ائتلاف‌ها، گروه‌بندی‌ها، و افراد شرکت‌کننده در انتخابات عراق

در روز ۱۵ دسامبر، رأی‌دهندگان عراقی برای سومین بار در عرض یکسال اخیر، به پای صندوق‌های رأی می‌روند. آنها این بار در چهارچوب قانون اساسی جدید که در رأی‌گیری روز ۱۵ اکتبر تصویب شد، ٢۷۵ نماینده مجلس ملی عراق را انتخاب خواهند کرد.
● نیروهای سیاسی شرکت کننده در انتخابات
در این انتخابات هر رأی‌دهنده عراقی حدود ٢٢٨ گزینه دارد. این گزینه‌ها به خودی خود احزاب سیاسی نیستند، بلکه گروه‌ها یا هویت‌های سیاسی (کیان سیاسی) هستند که از فهرست مورد توافق گروه‌های کوچک چند نفره تا ائتلاف‌های نسبتاً بزرگ تشکیل می‌شوند. در میان این گزینه‌ها، حدود ٢۱ اتحاد یا ائتلاف عمده وجود دارد که بالغ بر ۱۰۰ گروه‌بندی سیاسی پیرامون یک یا چند نفر را در بر می‌گیرد. علاوه بر این، ٢۰۷ لیست دیگر که در بر گیرنده ترکیبی از چهره‌ها و شخصیت‌های گوناگون است، وجود دارد. ائتلاف‌های عمده ٢ تا ۱۷ تشکل سیاسی را در بر می‌گیرند.۱
هیأت نظارت بر انتخابات عراق به هر یک از این ائتلاف‌ها یا هر لیست انتخاباتی تأیید شده، یک شماره انتخاباتی داده است. هیأت نظارت بر انتخابات این شماره‌ها را از طریق قرعه‌کشی و در حضور نمایندگان نامزدهای مختلف، و ناظران انتحاباتی سازمان ملل تعیین کرد. این شماره‌گذاری قرار است به رأی‌دهندگان بی‌سواد یا نیمه بی‌سواد که اغلب تحت تأثیر رهبران سیاسی یا قبیله‌ای خود هستند، کمک کند.
با توجه به واقعیات صحنه، به احتمال قوی ۵ ائتلاف از ٢۱ ائتلاف عمده، بیشترین سهم از کرسی‌های مجلس را به خود اختصاص خواهد داد:
۱) ائتلاف شماره ۵۵۵، ائتلاف ملی عراق (الائتلاف العراقی الموحد)
این ائتلاف از ۱۷ گروه یا کیان سیاسی تشکیل می‌شود که از میان آن‌ها دو حزب سیاسی شیعه در انتخابات ٣۰ ژانویه بیشترین تعداد کرسی‌ها را به دست آوردند. مهم‌ترین بخش‌های این ائتلاف به ترتیب عبارتند از مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق به رهبری عبدالعزیز حکیم؛ و حزب الدعوه به رهبری ابراهیم جعفری نخست‌وزیر فعلی عراق؛ و مونا زالزاله از سازمان بدر. از دیگر اجزای مهم این ائتلاف می‌توان جنبش صدریست به رهبری مقتدا الصدر و میلیشای مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق (میلیشای بدر، که در این ائتلاف تحت عنوان یک گروه حضور دارد) را نام برد. احمد چلبی، معاون نحست‌وزیر، که یکی از اجزای مرکزی این ائتلاف در انتخابات پیشین بود، این بار در ائتلاف دیگری (ائتلاف شماره ۵۶٩) حضور دارد. به علاوه، ندیم جابری دبیرکل حزب فضیلت اعلام کرده است که حزب مطبوع او از این ائتلاف کناره‌گیری خواهد کرد.
این ائتلاف در انتخابات گذشته از حمایت و دعای خیر آیت‌الله علی سیستانی برخوردار شد. اما به نظر می‌رسد آیت‌الله سیستانی این بار این ائتلاف را تأیید نکند. آیت‌الله سیستانی از طریق نماینده خود، شیخ هادی کربلایی اعلام کرده است که او از هیچ‌یک از کیان سیاسی این ائتلاف حمایت نخواهد کرد، اما او از مردم عراق خواست تا در انتخابات شرکت کنند.٢ موضع آیت‌الله سیستانی بیانگر توافق چهار آیت‌الله – علی سیستانی، محمد سعید حکیم، بشیر نجفی، و محمد فیاض- برای عدم دخالت مستقیم در سیاست است.٣ آیت‌الله سیستانی هم‌چنین به نمایندگان و نزدیکان خود دستور داده است به عنوان کاندیدا در انتخابات شرکت نکنند. این واقعیت که سه تن از این آیت‌الله‌ها، به استثنای آیت‌الله حکیم در خارج عراق به دنیا آمده اند، می‌تواند در اتخاذ این تصمیم نقش مهمی ایفا کرده باشد.۴
با رشد سرخوردگی – حتا از طرف سیستانی- نسبت به عملکرد ایراهیم جعفری بعنوان نخست‌وزیر، با ظهور ائتلاف متحد سنی‌ها، و محروم از تأیید رسمی آیت‌الله‌ها، ائتلاف ملی عراق احتمالاً نسبت به انتخابات گذشته، آرای کمتری به دست خواهد آورد. این ائتلاف به نحو فزاینده‌ای متمایل و وفادار به ایران به نظر می‌آید و چشم خود را بر حضور فزاینده امنیتی ایران در مناطق جنوبی عراق، به ویژه در بصره، دومین شهر بزرگ عراق، بسته است.۵
● امتیاز به مقتدا صدر
ائتلاف شیعیان برای جلب جنبش مقتدا صدر، ٣۰ کرسی (حدود یک‌سوم کرسی‌هایی که انتظار می‌رود به دست آورد) را به این جنبش داده است. این امتیاز نشان‌دهنده گسترش این درک است که محبوبیت صدر در میان رأی‌دهندگان شیعه در حال افزایش است، نفوذی که به زودی دستگاه مذهبی سنتی نجف به سرکردگی آیت‌الله سیستانی را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
در ازای پیوستن به ائتلاف شیعیان، صدر تعدادی تقاضا مطرح کرد که همه آن‌ها پذیرفته شد:
الف – تعداد کرسی‌های جنبش صدر برابر با تعداد کرسی‌های مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق باشد؛
ب- ایجاد ارتش عراق باید شتاب یابد تا خروج نیروهای خارجی تسریع شود؛
ج- تحت هیچ شرایطی با «رژیم صهیونیستی» روابط عادی برقرار نشود.۶
صدر علناً از این ائتلاف حمایت نکرده است، اما گفته است که هواداران او به طور شخصی در ائتلاف شرکت می‌کنند.۷
به احمد چلبی که در پشت صحنه معمار اصلی لیست شیعیان در انتخابات پیشین بود، قول سه کرسی در انتخابات پیش رو داده شد. اما او که از این پیشنهاد عمیقاً ناراضی بود، تصمیم گرفت ائتلاف خودش را تشکیل بدهد. (ائتلاف شماره ۵۶٩) ٨
٢) ائتلاف شماره ۵۶٩، کنگره ملی عراق (قائمهٔ المؤتمر الوطنی العراقی)
این ائتلاف از ۱۰ گروه‌بندی سیاسی لیبرال و سکولار از افراد شیعه، سنی و ترکمن تشکیل می‌شود. این ائتلاف که از طرف احمد چلبی تشکیل شده است، علاوه بر حزب خود او یعنی کنگره ملی عراق، جنبش مشروطه عراق به سرکردگی شریف علی بن الحسین مدعی سلطنت در عراق، عبدالحسین شندال، وزیر دادگستری، و فاروق عبدالله، رییس سابق جبهه ترکمن‌ها را نیز در بر می‌گیرد.چلبی که در حال حاضر معاون نخست‌وزیر در کابینه ایراهیم جعفری است، به امید به دست آوردن مقام نخست‌وزیری از اتحاد ملی عراق دور شده است. چلبی در مصاحبه با تلویزیون الجزیره در باره دلایل خود برای جدا شدن از اتحاد ملی عراق گفت: «اتحاد ملی عراق یک موضع اسلامی اتخاذ کرده است که با نظرات مردم عراق همخوان نیست.» او در پاسخ به سؤوال دیگری گفت: «اکنون که شکر خدا، قانون اساسی تصویب شده است، روشن است که نیاز به لیستی وجود دارد که گروه‌های مختلف مردم عراق، که مسلمانان مؤمن بوده و هم‌چنین به یک دولت دمکراتیک، کثرت‌گرا و فدرال اعتقاد دارند را نمایندگی کند.» ٩
