تلنگرهای آموزشی

شاید یکی از شاخص‌ترین تفاوت‌های تعلیم و تربیت در گذشته و حال، لزوم توجه آموزگاران به مشکلات متعدد تعلیم و تربیتی دانش‌آموزان باشد که این امر ناشی از درگیری دانش‌آموزان امروزی یا نابسامانی متعدد، اعم از آموزشی و پرورشی است. در نگاهی کلی می‌توان مشکلات آموزشی- پرورشی کودکان و نوجوانان را از مواردی چون ناتوانی در فراگیری آموزش‌ها تا انواع نابسامانی‌های روحی- روانی دانست که به این ترتیب جای بحثی نمی‌ماند که آموزگاران موظف‌اند بخشی از نیازهای این دانش‌آموزان را پاسخ گویند. از نگاهی دیگر اگر آموزگاران نخواهند یا نتوانند نابسامانی ذهنی- جسمی دانش‌آموزان‌شان را برطرف کنند، بی‌تردید دانش‌آموزان به دلیل درگیری‌های ذهنی‌شان آنچه را که آموزش داده می‌شود، فرا نمی‌گیرند.
در این بررسی سعی شده تا ۱۰ راهکار ساده اما مهم برای برقراری ارتباط آموزگار با دانش‌آموزان با هدف رفع مشکلات مختلف آنها ارائه شود.
● با دانش‌آموزان مرتبط شویم
آموزگار به صندوقچه اسرار دانش‌آموزان تبدیل شود، سخنان آنها را بشنود و سعی کند بی‌آنکه دیگران را به شکلی نادرست در جریان مشکلات آنها قرار بدهد، مشکلات را به بهترین نحو با والدین و اولیای مدرسه در میان گذاشته و تلاش خود را در جهت رفع آنها معطوف کند.
اعتماد دانش‌آموز به آموزگار باعث می‌شود تا دانش‌آموز آزادانه مسائلش را با آموزگار در میان بگذارد و از او کمک بخواهد. برای آنکه بتوانیم دانش‌آموزان و مشکلات آنها را شناخته و یاری‌شان کنیم، دقایق پایانی کلاس را هر بار به گفت‌وگو با یک یا چند نفر از دانش‌آموزان اختصاص دهیم تا از علایق، خواسته‌ها و مشکلات آنها آگاه شویم. در سایه این شناخت و آگاهی، برقراری ارتباط آسان‌تر و رفع مشکلات سهل‌تر خواهد شد. از سوی دیگر، ارتباط منطقی و صمیمی دانش‌آموز و آموزگار، احساس آرامش را بر کلاس درس حاکم می‌کند و این احساس خوشایند فرآیند آموزش- فراگیری را به حرکتی دلچسب و تاثیرگذار تبدیل می‌کند.
اختصاص ساعت‌هایی خاص به گفت‌وگو با دانش‌آموزانی که با مشکلات بیشتری روبه‌رو هستند، بسیار راهگشاست.
● او را به سوی خوب بودن سوق دهیم
روان‌شناسان معتقدند سرآغاز تصحیح رفتارهای ناشایست دانش‌آموزان تفسیر خوب رفتارهای نادرست آنهاست؛ به این معنی که برای مقابله با رفتارهای ناپسند دانش‌آموزان، به جای دعوا و مشاجره، با آنها به خوبی و با منطق و آرامش برخورد کرده و رفتار آنها را به گونه‌ای دیگر یا از نگاهی دیگر تعبیر و تفسیر کنیم.
دانش‌آموز ناآرام سعی دارد تا به هر شکل ممکن نظم کلاس را به هم بریزد و آموزگار و همکلاسی‌هایش را آزار دهد؛ که این ناآرامی و اذیت ممکن است به دلایل مختلف اعم از ابتلا به بیش فعالی، نابسامانی‌های روحی- روانی، نیاز به جلب توجه و... بروز کند. اما علت هر چه هست، نباید با او برخوردی تند و خشن داشت. گفت‌وگو با او و تفسیر رفتارهای ناپسند او به گونه‌ای دیگر، دانش‌آموز را از ادامه روند نامناسبی که در پیش گرفته، باز می‌دارد.
به‌طور مثال، هنگامی که با شیطنت سعی دارد تا نظم کلاس را به هم بریزد، به جای خشمگین شدن، تنها به گفتن این عبارت بسنده کنید که: «او سعی دارد تا با شوخی‌هایش خستگی را از تن همه ما به در کند.» استفاده از عبارت‌هایی از این دست دانش‌آموز را شرمنده می‌کند و او را به سوی تصحیح رفتار خویش سوق می‌دهد.
