قلعه رودخان گیلان

انسان‌ها فطرتاً زیبائی‌ها را دوست دارند. طبیعت هم یکی از زیبائی‌های عالم است. طبیعت فقط روستائی را دوستدار خود نمی‌داند طبیعت متعلق به همه است و هرکس برای رسیدن به آرامش، تفریح و گردش از شهرهای دور به‌دنبال طبیعت زیبا می‌رود. طبیعتی که از نعمت‌های خدادادی است و خداوند به انسان ارزانی داده است.اما استان گیلان را همه می‌شناسند. استان گیلان یکی از سرسبزترین استان‌های ایران است که دارای طبیعت بسیار زیبا و بناهای تاریخی زیادی می‌باشد که از آن‌جمله می‌توان از ماسوله، بقعه سید شمس‌الدین لاهیجی، مجموعه میدان اصلی رودسر، خانه منجم‌باشی در لنگرود، مناره گسگه صومعه‌سرا، کاروانسرای لات، کاخ اختصاصی رضا شاه در رودسر، منزل دریابیگی در لنگرود، بقعه آقا سیداحمد و آقا سید حیدر، بقعه سید ابوجعفر شایدی، بقعه چهار پادشاهان لاهیجان، بقعه شیخ زاهد گیلانی، مسجد جامعه ایدبنده کلاچای، پل آجری تیمجان، خانه محمد صادقی لاهیجان، بقعه شیخ محمد خیدی، بقعه پیرمحله رودسر، قلعه بندبن قاسم‌آباد، مسجد جامع لاهیجان، مسجد اکبریه لاهیجان، پل خشتی نیاکو، ساختمان شهرداری و دیگر بناهای تاریخی بندرانزلی، حمام گلشن لاهیجان، پل آجری نیاکو، پل تاریخی لوشان، پل خشتی لاهیجان، مدرسه شاهپور رشت، بقعه خواهر امام، پل خشتی بخش گوکه لاهیجان، برج ساعت، تی‌تی کاروانسرا، کاخ میان پشته بندرانزلی، پل غازیان، پل میان پشته بندرانزلی و قلعه قلعه رودخان نام برد. و در این میان ما از قلعه رودخان سخن می‌گوئیم. خیلی‌ها قلعه رودخان را با یک اردو و یا یک کوهنوردی کوتاه‌مدت و یا سیاحت‌گذری توصیف می‌کنند و به این لحاظ دچار کاستی‌هائی در نوشته‌های خود می‌شوند اما در این تحقیق سعی شده مطالبی دقیق ارائه گردد.نخستین‌بار یک محقق روسی لهستانی‌الاصل که در سال ۱۳۸۰ در گیلان مشغول بررسی بود متوجه این قلعه شده و می‌نویسد ”قلعه رودخان دری است بر بالای کوهی در قسمت علیای رودخانه‌ای به همین نام باروی آن از سنگ و آجر است.“استان گیلانی شهرستانی به نام فومن دارد که قلعه رودخان یکی از روستاهای این شهرستان است و برای رسیدن به قلعه رودخان مسیرهای فومن، نوگوراب، دهستان گشت، کردمحله، سسطلان، هستان گوراب پس، ملسکام و روستای سیدآباد را بایستی طی نمائیم تا به این روستای سرسبزتر از مسیر برسیم.روستای قلعه رودخان دارای روستاهای همجوار فوشه (نظرآلات) و حیدرآلات می‌باشد که پس از گذشتن از حیدرآلات و طی ۳ کیلومتر جاده خاکی وارد اراضی پارک جنگلی قلعه رودخان شده و می‌باید مسیر ۵/۱ کیلومتری صعود تا محل قلعه را از راه پله احداث شده عبور نمایم.از روستای قلعه رودخان تا قلعه قلعه رودخان طبیعت بسیار زیبا و چشم‌اندازهای زیادی وجود دارد که توجه هر بیننده‌ای را به‌خود جلب می‌نماید. رفت‌وآمد با وسیله نقلیه تا فاصله ۵/۱ کیلومتری قلعه امکان‌پذیر است. در مسیر صعود به قلعه درختانی با قدمت طولانی به سمت آسمان قدعلم کرده‌اند و نور از لابلای شاخه‌های آسمان قد علم کرده‌اند و نور از لابلای شاخه‌های این درختان به پائین می‌ریزد و هزاران درخت که هیچ‌کدام شبیه آن دیگری نیست وجود دارد.از روی پله‌ها و در کنار درختان سرسبز می‌روی و می‌رسی به جائی که برج و باروها از پشت درخت‌ها سرک می‌کشند و قلعه قلعه رودخان در دل‌جنگل خودنمائی می‌کند.