شیراز

شهرستان شیراز با مختصات جغرافیایی ۵۲.۳۳ طول شرقی و ۲۹.۳۶ عرض شمالی در ارتفاع بیش از ۱۵۰۰ متر از سطح دریا با وسعتی معادل ۱۰۶۸۸.۸ كیلومتر مربع، تقریباً در مركز استان فارس قرار دارد. در شمال شهرستان شیراز، شهرستان های مرودشت و سپیدان واقع اند و در جنوب آن شهرستان های فیروزآباد و جهرم قرار گرفته اند. شهرستان های نی ریز، استهبان و فسا در شرق شهرستان شیراز و شهرستان كازرون در غرب آن شهرستان قرار دارند.
شهرستان شیراز شامل ۶ بخش، ۵ شهر و ۲۱ دهستان است و جمعیت آن بالغ بر ۱۲۶۳۲۴۴ نفر است. بخش های شهرستان شیراز عبارتند از : بخش مركزی، بخش زرقان، بخش كربال، بخش كوار و بخش ارژن.
بخش مركزی، شامل شهر قدیمی شیراز و حومه آن است. دست خضر، قصر ابونصر، برم دلك، و گویم از مهمترین حومه های شیراز هستند. دریاچه مهارلو نیز به فاصله كمی از این شهر قرار گرفته است.
جلگه خرم و باصفای شیراز به شكل مستطیلی با طول تقریبی ۴۰ كیلومتر و عرض نزدیك به ۱۵ كیلومتر است و امتداد آن شرقی-غربی است. شیب این جلگه، از طرف مغرب به سوی مشرق است و به همین جهت در قسمت غربی آن منابع، چشمه ها و قنات های متعددی است كه این جلگه را سیراب می سازند. آب های زائد و سیلاب های كوه های اطراف شیراز، در آخرین قسمت شرقی جلگه جمع شده و به صورت دریاچه ای در آمده است كه دریاچه "مهارلو" یا "نمك" نامیده می شود. این دریاچه به ابعاد تقریبی ۶×۱۰ كیلومتر در ۲۴ كیلومتری مشرق شیراز واقع است و آب آن فوق العاده شور است. در كتاب های جغرافیایی قدیمی نام این دریاچه را "جنكال" ذكر كرده اند و در كتاب فارسنامه ابن بلخی "ماهلویه" خوانده شده است.
شیراز را كوه های نسبتاً بلندی به شكل حصار در بر گرفته كه از نظر جغرافیایی نظامی موقعیت مطلوبی به آن داده است. همچنین از زمان های دور، مناظر و دورنماهای دل انگیز و غارهای ساكت و سحرانگیز این كوه ها برای صاحبدلان و عرفا، محلی بسیار مناسب بوده است.
● كوه های پیرامون شیراز عبارتند از:
▪ كوه شمالی: این كوه از كنار دریاچه مهارلو (در مشرق) شروع و به كوه های قلات (در مغرب) می پیوندند. سه شكاف، با نام های تنگ سعدی، تنگ الله اكبر و تنگ منصورآباد (تنگ كوشك بیچه) كوه شمالی را به چهار قسمت تقسیم كرده اند. آثار تاریخی متعددی مربوط به قبل و بعد از اسلام در این كوه وجود دارد. در پشت كوه شمالی و در مقابل تنگ الله اكبر كوهی به نام بمو قرار دارد كه منبع چند چشمه و قنات، از جمله قنات ركن آباد و آب زنگی است.
▪ كوه جنوبی: از نزدیك كوه دراك شروع و در حوالی خفر پایان می یابد.
▪ كوه غربی: در مغرب جلگه شیراز كوه مستسقی (شامل كوه دراك، كوه برفی، با تنگ سرخ و كوه قلات) واقع است. علت نامگذاری این كوه آن است كه از دور شبیه شخصی است كه به پشت دراز كشیده و شكمش مانند كسی كه به بیماری استسقا مبتلا است، برآمدگی زیادی دارد.
