هم تفریح، هم آموزش

شاید بتوان گفت مسابقات تلویزیونی در دنیا عمری به‌اندازه عمر خود تلویزیون دارند؛ مسابقاتی که به‌دلیل جنبه سرگرمی و البته آموزشی برای مخاطب جذاب است.
در ایران نیز تلویزیون بنا به سلیقه مخاطب خود مسابقات زیادی را طراحی و اجرا کرده است اما تعداد کمی از آنها به اقبال لازم دست یافته‌اند. یکی از مسابقاتی که توانسته به‌دلیل شکل اجرا، سؤالات و جوایزی که به شرکت‌کننده می‌دهد نزد مخاطب محبوبیت پیدا کند مسابقه «۱۰۱» است که از شبکه ۳ پخش می‌شود.
حسین فردرو، تهیه‌کننده و کارگردان مسابقه ۱۰۱، سابقه اجرای اینگونه مسابقه‌ها را در کشورهای دیگر مربوط به سال‌های دور می‌داند؛« این شکل مسابقه در اکثر کشورهای دنیا اجرا می‌شود. در اروپا به تقلید از آمریکا این نوع مسابقه هم اجرا می‌شود که به اسم «یک در برابر صد » شناخته شده است. بعد از اجرای این مسابقه در کشورهایی مثل فرانسه، ایتالیا و آلمان، به‌دلیل محبوبیت آن، ترکیه هم نسخه‌ای از این مسابقه را ساخت.»
با اینکه دست‌اندرکاران«۱۰۱» گوشه چشمی به این مسابقه بین‌المللی داشته‌اند، اما برای جذب مخاطب ایرانی تغییراتی در شکل اجرایی مسابقه اعمال کرده‌اند؛« ما تغییراتی براساس فرهنگ خودمان دادیم. در مسابقات خارجی تجمعی از افراد با یک هدف وجود ندارد و شرکت‌کنندگان همدیگر را نمی‌شناسند، اما در این مسابقه تجمع افرادی با یک هدف مشترک را داریم که ممکن است همکار یا خانواده باشند.»به‌نظر کارگردان مسابقه این تغییرات علاوه بر اینکه رنگ و بوی فرهنگ ایرانی را به مسابقه تزریق کرده، باعث شده است که حضور گروهی، تفریح شاد و سالمی را ایجاد کند؛ «یکی دیگراز تغییراتی که در مسابقه ما وجود دارد همین موضوع است که باعث شده که شرکت‌کنندگان لحظات خوبی را در مسابقه بگذرانند.»
ناصر ممدوح آخرین باری که اجرای مسابقه «سلول‌های خاکستری» را برعهده داشته است ۱۵ سال پیش بوده است. او هم سعی دارد که با اجرایش لحظات متفاوتی را ایجاد کند، خصوصا اینکه ۱۰۱ شرکت‌کننده در این مسابقه شرکت دارند و این خود یک تجربه جدید است؛ « اگر این مسابقه مانند مسابقه‌های قبلی بود که یک تعداد معین شرکت‌کننده در آن شرکت می‌کردند نوع اجرای دیگری را می‌طلبید. در این اجرا سعی کردم که نقش مجری را بازی کنم. شاید اگر شرکت‌کنندگان ۱۰ نفر بودند این طور با آب و تاب سؤالات را مطرح نمی‌کردم.»
● سؤالاتی جدید و برای همه
به گفته فردرو نحوه چینش سؤالات به‌نحوی است که هرچه مسابقه به جلو می‌رود شرکت‌کننده به آرامش می‌رسد؛« سؤالات از سؤالات عمومی به سمت سؤالات تخصصی پیش می‌رود چرا که آن یک نفری که پایین ایستاده است، کارشناس است در حالی‌ که ۱۰۰ شرکت‌کننده از همه قشری هستند.»به‌نظر کارگردان مسابقه ۱۰۱، سؤالات برای همه -چه شرکت‌کنندگان و چه تماشاگران- هیجان دارد؛ « این سؤالات جدید است. برخی از سؤالات برای اولین بار مطرح می‌شود به همین دلیل این مسابقه در خانه و بین خانواده هم اجرا می‌شود.»
فردرو که سابقه کارگردانی و تولید مسابقه‌های «ستاره‌ها»، «تلاش»، «مسابقه بزرگ» و «فانوس» را در پرونده کاری۱۰ساله ساخت مسابقات دارد از تلاش برای خارج شدن از شکل کلیشه‌ای می‌گوید؛« برای اینکه این مسابقه شبیه مسابقات دیگر نشود و مسابقه به سمت مطرح کردن سؤالات غیرکاربردی نرود، سعی کردیم که تیم طراحی سؤالات را حرفه‌ای چینش کنیم.»برای بخش تحقیق ۵ نفر، ترجمه ۳نفر و طراحی سؤال ۴نفر در نظر گرفته شده است، هرچند که کارگردان تاکید می‌کند که ممکن است در طراحی سؤالات در یک مسابقه صرفا یک تیم فعال باشد؛ «ما می‌خواستیم که کار تخصصی باشد، خصوصا اینکه شرکت‌کنندگان هربار متفاوت هستند. به‌دلیل همین تفاوت است که ما از کارشناسان اداره‌هایی که در این مسابقه شرکت می‌کنند برای طراحی سؤالات دعوت می‌کنیم.»
بنا به گفته فردرو سؤالات براساس نیاز مسابقه و از همه مهم‌تر برای بالا بردن اطلاعات مردم طراحی می‌شود. او می‌گوید؛« برای ما مهم است که این سؤالات در نگرش و رفتار مردم تغییر ایجاد کند. نمی‌خواهیم از سؤالاتی کلیشه‌ای استفاده کنیم که اطلاعات جدیدی برای مخاطب نداشته باشد.»برای ممدوح در جایگاه مجری هم این نوع چیدمان درعین جذابیت و جنبه اطلاعات عمومی کار و صد البته رقابت سالم اهمیت دارد؛ « این مسابقه یک نوع رقابت سالم و دوستانه است؛ رقابتی که گروهی است و در نهایت همه برای یک هدف تلاش می‌کنند.
گروه سازنده «مسابقه ۱۰۱» گوشه چشمی به جوانان داشته‌اند و به همین دلیل سؤالاتی از بین کتب درسی دبیرستان طرح کرده‌اند که هم جنبه اطلاعات عمومی داشته باشد و هم کسانی که قصد شرکت در کنکور سراسری را دارند با دیدن برنامه هم زنگ تفریحی داشته باشند وهم آموزش ببینند.ممدوح هم در اجرا سعی می‌کند که شرکت‌کنندگان را به فکر کردن تشویق کند؛ «بارها از شرکت‌کنندگان خواسته‌ام که خیلی زود چراغ‌ها را روشن نکنند بلکه فکر کنند، چرا که فکر کردن زیباست.»او به شرکت کنندگانی اشاره می‌کند که پیش از اینکه نوبتشان فرا رسد چراغ خود را روشن می‌کنند؛ « این مسابقه زیبا نیست. اگر در هر مسابقه، شرکت‌کنندگان به سؤالات فکر کنند و نکته تازه‌ای یاد بگیرند هم ما به هدفمان رسیده‌ایم و هم مسابقه هیجان دارد.»
● شادابی گروهی با جایزه‌های متفاوت
«نزدیکی بیشتر بین اعضای یک اداره یا شرکت از اهداف مهم ما در طراحی و اجرای این مسابقه است.ما تشویق می‌کنیم که ۱۰۱ حتما از یک محیط کاری باشند. زمانی که ۳۰درصد از یک گروه در این مسابقه برنده می‌شوند، شادابی بین اعضای گروه ایجاد می‌شود که یکی از اهداف ماست.» اما هدف بعدی که فردرو به آن اشاره می‌کند به مبحث تکنیکی بر می‌گردد؛« هدف بعدی ما پنهان است. در حقیقت رویکرد ما نیست، بلکه یک مانور تکنیکی برای صدا و سیماست.