قلعه قلعه رودخان از آجر ساخته شده است. از این قلعه آجری با نام‌های متفاوتی یاد کرده‌اند؛ نام‌هائی چون سکسار، قلعه حسامی و... قلعه قلعه رودخان دژ عظیمی است بر بالای کوهی مشرف به رودخانه. وسعت آن ۲۵۰ هزارمتر مربع می‌باشد و ۶۵ برج و بارو دارد که در این دیوارها منافذی برای دیدبانی و تیراندازی تعبیه شده است و در بخش‌های آسیب‌پذیر و نقاط حساس سنگ با ملات ساروج به‌کار رفته است. بزرگ‌ترین قلعه آجری کشور می‌باشد و از دو بخش ارگ یا شاه‌قلعه و قسمت نظامی یا قورخانه تشکیل شده است که بخش ارگ در قسمت غربی این بنا واقع است که دارای دو ارگ و ۱۶ قراولخانه است که قراول‌خانه‌ها مسلط بر محیط اطراف است و بخش نظامی آن در قسمت شرقی قلعه وجود دارد. بالغ بر ۶/۲ هکتار مساحت دارد و در ارتفاع ۶۵۰ متری از سطح زمین جای گرفته است. این قلعه از نظر ساخت و قدمت بنا یکی از عجایب روزگار به شمار می‌رود و مشاهده این قلعه هر بیننده‌ای را به حیرت به آن جهت که چگونه سازندگان هنرمند آن توانسته‌اند مصالح مورد نیاز آن را از یک راه کوهستانی بسیار دشوار تا پای کار در بلندای کوه برسانند و دژی این‌گونه بلند و محکم را در ارتفاعی دور بسازند وا می‌دارد. برج‌های این قلعه سقف‌های گنبدی شکل دارند و ارتفاع دیوارهای این قلعه از ۳ تا ۱۰ متر متغیر است و در نقاطی که نفوذ‌پذیر است قطر و ارتفاع دیوار و برج‌های آن بیشتر است و تنها یک راه برای ورود به قلعه وجود دارد که در قسمت شمال‌شرقی قرار دارد و در کنار در ورودی آن دو برج دفاعی با ارتفاع بلند ساخته شده است. قبلاً چشمه آبی که منبع اصلی آب قلعه بود در حیاط قلعه دیده می‌شد که با زلزله سال ۱۳۶۹ گیلان خشک شد. دکتر منوچهر ستوده در کتاب از آستارا تا استرآباد جلد یک ص ۱۵۸ می‌نویسد: قلعه قلعه رودخان سومین بنا از بناهای عجیب هفتگانه گیلان است که من تاکنون دژی با عظمت و استحکام قلعه رودخان ندیده‌ام. تنها دژی که می‌تواند برابر همان قلعه باشد قلعه اصطخر فارس است. دژهای خراسان، الموت رودبار و طارم زنجان در مقابل این دژ بسیار کوچک و ناچیزند و شاید مساحت ۱۰ یا ۱۲ دژ، مساوی اراضی قلعه رودخان باشد.برخی دیگر از صاحبنظران بر این گمانند که بنیاد قلعه رودخان از دوره ساسانیان و در طول تاریخ مرمت شده و مورد استفاده قرار گرفته است.قبلاً کتیبه‌ای بر بالای دروازه اصلی نصب شده بود که اکنون در موزه رشت نگهداری می‌گردد که مضمون آن به شرح زیر است ”هرگونه درجه تغییر نیافته ۱۸۰۰۰۰؟ دانا چون هر دشمن خوی هرزه جوی... خویش اظهار کند و عهد...“ بقیه مطالب آن متلاشی شده است.با توجه به گذشت زمان و رویش بوته‌ها و درختان متعدد در پیکر این قلعه که ریشه بعضی از آنها تا عمق دیوارها نفوذ کرده، موجب آسیب دیدن این بنای مهم تاریخی شده بود. برای استحکام بخشی و مرمت بنای قلعه، اداره کل میراث فرهنگی استان گیلان از سال ۱۳۷۷ فعالیت خود را شروع کرده است.سال‌های سال بود که این قلعه در دل کوه تنهای تنها و به‌دور از هرگونه تغییرات که نتیجه فعالیت انسان باشد قرار داشت و مطابق رسومات روستاهای همجوار در سیزدهمین روز سال نو که به‌عنوان روز طبیعت معروف است همراه خانواده این روز را در قلعه سپری می‌کردند. اما اکنون وضع تغییر کرده دیگر رفتن به قلعه قلعه رودخان مختص به سیزدهمین روز هر سال نیست دیگر تنها بازدید‌کنندگان از این قلعه روستاهای همجوار نیستند بلکه سالیانه هزاران نفر مسافر از جاهای دور و نزدیک از این قلعه دیدن می‌کنند و این قلعه به خاطر موهبت‌های طبیعی‌اش مورد توجه خیل گردشگران قرار گرفته و در چهارفصل سال این قلعه میهمان دارد. میهمانانی ایرانی و خارجی، اما بازدید‌کنندگان آن در فصل تابستان بیش از دیگر فصل‌ها می‌باشد. قلعه پررمز و راز، قلعه‌ای که به خاطر قرار گرفتن در دل کوه و در وسط طبیعت بسیار زیبا جذابیت خاص خود را دارد. البته قابل به ذکر است که بعضی از کارشناسان ساختش را بین ۹۱۸ تا ۹۲۱ ”ه.ق“ بررسی کرده‌اند.قلعه رودخان به‌علت ارزش و اهمیت آن با شماره ۱۵۶۷/۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. نظر به‌ویژگی‌های استثنائی بنای قلعه رودخان و طبیعت بسیار زیبا و جذاب آن با اقدام‌های هماهنگ سازمان‌ها و ادارات دولتی نظیر منابع طبیعی، محیط زیست، راه و ترابری و میراث فرهنگی و گردشگری در آینده نزدیک قلعه رودخان و محیط پیرامون آن به یکی از قطب‌های مهم گردشگری در کشور تبدیل خواهد شد.
عباس پیکرنگار قلعه رودخانی

منبع : روزنامه اعتماد