کاربرد سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی در صنعت نفت

آثار به جای مانده (به صورت خط، علامت، كروكی و نقشه) بر روی دیوار غارها، پوست درختان، پوست حیوانات و یا روی خشت و گل پخته حاكی از آن است كه تاریخ نقشه و علوم جغرافیایی قدمتی دارد به اندازه تاریخ زندگی بشر بر روی زمین. این به آن معناست كه علوم نقشه‌برداری و جغرافیایی همراه با دیگر جنبه‌های زندگی بشر در طول تاریخ در حال پیشرفت بوده است. روند تدریجی پیشرفت علوم مذكور تا قرن 19 ادامه داشت و در آن تاریخ تعدادی از مهندسان نقشه‌بردار و جغرافیدانان با نگاهی نو و جدید به تهیه نقشه‌هایی حاوی اطلاعات بیشتر و مفیدتر برای مطالعات زمین‌شناسی، ژئومورفولوژی، خاك‌شناسی، زیست‌شناسی و كاربری زمین پرداختند. پیشرفت علوم كامپیوتر در قرن بیستم موجب شد تا تلاش مهندسان نقشه‌بردار و جغرافیدانان به نتیجه مطلوب برسد و حاصل آن ایجاد سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی شد. سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) در اوایل دهه 1960 برای اولین بار در كانادا مطرح شد و از آن تاریخ به بعد روز به روز بر طرفداران آن افزوده شد و در دهه 80 جنبه جهانی پیدا كرد. امروزه در بیشتر كشورهای دنیا از GIS به طور گسترده در زمینه‌های مختلف استفاده می‌شود. سیستم اطلاعات جغرافیایی یك سیستم اطلاعاتی است كه داده‌های ورودی به آن، اطلاعات مكان مرجع می‌باشد، یعنی اطلاعاتی كه به نوع وابسته و مربوط به مكان و محل می‌باشد. سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی دارای سه قسمت مهم هستند: سخت‌افزار، نرم‌افزار و كادر فنی اجرایی سیستم. سخت‌افزار و نرم‌افزار توانایی سیستم را تعیین می‌نماید و معمولا هدف راه‌اندازی سیستم‌های GIS در انتخاب آنها نقش اول را دارد و سهولت كار و استفاده راحت و آسان در ارتباط با راه‌‌اندازی سیستم و ذخیره‌سازی اطلاعات، تجزیه و تحلیل و جست‌وجوی اطلاعات جغرافیایی و پشتیبانی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری از نكات اولیه و موكدی است كه همواره شركت‌ها و متخصصان عرضه‌كننده GIS درباره آن صحبت می‌كنند. آنچه در موفقیت GIS اهمیت برجسته دارد كادر فنی و نیروی انسانی است كه با سیستم كار می‌كند. یك سخت‌افزار و نرم‌افزار بسیار قوی بدون پشتیبانی كادر متبحر به كارآیی مطلوب نمی‌رسد. حدودا یك دهه است كه از مطرح‌شدن GIS به صورت عملی در ایران می‌گذرد و این تكنولوژی در برخی از زمینه‌ها مانند نقشه‌برداری، معدن، زمین‌شناسی و برنامه‌ریزی‌های شهری وارد شده است و در سال‌های اخیر مدیران و متخصصان زیادی را در كشورمان به خود جذب كرده است. بیش از یك دهه است كه كشورهای پیشرفته از تكنولوژی GIS در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی نیز استفاده می‌كنند. كاربرد GIS در صنعت نفت به قدری چشمگیر است كه هر ساله در ایالت تگزاس آمریكا كنفرانس بین‌المللی كاربران GIS در صنعت نفت برگزار می‌گردد. GIS در مراحل و بخش‌های مختلف صنعت نفت از مراحل اكتشاف و استخراج تا مرحله فروش و تحویل محصولات نفتی و پتروشیمی به مشتریان به كار می‌رود. به عبارتی GIS هم در بخش‌های بالا دستی و هم پایین دستی صنعت نفت مورد استفاده قرار می‌گیرد. در زیر به نمونه‌هایی عملی از كاربرد GIS در بخش‌های بالادستی و پایین دستی صنعت نفت اشاره شده است.

اكتشاف و تولید
در این بخش، GIS به ما امكان می‌دهد تا داده‌‌های مختلف دریافتی از تصاویر ماهواره‌ای، فتوگرامتری هوایی، لرزه‌نگاری و زمین‌شناسی را با یكدیگر ادغام كنیم و به صورت لایه‌های اطلاعاتی (با امكان دسترسی آسان و به موقع) طبقه‌بندی نماییم.

مسیریابی و تحویل‌
برنامه‌ریزی برای سوخت رسانی به پمپ بنزین‌ها، ردیابی تانكرهای سوخت رسان در حال حركت در جاده‌ها، تحلیل و بررسی روش‌ها و الگوهای تحویل، انتخاب بهترین مسیر بر اساس آدرس‌ها و شبكه راه‌ها از جمله مواردی هستند كه با استفاده از GIS قادر به انجام آنها هستیم.مكان یابی برای احداث جایگاه‌های جدید سوخت رسانی‌GIS به ما كمك می‌كند تا بر اساس تراكم جمعیتی، موقعیت جغرافیایی جایگاه‌های سوخت رسانی فعلی، برنامه‌های توسعه منطقه‌ای و عوامل دیگر بهترین مكان برای احداث ایستگاه‌های جدید سوخت رسانی را انتخاب كنیم.برای ورود این تكنولوژی به صنعت نفت كشور ابتدا باید دانش اطلاعات جغرافیایی را در بین مدیران ارشد بخش فنی و مهندسی صنعت نفت كشور گسترش دهیم. سپس به طور دقیق به شناسایی نیازهای بخش نفت و گاز كشور به اطلاعات جغرافیایی بپردازیم تا متناسب با آن نیازها، از شركت‌ها و متخصصان GIS معتبری كه تجربه عملی در این زمینه دارند دعوت به همكاری نماییم. نكته‌ای كه بسیار حائز اهمیت است این است كه همچون تكنولوژی‌های دیگر، برای سازمان‌ها و شركت‌ها كافی نیست كه كامپیوتر و نرم‌افزاری را بخرند و یكی دو نفر علاقه‌مند را استخدام كنند یا آموزش دهند و سپس توقع موفقیت فوری از سیستم را داشته باشند. ابزار جدید را فقط وقتی می‌توان به طور موثر به كار برد كه كاملا با وضعیت كار هماهنگ و جور باشد. برای انجام این كار به طریق صحیح، نه تنها سرمایه‌گذاری برای تهیه سخت افزار و نرم‌افزار لازم است بلكه آموزش مداوم كارمندان و مدیران برای كاربری تكنولوژی جدید در زمینه سازمانی مناسب نیز امری حیاتی به شمار می‌رود.

منبع: مسعود فزون بال‌، دنیای اقتصاد، چهارشنبه 8 مهر 1383

منبع : نمایشگاه بین‌المللی