گردشی در کاخ گلستان

آیا تاکنون به مجموعه تاریخی هنری کاخ گلستان سر زده اید؟ ضلع شمالی میدان ارک مجموعه کاخ گلستان قرار دارد، تهران دهکده یی لمیده بر پهنه البرز با چنار و آب های فراوان خود که از کوه های شمالی جریان دارد برای نخستین بار نظر شاه طهماسب صفوی دومین شاه این سلسله را به خود جلب کرد. شاه طهماسب بعد از پدرش شاه اسماعیل که به سال ۹۳۰ هجری قمری وفات یافت، به پادشاهی رسید و ۵۴ سال بر ایران حکومت کرد. او علاقه شدیدی به مدفن حضرت عبدالعظیم(ع) در ری داشت و برای نخستین بار وقتی به زیارت حضرت عبدالعظیم آمد، دهکده ییلاقی تهران را مناسب برای سکونت موقت خود دید و دستور داد برج و بارویی در اراضی تهران بسازد به این طریق بود که ارگ دولتی در تهران ساخته شد؛ بارویی با ۱۱۴ برج که به تعداد سوره های قرآن بودند. نزدیکی تهران به شهرری، قرار گرفتن این شهر در مسیر جاده شرقی - غربی ایران به زودی باعث رونق تهران شد. در دوره شاه عباس صفوی به مجموعه ارگ بناهایی اضافه شد و در اواخر دوره صفوی هرازگاهی تهران مورد استفاده شاهان صفوی برای سکونت قرار می گرفت تا اینکه حوادث بعد از حمله افاغنه به اصفهان و سقوط این شهر و برافتادن صفویان پیش آمد و مدتی محمود و اشرف افغان بر ایران حکومت راندند تا نادرشاه افشار سلسله افشاریه را پی افکند. نادر همیشه پای در رکاب اسب داشت و نمی توان جز کلات نادری که خزانه او بود پایتختی برایش فرض کرد. هرچند مشهد مقر حکومتی او بود اما کریم خان حاکم بعدی علاقه یی به تهران داشت و از این تاریخ است که کاخ گلستان نام و آوازه یی پیدا می کند. هم اکنون قدیمی ترین بنای موجود درکاخ گلستان ایوان تخت مرمر یا خلوت کریم خانی است که توسط کریم خان زند ساخته شد.
می دانیم که کریم خان توانست به سال ۱۱۷۲ بر محمدحسن خان قاجار- پدر آغامحمدخان - پیروز شود و با عنوان وکیل الرعایا، حاکم ایران شد. او در کاخ گلستان بنایی برای خود ساخت که امروزه به خلوت کریم خانی معروف است. کریم خان دستور داد برج و باروی ارگ سلطنتی را تعمیر کنند. ظاهراً وی قصد داشت تهران را به پایتختی انتخاب کند. اما این فکر تا سال ۱۲۰۰ و زمانی که آغامحمدخان فرزند محمدحسن خان قاجار که هفت سالی با خاندان زند جنگید و سلسله قاجاریه را تاسیس کرد به طول انجامید. وی تهران را به دلایل مختلف که خارج از حوصله این نوشته است، به پایتختی انتخاب کرد. هرچند ظاهراً بنایی بر بناهای موجود در ارک سلطنتی اضافه نکرد، اما تهران جایگاه خود را به عنوان پایتخت ایران تثبیت کرد، اگر سال ۱۲۰۰ هجری قمری را سال انتخاب تهران به عنوان پای تخت بدانیم هم اکنون ۲۲۸ سال است که تهران پایتخت ایران است عمری نزدیک به عمر شهر واشنگتن پایتخت ایالات متحده دارد با این تفاوت که مردم از اقصی نقاط دنیا به دیدن واشنگتن و بناهای تاریخی آن خصوصاً کاخ سفید می روند که ظرف ۲۰۰ سال گذشته ساخته و چندین نوبت مرمت شده تا به وضع موجود درآمده است. اما تهران تنها تا پایان دولت قاجار مرکزیت کاخ گلستان را حفظ کرد. اما در دوره رضاشاه که کینه عجیبی نسبت به آثار باقی مانده از دوره قاجاریه داشت به حکایت سایت کاخ گلستان www.golestanpalace.ir بخش های بزرگی از ارک تهران، ازجمله حصار دور آن، سردر باب عالی، ساختمان دفتر استیفا، نگارخانه، تکیه دولت، نارنجستان، باغ گلشن و ساختمان های اندرونی تخریب شد. محل سکونت شاه به سعدآباد و سپس در دوران محمدرضا به نیاوران منتقل و مجموعه گلستان به محل پذیرایی از میهمانان خارجی تبدیل شد... این سوال مطرح است؛ زیباترین اثر تاریخی تهران که در مرکز شهر واقع شده و اکثر ادارات دولتی در اطراف این کاخ قرار دارند چقدر مورد توجه تهرانیان یا اصلاً اهالی ایران است؟ مجموعه یی هنری که با تاسف با بی مهری رضاشاه بخش های وسیعی از آن از بین رفت و امروزه جز نامی از آن ابنیه و آثار تاریخی باقی نمانده است.
رضاشاه عمران تهران را در از بین بردن آثار تاریخی دوره قاجاریه در این شهر می دید. او دروازه های تهران را به کلی ویران کرد و امروزه تنها نامی از دروازه های این شهر مانند دروازه قزوین، دروازه شمیران، دروازه دولت و... باقی مانده است. زیباترین تئاتر ایران که به سبک سالن های اپرای فرنگی ساخته شده بود یعنی «تکیه دولت» را ویران کرد. آنقدر فضای اطراف کاخ گلستان را تنگ کرد و در کنار این مجموعه بناهایی مانند کاخ دادگستری، کاخ دارایی و دیگر ابنیه ها ساخت که نمی توان از این ظلم او به راحتی گذشت. کاخ گلستان به واقع زیباست و ارزش آن را دارد که مردم ایران خصوصاً تهران نشینان در سال حداقل یک روز خود را به گردش در این زیباترین اثر هنری دویست ساله ایران اختصاص دهند. بنا دارم در این ستون هر هفته به معرفی بخش هایی از این نگین ارزشمند هنری بپردازم. گردشگری را باید از داخل شروع کرد، وقتی قدم به کاخ گلستان می گذاری، روح مرده کاخ آزارت می دهد.موزه لوور پاریس که آن هم کاخ شاهان فرانسه بوده است، امروزه از منابع سرشار نفتی ما ارز بیشتری نصیب کشور فرانسه می کند اما کاخ گلستان در هیاهوی قارقار کلاغ ها به غربتی غریبانه دل سپرده است. باشد با گردش قلم و معرفی آن بتوان اندکی از گردوغبار آن را پاک کرد.

نعمت احمدی

منبع : روزنامه اعتماد