● راهنمایی‌ها باید ساده، کوتاه و کارا باشد
جوانان و نوجوانان، حتی کودکان از نصیحت بیزارند و هر چه صحبت‌ها به سوی نصیحت و پرگویی پیش برود، نتیجه عکسی را به دنبال دارد. بنابراین با کوتاه‌ترین اما بهترین و تاثیرگذارترین عبارت‌ها آنها را راهنمایی کنید. به جای ریز شدن در مسائل و بحث و گفت‌وگوی بیهوده، تلاش کنید تا با فهرست‌بندی مطالب و پرداختن به نکات کلیدی و مورد نظر، در کوتاه‌ترین زمان ممکن به بهترین نتیجه دست یابید.
روان‌شناسان عقیده دارند برای نتیجه‌گیری بهتر، کافی است کلیدهای موفقیت به صورت خلاصه و فهرست‌وار به آنها ارائه شود و هر بار تنها یادآوری کوتاهی درباره سرفصل‌ها صورت بگیرد. ذهن دانش‌آموزان خود به خود و بر اساس داده‌های کلیدی، راه صحیح را پیدا خواهد کرد. این روش برای آموزگاران و والدین توصیه شده و پرگویی مضرترین شیوه برای تصحیح رفتار دانش‌آموزان است.
● دوستی و رفاقت را شکوفا کنید
روان‌شناسان بر این باورند که همسالان بیش از دیگران یکدیگر را باور دارند و به سخنان و رفتارهای یکدیگر اعتماد می‌کنند. بنابراین با شکل‌گیری رفاقت‌های درست، خوب و محکم می‌توان بسیاری از مشکلات جوانان و نوجوانان را برطرف کرد.
از آنجایی که آموزگار بیش از هر فرد دیگری به اخلاق و روحیه تک تک دانش‌آموزان واقف است، از این رو به خوبی می‌تواند شاگردانش را برای یافتن دوست خوب راهنمایی کند. ترتیب دادن بازی‌ها و فعالیت‌های درسی گروهی، بازدیدهای علمی- تفریحی و... نه تنها راهکار مناسبی برای ارتباط بیشتر دانش‌آموزان با یکدیگر است، بلکه زمینه ساز شناسایی بیشتر دانش‌آموزان و یافتن دوستان خوب با نظارت آموزگار است. به این ترتیب، کودکان، جوانان و نوجوانان با یافتن و حفظ دوستی‌های خوب می‌توانند بسیاری از مشکلات روحی- روانی خود را برطرف کنند.
● آموزش‌ها را به حد نیاز ارائه کنیم
اگر چه در دنیای پرتلاش امروز، کم کاری و سهل‌انگاری نتیجه‌ای جز شکست را به دنبال ندارد، اما لازم است آموزش‌ها در کمترین زمان و میزان ممکن، اما به بهترین و موثرترین شیوه ارائه شود تا دانش‌آموزان بیشترین بهره را از آن بگیرند. از سوی دیگر آموزش‌ها، به ویژه تکالیفی که به آنان ارائه می‌شود باید در حدی باشد که علاوه بر آنکه دانش‌آموز به هدف نهایی خود یعنی فراگیری بهتر و موفقیت بیشتر دست یابد، امکان رشد ابعاد دیگر شخصیت او را نیز فراهم کند. به این معنی که اگر ذهن دانش‌آموزان نه تنها به سوی آموزش، بدون پرورش و تفریح متمرکز شود، او به فردی فرسوده، خسته، عصبی، گوشه‌گیر و یک بعدی تبدیل می‌شود و آنطور که باید، شکوفا نخواهد شد.
بنابراین سعی کنید تا در حد توان، نیاز و استعداد هر دانش‌آموز به او آموزش‌ها را ارائه دهید و از او طلب کنید.
● آنچه را بیشتر از توان اوست، نخواهید
آمارها نشان می‌دهد بسیاری از دانش‌آموزان به دلیل آنکه تحت فشار خانواده یا اولیای مدرسه قرار گرفتند به سرعت ترک تحصیل کرده یا به لجبازی، آنطور که باید، روند آموزش و پرورش‌شان را پی نگرفته‌اند. روان‌شناسان معتقدند یکی از شاخص‌ترین علل موفقیت یا شکست دانش‌آموزان، شناخت توانایی‌ها و علایق آنها توسط والدین، آموزگار و اولیای مدرسه و مهم‌تر از همه خود اوست، که پس از این شناخت، تنها پرورش استعدادها و توانایی‌های او می‌تواند دانش‌آموز را به سر منزل مقصود برساند.
● به تغییرات حساس باشید
آموزگار نخستین شخصی است که از تغییرات، چه مثبت و چه منفی مطلع می‌شود. بنابراین می‌تواند به عنوان حسگری فعال و هوشیار وضعیت درسی- رفتاری دانش‌آموزش را شناخته و کاستی‌ها را برطرف کرده و توانایی‌ها را تقویت کند.