▪ كوه شرقی: این كوه كه بر دریاچه مهارلو مشرف است ارتفاع چندانی ندارد. آب آشامیدنی و زراعتی جلگه شیراز از رودهایی مانند كر، شش پیر، قره باغ و قنات هایی مثل خیرات، میری، رضاآباد، نهر اعظم (شامل چشمه جوشك و قنات های كریمخانی و ...) قنات ركن آباد، زنگی، چشمه سعدی و چشمه برم دلك و نیز چاه های عمیق تأمین می گردد. در میان شهر شیراز بستر رودخانه ای قرار دارد كه در تابستان ها خشك است، اما در زمستان و اوایل بهار سیلاب جاری از كوه های شمال غربی و قلات و دراك را به دریاچه مهارلو می ریزد. نظر به اینكه در طرفین بستر این رودخانه، به ویژه در قسمت بالا و غربی آن از قدیم باغ ها و تاكستان های زیادی ایجاد شده، این رودخانه را "خرم دره" نیز نامیده اند.
شیراز در منطقه معتدله شمالی قرار دارد و آب و هوای آن بری است، ولی به سبب ارتفاع زیاد از سطح دریا از نقاط هم عرض خود، مانند كازرون و گناوه بسیار خنك تر است. بارندگی ان در فصول پاییز و زمستان و اوایل بهار است. از قدیم جغرافی دانان، فارس را به دو بخش گرمسیر و سردسیر تقسیم كرده اند. ناحیه میان این دو بخش كه شامل شهرستان های شیراز، فسا، استهبان و نی ریز است از اعتدال كامل برخوردار است و دارای گیاهان و محصولات متنوعی است. مثلاً در شیراز، ضمن این كه درختان سردسیری مانند سیب و گلابی رشد خوبی دارد، مركبات نیز پرورش می یاباد. به طور كلی لطافت هوای شیراز چنان است كه بیشتر ایام سال می توان در هوای آزاد به سر برد.
خاك جلگه شیراز كه از رسوبات كوه های اطراف ایجاد شده، بسیار حاصلخیز است و زمین های اطراف شهر در تمام مواقع سال، در زیر كشت و زرع است و همه گونه محصولات تابستانی و زمستانی چون گندم، جو، حبوبات، برنج، انواع سبزیجات، هندوانه، خربزه، طالبی و علوفه هایی چون شبدر و یونجه در آن به عمل می آید. خاك شیراز همچنین برای پرورش بسیاری از انواع گل های تزیینی مستعد است و بستان های شیراز به زیبایی نام آورند.
از مهمترین گیاهان طبیعی كه در نواحی كوهستانی شهرستان شیراز می رویند، گون (كه از آن صمغ كتیرا به دست می آید). و بادام كوهی (در اصطلاح محلی بخورك) را می توان نام برد. شیرین بیان كه در اصطلاح محلی "مهك" نامیده می شود، نیز از جمله گیاهان دارویی است كه در دشت های شیراز مخصوصاً در اطراف جوی ها، به مقدار زیاد یافت می شود. همچنین علاوه بر انواع و اقسام گل ها و ریاحین كه در فصول مختلف در شیراز می رویند، گیاهان طبیعی دیگری مانند شاه تره و گل گاوزبان در این ناحیه وجود دارند كه در تهیه عرقیات سنتی به كار می روند و چنانكه می دانیم عرقیات شیراز از زمان های بسیار دور معروف بوده است.
باغ های نواحی ییلاقی و سردسیر حومه شیراز، دارای انواع درختان سردسیری مانند سیب، گلابی، هلو، بادام، گردو و درختان سایه دار و زینتی، مانند چنار و كاج و سرو و بید است و در سمت شرق و شمال كه دارای هوای ملایمتری است، مركبات پرورش می یابد.

منبع : سایت شیراز