روشن نیست فاصله گرفتن چلبی از ائتلاف ملی عراق چه تأثیری بر شانس او برای نخست‌وزیری داشته باشد. این ممکن است تأثیر منفی داشته باشد، و یا چلبی که رابطه خوبی با آیت‌الله سیستانی و مقتدا صدر دارد، بتواند مستقل از لیست اصلی شیعیان انتخاب شده و پس از انتخابات با اتکا به بخش‌هایی از جبهه شیعیان، و با کمک گروه‌های دیگر مانند سنی‌ها، کردها و دیگر عناصر سکولار در مجلس ملی خود را به عنوان یک نامزد برتر برای نخست‌وزیری عرضه کند. ۱۰ چلبی در هفته ۷ نوامبر سر راه خود به آمریکا در ایران توقف کرد و ملاقات‌هایی با مقامات بلندپایه ایران، از آن‌جمله رییس‌جمهور ایران داشت. ایران نگران از امکان نخست‌وزیری ایاد علاوی (ائتلاف شماره ۷٣۱) چلبی را برای نخست‌وزیری عراق تأیید کرده است. باید دید که آیا این تأیید به شانس چلبی برای نخست‌وزیری لطمه خواهد زد یا نه؟ ۱۱
٣) ائتلاف شماره ۶۱٨، جبهه میثاق عراق (جبههٔ التوافق العراقیهٔ )
سه گروه اصلی این ائتلاف عبارتند از: حزب اسلامی عراق به دبیر کلی طارق هاشمی، شورای گفت و گوی ملی به رهبری خلف الیان، کنگره سراسری مردم عراق که مسؤول آن عدنان محمد سلمان دولیمی، سرپرستی این ائتلاف را هم به عهده دارد. این ائتلاف رؤسای قبایل سنی مانند بنی مالک، الجبور و السوائد را در بر می‌گیرد.
۴) ائتلاف شماره ۷٣٩، اتحاد کردستان (التحالف الکردیستانی)
این ائتلاف هشت تشکل سیاسی را در بر می‌گیرد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: اتحادیه میهنی کردستان به رهبری جلال طالبانی، رییس‌جمهور فعلی عراق؛ حزب دمکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی، رییس‌جمهور منطقه کردستان؛ حزب کمونیست کردستان؛ و نمایندگان ترکمن‌ها و مسیحیان.
این ائتلاف حتا اگر تعداد آرای خود در آخرین انتخابات را حفظ کند، به دو دلیل تعدادی از کرسی‌های خود را از دست خواهد داد. اولاً، در انتخابات گذشته در غیبت آرای سنی‌ها، رأی کردها بخش بزرگ‌تری از کل آرای ریخته شده به صندوق‌ها را تشکیل می‌داد. با توجه به شرکت سنی‌ها در این انتخابات، درصد آرا بدون تردید کم‌تر خواهد بود. ثانیاً، اتحاد اسلامی کردستان که در انتخابات ژانویه بخشی از اتحاد کردستان بود، این بار با لیست خود در انتخابات شرکت می‌کند و در نتیجه بخشی از آرای کردها را به خود اختصاص خواهد داد.
۵) ائتلاف شماره ۷٣۱، لیست ملی عراق (القائمهٔ العراقیهٔ الوطنیهٔ)
این ائتلاف، پانزده حزب و تشکل سیاسی را در بر می‌گیرد و ریاست آن را ایاد علاوی نخست‌وزیر پیشین عراق به عهده دارد. غازی الیاور، معاون سنی رییس‌جمهور عراق؛ حمید الحسنی سخنگوی سنی مجلس ملی عراق؛ حمید مجید موسی، دبیرکل حزب کمونیست عراق؛ عدنان پاچه‌چی، دولتمرد سنی؛ سعدون الدلیمی وزیر دفاع سنی عراق؛ سید ایاد جمال‌الدین، وزیر خارجه پیشین، که یکی از معروف‌ترین شیعیان لیبرال عراق است؛ در این ائتلاف گرد آمده اند.
یکی دیگر ار اعضای این ائتلاف ایهام السامرایی، وزیر پیشین نیرو در کابینه علاوی است. او اخیراً در گفت و گو با روزنامه الزمان چاپ بغداد گفت که به عنوان دبیرکل «مجلس ملی برای وحدت و سازندگی عراق» با ۱۱ گروه مختلف مقاومت برای تشکیل یک جبهه ملی در جهت «سیاسی کردن» مقاومت و درگیر کردن آن در روند سیاسی، مذاکره کرده است. ۱٢
● باقی ائتلاف‌ها
باقی ائتلاف‌ها عمدتاً از افراد یا گروه‌های گمنامی تشکیل می‌شوند که فاقد منابع لازم برای فعالیت مؤثر انتخاباتی هستند. بر اساس همه شواهد به نظر می‌رسد این ائتلاف‌ها در این انتخابات رأی چندانی به دست نیاورند.
● تقسیم کرسی‌های مجلس ملی عراق
نحوه توزیع کرسی‌های مجلس ملی عراق این بار پیچیده‌تر و احتمالاً بحث‌انگیزتر از انتخابات ژانویه ٢۰۰۵ گذشته خواهد بود. در انتخابات ژانویه، عراق به عنوان یک حوزه انتخاباتی واحد در نظر گرفته شده بود و در نتیجه کرسی‌های مجلس به نسبت مستقیم آرای ریخته شده برای هر گروه تقسیم شد.
اما، در این انتخابات کرسی‌های مجلس ملی به دو گروه تقسیم شده است: یک گروه که ٢٣۰ کرسی را شامل می‌شود و به «کرسی‌های مجلس ملی» معروف است؛ و گروه دوم که ۴۵ کرسی را در بر می‌گیرد و «کرسی‌های جبران‌گر» نامیده می‌شود. کرسی‌های گروه اول به نسبت رأی‌دهندگان ثبت نام کرده در انتخابات ژانویه گذشته به ترتیب زیر بین ایالات مختلف تقسیم خواهد شد: بغداد (۵٩)، نینوا ( ۱٩)، بصره (۱۶)، سلیمانیه (۱۵)، اربیل ( ۱٣)، ذی قار (۱٢)، بابل (۱۱)، دیالا (۱۰)، انبار (٩)، کرکوک (٩)، واسیط (٨)، صلاح الدین (٨)، قادسیه (٨)، نجف (٨)، داهوک (۷)، میسان (۷)، کربلا (۶)، موصنا (۵). ۱٣
این فرمولبندی از طریق زیر به دست آمده است: در سطح ملی، کل آرای ثبت‌شده در انتخابات ژانویه تقسیم بر تعداد کرسی‌های مجلس شد. رقم به دست آمده که تقریباً برابر ۵۰ هزار است، میانگین آرای ملی برای هر کرسی مجلس را به دست می‌دهد. (هیأت نظارت بر انتخابات عراق این رقم را سهمیه ملی نام نهاده است.) در گام بعد، تعداد کرسی‌های تعیین‌شده برای هر ایالت تقسیم بر تعداد آرای ثبت‌شده در آن ایالت (درجریان انتخابات ژانویه گذشته) شد. رقم به دست آمده برای ایالات هجده گانه، بین سی و چند هزار (برای دیالا) تا پنجاه هزار (برای بغداد) در نوسان است.در حالی که همه لیست‌ها در سطح ملی با هم رقابت خواهند کرد، در سیستم جدید، هر کاندیدا- فرداً و یا به عنوان عضو یک ائتلاف، باید نامزدی خود را در یکی از ۱٨ ایالت اعلام کند. ائتلاف‌های بزرگ‌تر مانند ائتلاف ملی عراق، در ایالات مختلف نامزدهای مختلف خود را معرفی کرده اند. رهبر هر ائتلاف در آن ایالتی که تصور می‌رود بیشترین رأی را کسب کند در صدر لیست ائتلاف قرار دارد. به عنوان مثال، ائتلاف ملی عراق نام سه نامزد از لیست مجلس اعلای انقلاب اسلامی را در سه ایالت و نام سه نامزد از لیست جنبش مقتدا صدر را در سه ایالت دیگر از آن‌جمله ایالت مذهبی نجف، اعلام کرده است. از طرف دیگر، یک فرد یا یک ائتلاف کوچک ممکن است برای به دست آوردن حداکثر آرای ممکن، فعالیت‌های خود را در یک ایالت متمرکز کند.
● چهل و پنج کرسی جبران‌گر
در این انتخابات برای افراد و لیست‌هایی که نتوانند در ایالتی که نامزدی خود را اعلام کرده اند، رأی لازم را به دست آورند، «شانس دومی» هم در نظر گرفته شده است. در نتیجه، حتا اگر آرا به دست آمده به حد نصاب مورد نظر برای آن ایالت نزدیک نباشد، تعداد کل آرای ریخته شده در سطح کشور، می‌تواند برای دادن یک کرسی به آن فرد یا گروه کافی باشد. اگر همه ۴۵ کرسی جبران‌گر در دور اول تقسیم نشوند، با استفاده از یک فرمول دیگر و براساس مجموع آرا ملی و ایالتی، باقی‌مانده کرسی‌های جبران‌گر تقسیم خواهند شد.
