بررسی ریسک کشوری در بازارهای نوظهور

بنا به تعریف P.Nagy، ریسک کشوری «معرض زیان ناشی از وام‌دهی، به دلیل اتفاقات رخداده در یک کشور خاص، اتفاقاتی که اغلب تحت کنترل دولت هستند یا اینکه به طور مشخص نمی‌توان گفت تحت کنترل فرد یا بنگاه خصوصی‌اند» است.
سه نوع ریسک می‌توانند موجب ریسک کشوری شوند.
۱) ریسک سیاسی: به عدم توانایی در پرداخت بدهی یا ایفای به تعهدات توسط یک کشور به دلایل سیاسی مربوط می‌شود. برخی عوامل سیاسی شامل جنگ، کشورهای همسایه، آشفتگی‌های سیاسی و ...
۲) ریسک اقتصادی: به عدم توانایی در پرداخت بدهی یا ایفای به تعهدات توسط یک کشور به دلایل اقتصادی مربوط می‌شود. برخی عوامل اقتصادی شامل سطح بدهی‌ها، رشد GDP، وابستگی به واردات و ...
۳) ریسک اجتماعی: به عدم توانایی در پرداخت بدهی یا ایفای به تعهدات توسط یک کشور به دلایل اجتماعی مربوط می‌شود. برخی عوامل اجتماعی شامل اختلافات مذهبی، اتحادیه‌های صنفی، توزیع ناعادلانه درآمد و ...
برای بررسی ریسک کشوری نیازمند تقسیم‌بندی کشورها هستیم که در یک طبقه‌بندی ارائه شده، ۵گروه مختلف ارائه می‌شوند. در ارزیابی ریسک کشوری، مقایسه کشورهای مشابه به ما کمک خواهد کرد.
اما در گروه بازارهای نوظهور، اگر چه طبقه‌بندی فوق (۵گروه) ارائه می‌شود، ولی جذابیت‌های متفاوتی برای سرمایه‌گذاری وجود دارد. طبقه‌بندی بدین لحاظ مشکل است، چرا که کشورهای مختلف از گروه‌های مختلف می‌توانند در این گروه قرار گیرند.
● روش‌های ارزیابی ریسک کشوری
بانک‌ها و سایر موسسات رتبه‌بندی روش‌های متعددی را برای تحلیل ریسک کشوری به کار می‌برند که به طور کلی می‌توان آنها را به دو گروه کمی و کیفی تقسیم کرد. بسیاری از این موسسات هر دو گروه کمی و کیفی را برای ارائه فقط یک رتبه یا شاخص به کار می‌‌برند. براساس بررسی انجام شده اساسا بانک‌ها یکی از چهار روش زیر را به کار می‌برند.
▪ روش کاملا کیفی (FQM): در این روش معمولا کشورها مورد تحلیل عمیق ولی بدون هیچ فرمت ثابتی قرار می‌‌گیرند. نتیجه کار نیز شامل گزارشی در رابطه با جوانب و شرایط اجتماعی سیاسی و اقتصادی کشور مورد بررسی است.
▪ روش کیفی ساختار یافته (Sqm): این روش با استفاده از فرمت‌های استاندارد شده همراه با دامنه و تمرکز تحلیل از پیش تعیین شده اجرا می‌شود. یکی از نمونه‌های این روش BERIا (Business Environment Risk Intelligence ا) است که شاخص‌های آن به شرح نمایه زیر است:
ـ Political Factionalization
ـ Lingustic /Ethnic/ Religious Tension
ـ Coercive measure to maintain regime
ـ Mentality: Nationalism, Corruption, Nepotism
ـ Social conditions: Population, income distribution
ـ Radical left strength
ـ Dependence on outside major power
ـ Regional political forces
ـ Social conflict
ـ History of regime instability
روش چک‌لیست (Cm): این روش شامل رتبه‌بندی کشورهای مورد بررسی باتوجه به متغیرهای خاص می‌شود. این متغیرها می‌توانند کمی نیز باشند. برخی اوقات در امتیاز نهایی ممکن است عوامل مختلفی موثر باشند که به هر یک از آنها وزن خاصی داده می‌شود و اصطلاحا روش چک‌لیست موزون هم خوانده می‌شود. نمونه‌ای از روش چک‌لیست موزون براساس رهنمود بین‌المللی ریسک کشوری (ICRG) همراه با ضرایب و به تفکیک سه نوع ریسک موثر در ریسک کشوری ارائه می‌شوند.
سایر روش‌های کمی: که خود نیز شامل انواع زیر می‌شوند.
ـ تحلیل ممیزی (Discriminant analysis)
ـ تحلیل مولفه‌های اصلی (Principal component analysis)
ـ تحلیل لاجیت (Logit analysis)
ـ روش درخت رگرسیون (Regression tree method)
▪ عوامل ریسک سیاسی
عوامل مهم کوتاه مدت در این نوع ریسک به شرح زیر ارائه می‌شوند.
ـ افزایش مخالفت‌ها
ـ ایجاد نارضایتی‌ها نسبت به سیاست‌های اقتصاد یا اجتماعی
ـ وابستگی به یک فرد یا گروه
ـ فعالیت‌های خارجی قوی ضد دولت
ـ جنگ
در میان مدت نیز به همین عوامل و تغییرات اساسی ناشی از آنها در سیستم باید توجه کرد.
برای بررسی‌های بلندمدت‌تر، به جای تغییرات در گروه و جناح‌های مختلف بیشتر و بیشتر باید بر پایه‌ها، اساس فشارهای وارده بر موجودیت و دوام سیاسی یک کشور تمرکز کرد.
▪ عوامل ریسک اقتصادی
عوامل مهم در این نوع ریسک به تفکیک بخش داخلی و خارجی در نمایه زیر ارائه می‌شوند.
▪ عوامل‌کوتاه‌مدت و بلندمدت در بدهی خارجی کشورها
برخی از این عوامل در نمایه زیر به طور خلاصه ارائه می‌شوند.
▪ عوامل هشداردهنده در بررسی کشورها
این عوامل به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
ـ شاخص‌های اقتصادی و سیاسی
ـ همبستگی بین شاخص‌ها
برخی از شاخص‌های اقتصادی همراه با حدود هشداردهنده آنها در بررسی ریسک کشورها در نمایه زیر ارائه می‌شوند.

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد