مشکلات خواب

خواب بخشی از زندگی عادی انسانهاست که به طور متوسط ۳۰ درصد از عمر هر شخص را شامل می‌شود. خواب خوب باعث ایجاد نشاط و انرژی می‌گردد. مشکل بی‌خوابی که گاهی به صورت موقت ظاهر می‌شود عموماً و بیشتر هنگام ناراحتی و یا هیجان روی داده و پس از چند روز که اوضاع به حال عادی بازگشت خود به خود حل می‌شود. به هر حال ما برای استراحت و سلامت فکری و جسمی به خواب احتیاج داریم و اگر بدخوابی ادامه یابد به تدریج عوارض آن مشکلات زیادی ایجاد خواهد نمود.
در این گفتار ضمن تعریف خواب و انواع عمده‌ی آن به نیاز متوسط سنین مختلف به خواب اشاره خواهد شد و توصیه‌های درمانی پیرامون کنترل پدیده‌ی بی‌خوابی و انواع مختلف کم خوابی مورد بحث قرارخواهد گرفت.
● خواب و انواع آن:
خواب فرایندی طبیعی است که به طور منظم در هر ۲۴ ساعت اتفاق می‌افتد و درآن حالت انسان ناهوشیار و نسبت به اتفاقات اطراف خود ناآگاه است.
الف) خواب با حرکت سریع چشمها
خوابی که ما در آن مشغول خواب دیدن یا رویا هستیم. در این نوع خواب که حدود یک پنجم زمان خوابیدن را به خود اختصاص می‌دهد مغز بسیار فعال بوده ولی ماهیچه‌های بدن در حال استراحت هستند و چشمها به سرعت به سمت چپ و راست حرکت می‌کنند.
ب) خواب بدون حرکت سریع چشمها
در این حالت مغز آرام بوده ولیکن بدن دارای حرکت است در این هنگام هورمونها شروع به آزاد شدن کرده و وارد سیستم گردش خون می‌شوند و بدن شروع به ترمیم خستگی‌ها و فرسودگیهای حاصل از فعالیتهای روزانه می‌کند.
این نوع خواب دارای چهار مرحله است.
۱) مرحله‌ی پیش از به خواب رفتن: در این حالت ضربان قلب کند شده و دمای بدن کم می‌شود و عضلات آرام هستند.
۲) خواب سبک: در این حالت انسان به سادگی و بدون احساس آشفتگی از خواب می‌پرد.
۳) موج آرام: در این حالت فشارخون کم می‌شود و یا ممکن است فرد در خواب صحبت کند یا راه برود.
۴) خواب سنگین موج آرام: در این حالت از خواب پریدن خیلی سخت اتفاق می‌افتد و در صورت وقوع انسان احساس گیجی و آشفتگی می‌کند.
جابجایی بین حالتهای الف و ب در خواب شبانه حدود پنج بار اتفاق می‌افتد و هر چه به صبح نزدیکتر شویم احتمال خواب دیدن افزایش می‌یابد. در جریان یک خواب طبیعی تقریباً هر دو ساعت یک بار به مدت یک یا دو دقیقه بیدار می‌شویم ولی آن را به یاد نمی‌آوریم ولی در این حالت اگر از قبل دلشوره داشته باشیم یا در اطراف سر و صدا وجود داشته باشد یا همسرمان خروپف کند، به احتمال زیاد این دوره‌های بیداری را به یاد خواهیم سپرد.
● نیاز سنین مختلف به خواب
نیاز هر انسان به خواب در شبانه روز بستگی به سن و سال آن شخص دارد. طبق توصیه‌های سایر محققان این مقدار برای سنین مختلف به شرح زیر است:
▪ نوزادان به حدود هفده ساعت خواب در شبانه روز نیاز دارند.
▪ کودکان بزرگتر به نه یا ده ساعت خواب شبانه نیاز دارند.
▪ افراد بالغ به هفت تا هشت ساعت خواب شبانه نیاز دارند.
افراد با سن بیشترهم به همین مقدارخواب نیاز دارند، اما اغلب ممکن است فقط یک دوره‌ی خواب عمیق شبانه داشته باشند و پس از آن هم ممکن است به سادگی از خواب بیدار شوند همچنین تمایل به خواب دیدن با افزایش سن کاهش می‌یابد، اما همیشه افراد همسن در شرایط یکسانی به سر نمی‌برند و با هم تفاوت دارند.
اغلب افراد به هفت یا هشت ساعت خواب نیاز دارند و بیش از این هم به هیچ وجه مفید نخواهد بود. اما افرادی هم هستند که سه الی چهار ساعت خواب شبانه برای آنها کافی است.
زمانهای بیداری کوتاه مدت بیش ازآنچه واقعاً هستند احساس می‌شوند بنابراین به سادگی احساس می‌شود ما کمتر از میزان واقعی خواب بوده‌ایم.
● مشکلات ناشی از بی‌خوابی
اگر نتوانیم بخوابیم نگران می‌شویم، اگر بی‌خوابی گهگاهی اتفاق بیفتد روز بعدش احساس خستگی خواهیم داشت اما در این حالت آسیبی به سلامتی جسمی و روانی ما وارد نمی‌شود اما پس از چند شب بیخوابی به تدریج اتفاقات زیر روی خواهد داد:
▪ احساس خستگی دائمی
▪ احساس بی‌حالی در روز
▪ حواس پرتی
▪ کاهش قدرت اراده و تصمیم‌گیری
▪ افسردگی تدریجی
مسلماً در این شرایط رانندگی و کار با ماشین آلات سنگین خیلی خطرناک است و بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از تصادفات مرگبار به علت خواب آلودگی رانندگان روی داده است.
از دیگر مشکلاتی که به واسطه‌‌ی کم خوابی رخ می‌دهد می‌توان به افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف از جمله چاقی، فشارخون و دیابت اشاره کرد.
● مشکلات مربوط به خواب در بزرگسالان
▪ بیماری بدخوابی
گاهی برخی اشخاص حتی پس از ساعتها خواب احساس می‌کنند به اندازه‌ی‌ کافی نخوابیده‌اند و استراحت شبانه خوبی نداشته‌اند.
دلایل زیادی برای بی‌خوابی متصور است که به شخص مربوط نمی‌شود از جمله‌ی این دلایل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ـ اتاق خواب گرم یاسرد بوده یا سر وصدا زیاد است.
ـ شاید رختخواب ناراحت یا کوچک است.
ـ الگوی خوابیدن همسر شخص متفاوت است.
▪ مشکلاتی که از خود شخص نشأت می‌گیرد:
ـ شاید شخص برنامه‌ی‌کاری روزمره‌ی منظمی نداشته یا فعالیت بدنی او ناچیز بوده است.
ـ پرخوری باعث مشکلاتی در خوابیدن می‌شود.
ـ گرسنه به رختخواب رفتن باعث بیداری زود هنگام شخص خواهد شد.
ـ استعمال دخانیات، نوشیدن مشروبات الکلی، نوشیدنی‌های حاوی کافئین مثل قهوه و چای.
ـ بیماری، درد یا گرمای زیاد.
دیگر دلایل جدی بد خوابی مرتبط با شخص بدخواب عبارتند از:
▪ مشکلات روحی و روانی
▪ مشکلات شغلی
▪ اضطراب و نگرانی
▪ افسردگی
▪ شخص ممکن است صبح خیلی زود بیدار شده باشد و دیگر خوابش نبرد.
▪ فکر کردن به مشکلات روزمره.
● تأثیر داروها در حل مشکل کم خوابی
سالهاست مردم از داروهای خواب‌آور استفاده می‌کنند اما همه می‌دانیم که این داروها اثر درازمدت ندارند و حدود یک روز پس از مصرف آنها شخص خسته و تحریک پذیر خواهد بود.
▪ داروها خیلی زود کارایی خود را از دست می‌دهند و شخص مجبور است از مقدار بیشتری دارو استفاده کند.
▪ بسیاری به آن معتاد می‌شوند، درواقع با مصرف دراز مدت قرص‌های خواب‌آور انسان از نظر جسمی و روانی به آنها وابسته می‌شود.
قرص‌های خواب آور جدید هم مانند zolpidem, zalpelon و lonezzopic بسیاری از عوارض قرص‌های قدیمی مانند Nitrazepam, Temazepam و Diazepam را به همراه دارند.
اگر شخص مدت طولانی از این داروها استفاده می‌کند بهتر است با مشورت پزشک خود مقدار مصرف را به تدریج کاهش دهد، در برخی موارد نیز مصرف داروهای ضد افسردگی موجود در داروخانه‌ها نیز مفید می‌باشد.
نوع دیگر درمان استفاده از داروهای گیاهی است و اکثر آنها بر پایه‌ی گیاه دارویی سنبل الطیب ساخته می‌شوند. اگر از این گیاه دارویی به مدت دو سه هفته شبانه استفاده شود بهترین نتیجه را خواهد داشت اما اگر گهگاه از آن استفاده کنیم نتیجه‌ی مورد نظر را نخواهد داشت.
مانند داروهای ضد آلرژی ما باید مراقب عوارض استفاده از این داروها باشیم.
اگر برای فشارخون دارو مصرف می‌کنید یا از سایر داروهای آرامبخش یا خواب آور استفاده می‌کنید حتماً قبل ازاستفاده از این داروها بادکتر خود مشورت کنید.

دکتر حمیدرضا رحمانیان
(بیرمنگام - انگلستان)

منبع : هفته نامه پزشکی امروز