● مشکلات رأی‌گیری
علاوه بر مشکلات رأی‌دهندگان در گزینش نامزد مورد نظر خود از میان لیست طولانی و بزرگ نامزدها، مشکل اداری تعیین لیست دقیق رأی‌دهندگان نیز وجود دارد. هیأت نظارت بر انتخابات عراق، برای تهیه لیست رأی‌دهندگان واجد شرایط از کارت‌های سهمیه استفاده می‌کند. هر عراقی دارای یک کارت سهمیه است که با آن سهمیه مواد غذایی خود را با قیمت یارانه‌ای دریافت می‌کند. اما، این کارت‌ها از اوایل دهه ۱٩٩۰ در جریان بوده اند، و در عرض این مدت بسیاری از صاحبان اصلی کارت‌ها در قید حیات نیستند. از طرف دیگر با توجه به وضعیت امنیتی، بسیاری از عراقی‌ها به مناطق دیگری نقل مکان کرده اند، و در نتیجه قادر به دادن رأی در ایالت یا حوزه انتخابیه خود نیستند. ۱۴
● رأی‌گیری در خارج از عراق
بنا به تخمین هیأت نظارت بر انتخابات عراق، از عراقی‌های مقیم خارج حدود یک میلیون و دویست هزار نفر واجد شرایط برای رأی دادن هستند. در بیست کشور جهان امکاناتی برای شرکت این افراد در انتخابات در نظر گرفته شده است. این کشورها عبارتند از: استرالیا، کانادا، آلمان، ایران، اردن، هلند، سوریه، ترکیه، امارات متحده عربی، ایالات متحده آمریکا، سوئد، بریتانیا، کویت، یمن، دانمارک، سوئیس، اتریش، لیبی، مصر، و لبنان. لیبی با حدود ۴۵ هزار سکنه عراقی، ممکن است اجازه برگزازی انتخابات در خاک خود را ندهد. ۱۵ در انتخابات پیشین حدود ٢۶۵ هزار عراقی مقیم خارج آرای خود را به صندوق‌ها ریختند.

پی‌نویس‌ها:
١) المدا (عراق)، ٢٩ اکتبر ٢۰۰۵.
٢) الصباح (عراق)، ٢٩ اکتبر ٢۰۰۵.
٣) الحیات (لندن)، ٢٩ اکتبر ٢۰۰۵.
۴) القدس العربی (لندن)، ٢ نوامبر ٢۰۰۵.
۵) الحیات (لندن) ٢٩ اکتبر ٢۰۰۵.
۶) الحیات (لندن) ٢٨ اکتبر ٢۰۰۵.
۷) نگاه کنید به
۱ نوامبر ٢۰۰۵. www.sotaliraq.com
٨) المدا (عراق) ٢٩ اکتبر ٢۰۰۵.
٩) بیانیه مطبوعاتی کنگره ملی عراق، ٢ نوامبر ٢۰۰۵.
١۰) الحیات (لندن) ٣۰ اکتبر ٢۰۰۵.
١١) الشرق والوسط (لندن) ٨ نوامبر ٢۰۰۵.
١٢) الزمان (عراق) ٣۰ نوامبر ٢۰۰۵.
١٣) گفت و گوی تلفنی نویسنده با دو نامزد شرکت در انتخابات.
١۴) الزمان (عراق) ٣۱ اکتبر ٢۰۰۵.
١۵) الصباح (عراق) ٣۰ و ٣۱ اکتبر ٢۰۰۵.
* برای دیدن نام صدها حزب، گروه‌بندی و افراد شرکت‌کننده در این انتخابات و تعلق آن‌ها به ائتلاف‌های مختلف، به نشانی زیر مراجعه کنید:
http://www.aliraqnews.com/aliraqnews/modules/news/article.php?storyid=۲۷۱۲
** برای اطلاع بیشتر از اعضای ائتلاف شماره ۷٣۱، به نشانی زیر مراجعه کنید:
http://www.aliraqiah.com/
منبع: برنامه مطالعات اقتصادی خاورمیانه
نمرود رافائلی
برگردان : ع. سهند

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگ توسعه