفا شده توسط معصومی را می‌توان در فیلم‌های بیضایی جست.
پس از «غریبه و مه» معصومی که در همان مدت کوتاه از ورود به این عرصه کارنامه‌ای آبرومند و قابل دفاع در سینمای متفاوت از جریان‌های روز داشت، مدتی از سینما فاصله گرفت. معصومی در سال ۱۳۵۵ برای نخستین بار با ایفای نقش سونیای «جنایت و مکافات» به کارگردانی علی رفیعی، پا به صحنه تئاتر گذاشت. در عرصه بازیگری عرف بر این است که بازیگران با استعداد تئاتر، راه خود را به سوی مناسبات سینما می‌گشایند.اما معصومی جزو معدود بازیگرانی بود که خلاف این مسیر را پیمود و از راه سینما به تئاتر رفت و در این عرصه هم کارنامه‌ای قابل‌قبول از خود به‌جا گذاشت. پس از آن در سال ۱۳۵۶ بار دیگر در فیلم «کلاغ» با بهرام بیضایی همکاری کرد و حاصل کار چون همیشه درخشان بود.
همکاری در سه فیلم «رگبار»، «غریبه و مه» و «کلاغ» با یکی از بهترین فیلمسازان سینمای ایران را می‌توان نقطه عطف فعالیت هنری معصومی دانست. سه‌گانه‌ای که پرسونای بازیگری پروانه معصومی را رقم زد و چهره زنی متفکر،غمگین و کم‌حرف را برایش به‌جا گذاشت، تا جایی که پس از گذشت سه دهه، هنوز هم بسیاری او را با شاه نقش «آتیه» در فیلم «رگبار» به یاد می‌آورند.
در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی معصومی به فرانسه مهاجرت کرد و پس از آن تحول بنیادین در جامعه، در سال ۵۸ به ایران بازگشت. آن سال‌ها توام شد با دوران گذار سینمای ایران از دوره موسوم به «فیلمفارسی» به دوره سینمای نوین.
سال ۶۳ و با «راه دوم» دومین دوره فعالیت هنری معصومی در سینمای ایران آغاز شد.
پس از آن نوبت به «گل‌های داودی» ساخته رسول صدرعاملی رسید که جایزه بهترین بازیگر زن سومین دوره جشنواره فیلم فجر را برای پروانه معصومی به ارمغان آورد. پس از برگزاری ۳ دوره از جشنواره فیلم فجر، این نخستین جایزه‌ای بود که در رشته بازیگری زن اهدا می‌شد. «تاتوره» ساخته پوراحمد دیگر فیلم قابل اعتنای معصومی در سال ۱۳۶۳ بود.
از این جا به بعد و متاثر از محدودیت‌های پردازش نقش زنان در آن زمان،معصومی به عنوان یکی از گزینه‌های اصلی ایفای نقش مادران دلسوخته و غمگین ومظلوم سینمای ایران تثبیت شد. «آشیانه مهر»، «جست‌وجو در شهر»، «ملاقات»، «چمدان»، «ترنج»، «شناسایی»، «شکوه زندگی» و «طوبی» محصول همین دوران به‌شمار می‌روند. در این مقطع «ناخدا خورشید» تنها فیلم متفاوت معصومی بود که در آن نقش همسر ناخدا را با توانایی ایفا کرد.
سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن در ششمین دوره جشنواره فجر، برای بازی در دو فیلم «جهیزیه برای رباب» و «شکوه زندگی» به پروانه معصومی رسید.
یک سال بعد در جشنواره هفتم، معصومی برای بازی در «سال‌های خاکستر» نامزد سیمرغ بهترین بازیگر زن شد اما برخلاف دو نوبت قبلی، آن را به خانه نبرد. سال ۱۳۶۸ معصومی در فیلم «تماس» ساخته خسرو ملکان برای اولین و آخرین بارعلاوه بر بازیگری، طراحی صحنه و لباس را نیز به تجربیات خود افزود. در دهه ۱۳۷۰ و پس از حضوری گذرا در «ناصرالدین‌شاه آکتورسینما»، دوران کم‌کاری معصومی فرارسید و تنها در فیلم «تنگنا» به سال ۱۳۷۴بازی کرد. دهه ۸۰ شاهد بازگشت دوباره معصومی به سینما بود. او در این دوران بیشتر در فیلم‌های تاریخی چون «مسافر ری»، «شاهزاده ایرانی» و «حضرت یوسف» بازی کرد. معصومی در میانسالی به ساخت فیلم‌های کوتاهی چون «چشمان پدر»، «عاشقی»و «جای پای کودک ایلامی» متمایل شد و جوایزی نیز از جشنواره‌های این حوزه دریافت کرد. او عضو هیات داوران نهمین جشنواره فیلم فجر و پنجمین جشن خانه سینما نیز بوده است.
در فیلم «رگبار» آتیه با نوشته آقای حکمتی روی دیوار روبه‌رو می‌شود: «این خط را بگیر و بیا» و به‌دنبال خط می‌رود. پروانه معصومی نیز با این نقش گویا خط بازیگری حرفه‌ای به دور از حواشی معمول ستاره‌های سینما را گرفته و پیش آمده. بیش از ۳۰ سال از آغاز این مسیر می‌گذرد، پس به احترامش بایستیم و کلاه از سر برداریم.

مازیار فکری ارشاد

منبع : روزنامه تهران امروز