درس‌های جنگ قفقاز برای کشورهای منطقه

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان روسیه با ورود نیروهای خود به گرجستان در واقع حیثیت سیاسی خود را در صحنه بین الملل زیر سوال برد. تا قبل جنگ در اوستیای جنوبی، کشورهای خارج نزدیک به روسیه به عنوان حافظ ثبات و آرامش در حوزة جغرافیایی شوروی می‌نگریستند، اما همة آنها همپای کشورهای غربی اقدام نظامی روسیه در گرجستان را خلاف معیارهای بین‌المللی تلقی کرده و از این برخورد غیر منتظره مسکو علیه گرجستان متعجب و شگفت زده شدند.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان روسیه با ورود نیروهای خود به گرجستان در واقع حیثیت سیاسی خود را در صحنه بین الملل زیر سوال برد. تا قبل جنگ در اوستیای جنوبی، کشورهای خارج نزدیک به روسیه به عنوان حافظ ثبات و آرامش در حوزة جغرافیایی شوروی می‌نگریستند، اما همة آنها همپای کشورهای غربی اقدام نظامی روسیه در گرجستان را خلاف معیارهای بین‌المللی تلقی کرده و از این برخورد غیر منتظره مسکو علیه گرجستان متعجب و شگفت زده شدند.
کارشناسان منطقه عقیده دارند روسیه نباید علیه گرجستان به عنوان کشوری مستقل در جامعة بین‌المللی به اقدام نظامی متوسل می‌شد و ثانیاً این کشور نباید بدون کسب موافقت شورای فدراسیون و دوما به این اقدام عجولانه اقدام می کرد.
به همین ملاحظه اقدام نظامی روسیه در قفقاز جنوبی بدون شک بین کشورهای منطقة خارج نزدیک نوع سردی، بیگانگی و عدم اعتماد به جاه‌طلبی‌های آتی روسیه را در پی داشت و این امر به عقیده کارشناسان کاملا طبیعی است.
در دامن زدن به تنش‌های نظامی در اوستیای جنوبی که منجر به جنگ کامل میان دو کشور شد، قبل از همه خود روسیه گناهکار است و انچه از وقایع اخیر قفقاز بر می‌آید سیاست روسیه و عملکرد آن در گرجستان آگاهانه بوده و نمی توان آن را تصادفی دانست. به اعتقاد نوشتار حاضر روسیه در انگیختن درگیری‌های نظامی دخالت مستقیم داشت و از مدت‌ها پیش به این منظور اقداماتی را در مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی در دستورکار قرار داده بود.
همگان می‌دانند که آبخازیا و هم اوستیای جنوبی از منظر جغرافیایی در محدوده گرجستان واقع‌اند و مدعای مسکو در رابطه با این که در اوستیای جنوبی و در آبخازیا شهروندان روسیه حضور دارند واقعیت ندارد، و اقدام روسیه برای حفظ نفوذ خود در منطقه قفقاز با اعطای غیر قانونی پاسپورت روسی به شهروندان این مناطق اساساً وجاهت قانونی نداشت. با این ملاحظه می‌توان این گونه نتیجه‌گیری‌ کرد که:
- بعد این نزاع نقش روسیه در آسیای مرکزی کاهش می‌یابد و مناسبات کشورهای منطقه در سازمان‌های منطقه‌ای که در آنها روسیه در پی ایفای نقش برتر است دگرگون خواهد شد.
- شاید هم رهبران کشورهای عضو سازمان کشورهای هم‌سود در خصوص ادامة عضویت خود در این اتحادیه و همچنین سازمان اقتصادی اوراسیا و سازمان امنیت دسته جمعی تجدید نظر کنند.
- اقدام نظامی روسیه در خاک گرجستان، باعث بروز نگرانی‌هایی در کشورهای آسیای مرکزی شده، که مبادا روزی سرنوشت گرجی ها در مورد آنها نیز تکرار شود.
- رویدادهای اخیر در گرجستان نشان داد که روسیه می‌تواند علیه هر یک از کشورهای حاضر در خارج نزدیک به اقدام تهاجمی متوسل شود و به نظر می‌رسد که سیاست‌مداران منطقه این گونه نتیجه خواهند گرفت که باید به بطور جدی در نوع رابطه خود با روسیه تجدید نظر کنند.
آنچه مسلم است این درگیری‌های نظامی در قفقاز جنوبی بر آینده سازمان کشورهای هم‌سود تأثیر مستقیم خواهد داشت، از سویی ممکن است انزوای روسیه در عرصة منطقه‌ای و جهانی را در پی داشته باشد.
به اعتقاد کارشناسان روسیه نمی‌تواند در دیگر کشورهای حوزة خارج نزدیک عملکردی شبیه به گرجستان داشته باشد. اگر برای شهروندان روسیه در دیگر کشورهای این حوزه مشکلاتی بوجود آید روسیه برای حمایت از آنها نمی‌تواند از نیروی نظامی استفاده نماید.
در جریان درگیری‌های قفقاز اغلب کشورهای منطقه بویژه قزاقستان سیاست بی‌طرفی و به نحوی سیاستی را در پیش گرفتند که باعث انگیخته شدن واکنش منفی گرجستان و متحدان غربی آن از یک سو و روسیه از سوی دیگر نشود، اما به اعتقاد برخی در شرایط موجود دورة این سیاست‌ها گذشته است و باید حکومت های منطقه بویژه قزاقستان شیوة جدیدی را مطمح نظر قرار دهند. به گفته کارشناسان، سیاست خارجی بی‌طرفی بیشتر به ضرر خود کشورهای منطقه تمام می شود و به هر ترتیب برای این که در منطقه نوعی توازن قوا حاصل شود و رویکردهای تهاجمی روسیه مهار شود باید تدابیر لازم اندیشیده شود.
به نظر می‌رسد برای تحقق این منظور کشورهای منطقه قبل از همه باید برای تقویت قابلیت دفاعی خویش تلاش کنند و از سوی دیگر باید روابط خود با نهادها و سازمان‌های بین‌المللی را تقویت کنند. در این راستا شاید کشورهای منطقه خود را در موقعیت اجباری برای تقویت مناسبات با غرب و به ویژه ناتو بدانند، زیرا در کنار خود همسایه‌ای چون روسیه داشتن برای آنها بسا خطرناک است.
به عقیده تحلیل‌گران غربی آن دسته از کشورهای اسیای مرکزی که نیرو‌های روسیه در قلمرو آنها حضور دارند، یا باید برای بیرون کردن انها از کشورشان اقدام کنند و یا باید نیرو های جایگزین خارجی را در کنار نیروهای روسیه جای دهند. به اعتقاد برخی تحلیل‌گران تحولات گرجستان و مناسبات مسکو با مناطق جدایی‌طلب این مهم را روشن ساخت که کشورهای منطقه که حائز مشکلات مشابه هستند باید به این مشکلات با دقت نظر کنند و برای حل آنها به طور دسته جمعی بدون شرکت کشورهای بیگانه تلاش نمایند، زیرا روسیه می‌تواند از مشکلات موجود منطقه استفاده نموده و مانند گرجستان آتش نزاع را دامن زند. برای نمونه در وقایع اخیر گرجستان در صورت عدم حمایت گسترده روسیه از رهبران اوستیای جنوبی و ابخازیا دامنه نزاع تا به این درجه شدت نمی رسید.
برژینسکی در کتاب " شطرنج بزرگ "، اسیای مرکزی را منطقه‌ی بسیار پر‌اختلاف دانسته و معتقد است قدرت‌های خارجی از جمله روسیه، چین و ایالات متحده امریکا می‌توانند از این اختلافات و مشکلات برای شکل‌دهی به منافع خود استفاده کنند. از این رو در منطقه باید نهاد های ضروری رفع این مشکلات ایجاد شود و در کنار آنها نهاد‌ها و مکانیزم‌های ضروری داخلی نیز که بدون تاثیر بر نحوة نفوذ‌یابی قدرت‌های خارجی نیستند، نیز باید تفویت شوند.
ایجاد این نهادها از یک سو برای رفع مشکلات موجود منطقه‌ای حائز تأثیر مثبت است و از سوی دیگر مانعی است برای جلوگیری از اعمال نفوذ قدرت‌های خارجی که با استفاده از نقاط ضعف در این کشور‌ها دست به هر گونه بازی های سیاسی و حتی برافروختن آتش جنگ می‌زنند.

نویسنده : مهین السادات صمدی.
دانشجوی تاریخ در تاجیکستان.

منبع : ایراس