نورپردازی، تصویربرداری، صدابرداری و رایانه مسابقه نشان‌دهنده استاندارد ضبط یک برنامه است.»جایزه هم در جذب مخاطب مسابقه‌های تلویزیونی نقش مهمی دارد. جایزه این مسابقه هم مانند شکل اجرایی‌اش متفاوت است. فردرو می‌گوید: «معادله مبلغ مسابقه را بودجه برنامه مشخص می‌کند. از آنجایی که می‌خواهیم بودجه‌ای که به مسابقه اختصاص یافته است به دست مردم برسد، ابتدا سؤالات را متوسط طرح می‌کنیم و سؤالات بعدی را آسان‌تر تا تعداد برندگان زیاد شود.»
● به دور از حسادت
اگر بازنده‌ای از دور مسابقه خارج شود، نفربعدی جای او را خواهد گرفت؛ نفر بعدی‌ای که ممکن است به‌دلیل سیاست این مسابقه برنده میدان شود؛ آن‌هم با جواب دادن به یک سؤال آسان. آیا این نحوه چینش سؤالات باعث به‌وجود آمدن دلخوری نشده است، فردرو در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «بازنده‌ها به‌دلیل اینکه پول به گروهی از همکاران خودشان تعلق می‌گیرد نگران نمی‌شوند. از طرف دیگر به‌دلیل چینش سؤالات، بازندگان این نظر را دارند که در سؤالات تخصصی و یا مذهبی بازنده نشده‌اند بلکه در یک سؤال خاص باخته‌اند که مربوط به اطلاعات عمومی بوده است.»
● تغییرات در راه است
این مسابقه که در ماه رمضان پخش خود را از شبکه ۳ سیما آغاز کرد و تا به امروز هم ادامه دارد دلیل محبوبیت آن همان چیزی است که ناصر ممدوح را وادار کرده است که بعد از ۱۰سال، اجرای یک مسابقه را بپذیرد. ممدوح می‌گوید؛ «این شکل از اجرای یک مسابقه در کشور ما جدید است. تا به حال مسابقه‌ای نداشته‌ایم که ۱۰۱ شرکت‌کننده داشته باشد.»با وجود این، گروه برای ایجاد تنوع تغییراتی در شکل مسابقه ایجاد خواهند کرد. فردرو می‌گوید؛« ما از ابتدا برای پخش روزانه برنامه‌ریزی نکرده بودیم و تصمیم داشتیم که در ماه مبارک رمضان برنامه داشته باشیم اما برکت ماه رمضان باعث شد که این برنامه ادامه پیدا کند. به همین دلیل باید برنامه را قوی‌تر و گسترده‌تر کنیم. در این مدت ما به کمبودهای برنامه واقف شدیم و سعی در رفع آن کردیم.
تغییر دکور و رنگ از تغییرات جزئی است که تا به امروز صورت گرفته است، تغییر بعدی که گروه در نظر دارد، تخصصی‌شدن مجری است. فردرو می‌گوید؛« به‌دلیل اینکه ما تخصصی سؤال می‌پرسیم به‌نظرمان رسید که خوب است از چند مجری برای مسابقه استفاده کنیم. اگر تفکیک موضوعی، تفکیک مخاطبان یا تفکیک ساختاری داشته باشیم نیاز است که مجری هم متناسب با موضوع برنامه انتخاب شود.
این تغییرات بنا به‌نظر مردم و براساس نظر‌سنجی انجام خواهد شد تا درصورت تمایل مردم این اتفاق بیفتد.» او درادامه می‌گوید؛« عادت با کلیشه فرق می‌کند. نمی‌توان عادت مردم را به‌هم ریخت بلکه باید با هنرمندی و ذره ذره این اتفاق صورت بگیرد. با نظر مردم تغییرات زیادی را ایجاد خواهیم کرد که نامحسوس خواهد بود؛ مثل تغییراتی که آهنگساز در موسیقی‌اش ایجاد می‌کند.»

ندا انتظامی

منبع : روزنامه همشهری