به عقیده روان‌شناسان به هر میزان آموزگار ارتباط صمیمانه‌تری با دانش‌آموزان داشته باشد، به همان میزان شناسایی ضعف‌ها و قوت‌ها آسان‌تر و سریع‌تر بوده و امکان یافتن راه‌حلی برای رفع ضعف‌ها، محتمل‌تر است.
تمرکز دقیق آموزگار روی رفتار دانش‌آموزان حین تدریس، نخستین گام برای شناسایی وضعیت دانش‌آموزان است. حرکت‌های نابجا، حواس پرتی، خستگی و کلافگی، عصبانیت و بی‌تفاوتی، شیطنت و بی‌نظمی و... همگی رفتارهای غیرارادی است که در زمان تمرکز دانش‌آموز در حین تدریس آموزگار به خوبی نمایان می‌شود. حساسیت به تغییرات به راحتی آموزگار را برای شناسایی و حل مسائل و مشکلات دانش‌آموز راهنمایی می‌کند.
● با والدین ارتباط تنگاتنگ و صمیمی داشته باشید
اگر چه جلسه‌های انجمن اولیا و مربیان جلسه‌هایی است که با هدف رفع معضلات آموزشی- پرورشی برگزار می‌شود، اما در اغلب موارد آنطور که باید کارا نیست. بنابراین لازم است تا آموزگار با برنامه‌ریزی از والدین دانش‌آموزان دعوت کند تا با تمرکز و فرصت کافی درباره هر یک از دانش‌آموزان بحث و گفت‌وگو کند. ارتباط دائمی و صمیمی والدین و آموزگار به صورت هفتگی یا ماهیانه می‌تواند بسیاری از مشکلات آموزشی- پرورشی دانش‌آموزان را برطرف کند.
نکته مهم آن است که والدین و آموزگار باید با دیدی مثبت در جلسه‌های خصوصی حضور یابند تا تبادل نظر و شناسایی نقاط قوت و ضعف به خوبی انجام شود.
● مشکلات رفتاری دانش‌آموز را جدی بگیریم
بروز رفتارهای نابجا، نشان از آشفتگی‌هاست. دقت در رفتار تک تک دانش‌آموزان اعم از رفتارهای ناهنجار، شیطنت‌های نابجا، ترس در رفتار و حرکات، غیبت‌های بی‌دلیل و زیاد، عدم‌تمرکز در کلاس درس، بی‌قراری و ناآرامی که به اضطراب ختم می‌شود، افت درسی، بی‌علاقگی به حضور در فعالیت‌های جمعی اعم از فعالیت‌های درسی و غیر درسی و... همه نشان‌دهنده آشفتگی ذهنی دانش‌آموز است. بروز این رفتارها گاه برای جلب توجه آموزگار، دانش‌آموز دیگر یا حتی والدین است، اما در مواردی نیز شیوه‌ای برای منحرف کردن تمرکز آموزگار و اولیای مدرسه و والدین از ناکامی‌ها و ناتوانایی‌های آموزشی- رفتاری او است.
بنابراین لازم است تا آموزگار به دقت رفتارهای دانش‌آموزان را زیر نظر بگیرد و به سرعت تغییرات را شناسایی کند و درصدد رفع آنها برآید.
● از الگوهای رفتاری و شیوه‌های تصحیح رفتارها آگاه باشیم
آگاهی و تسلط آموزگار به رفتارهای دانش‌آموزان و رده‌های سنی مختلف به ویژه رده سنی که عهده‌دار تعلیم و تربیت آن است، نه تنها باعث می‌شود تا آموزگار عملکرد و رفتاری منطقی در مقابل دانش‌آموزان داشته باشد، بلکه باعث می‌شود تا به سرعت کج‌رفتاری‌ها را شناسایی کرده و الگوی صحیحی را برای تصحیح رفتارها برگزیند. روان‌شناسان تسلط آموزگار بر روان‌شناسی و رفتارشناسی کودکان، نوجوانان و جوانان را ضروری می‌دانند و معتقدند هر قدر آموزگار به روان‌شناسی کودکان و نوجوانان آگاه‌تر باشد، به همان میزان در امر تعلیم و تربیت موفق‌تر خواهد بود.
● رعایت این نکته برای والدین و اولیای مدرسه نیز بسیار ضروری است.
با نگاهی اجمالی به بحث می‌توان به راحتی به نقش تاثیر‌گذار آموزگار و اولیای مدرسه در تعلیم و تربیت صحیح دانش‌آموزان پی برد؛ تاثیری که شاید بتوان اثر آن را موثرتر از عملکرد و رفتار والدین دانست.

امیرعباس میرزاخانی

منبع : روزنامه کارگزاران