کاهش آسیب در معتادان خیابانی

برنامه‌های كمك‌رسانی (outreach) به معتادان خیابانی، جمعیت‌های دور از دسترس سوءمصرف‌كنندگان را مورد توجه قرار می‌دهند، با این هدف كه سرایت HIV را در این جمعیت‌های پرخطر كاهش داده و امكان دسترسی به درمان سوءمصرف مواد را افزایش دهد. این برنامه‌ها شامل چهار خدمت زیر است:
▪ خدمات كمك‌رسانی جامعه‌مدار برای تشویق ورود و دسترسی آسانتر به درمان سوءمصرف مواد.
▪ مداخلات كاهش‌دهنده خطر HIV/AIDS
▪ آزمایش تشخیص طبی و غربالگری HIV ، بیماریهای آمیزشی (sexually transmitted diseases = STD) ، سل و حاملگی
▪ اتصال به مراقبت طبی اولیه (PHC) ، مراقبت بهداشت روانی، خدمات مددكاری اجتماعی و دیگر شیوه‌های پیشگیرانه برای اثربخش‌تر كردن تغییراتی است كه باعث كاهش خطر ابتلا و سرایت HIV ، STD ها، سل و بیماری‌های وابسته می‌شود.
● مرور متون:
اثربخشی برنامه‌های كمك‌رسانی در كاهش رفتارهای خطرناك مصرف‌كنندگان تزریقی مواد (Intravenous Drug Users = IDUs) كاملاً مستند است (كویل Coyle و نیدل Needle ، ۱۹۹۷). نشان داده شده است كه مداخلات كمك‌رسانی به IDU ها كمك می‌كند تا رفتارهای خطرناكشان را خصوصاً استفاده از مواد، سوزن و به میزان كمتر، رفتارهای خطرناك جنسی كاهش دهند. در آمریكا دو برنامه NADR (National AIDS Demonstration Research Program) و Cooperative Agreement for AIDS Community-Based Outreach/Intervention Research Program كه توسط NIDA (National Institute on Drug Abuse صورت گرفته است. در این دو برنامه از افراد بومی برای ارتباط برقرار كردن با مصرف‌كنندگان مواد در خیابانها و محلهای تزریق استفاده شده بود. مداخلات استانداردی كه در NADR وCooperative Agreement مورد استفاده قرار گرفت شامل دادن اطلاعات كاهش‌دهنده خطر، پخش كاندوم و ماده سفیدكننده (bleach) و نیز پیشنهاد ارجاع به خدماتی همچون آزمایشهای پادتن HIV و مشاوره پیش و پس از آزمون HIV بود. همچنین نمایش و تمرین مهارتهای كاهش خطر انجام ‌گرفت (نیدل و كویل، ۱۹۹۷). این مطالعات افزایش تعداد IDU هایی كه رفتارهای تزریقی‌شان را متوقف كرده و یا كنار می‌گذارند و كاهش اشتراك (سوزن/ سرنگ و وسایل آماده‌سازی مواد) را نشان داده است. كویل و نیدل با خلاصه كردن این مطالعات، نتیجه گرفتند كه مداخلات كمك‌رسانی، راهبردی موفق در كاهش خطر است. بخش عظیمی از IDU ها پس از آن كه در معرض این برنامه‌ها قرار گرفتند رفتارهایشان را تغییر دادند (كویل و نیدل، ۱۹۹۷).
در سال ۱۹۹۵، مركز درمان سوءمصرف مواد (Center for Substance Abuse Treatment = CSAT) در امریكا ۱۲ بورس تحقیقاتی را برای راه‌اندازی خدمات كمك‌رسانی برای IDU ها، دیگر سوءمصرف‌كنندگان مزمن و دور از دسترس و شركای جنسی و/یا شركای سوزنی‌شان به مؤسسه‌ای موسوم به Caliber Associates اعطا كرد. این مؤسسه به صورت چند ناحیه‌ای (cross-site) برنامه‌ كمك‌رسانی HIV را طراحی، اجرا و ارزیابی كرد. این برنامه همان الگوهای مطالعه NADR و Cooperative Agreement for AIDS Community-Based Outreach/Interventions Research Program را دنبال می‌كرد. در این مطالعه، دو شاخص عمده وجود داشت: ارجاع و ورود به درمان سوءمصرف مواد. مشاهده شد كه در جمعیت تحت پوشش برنامه كمك‌رسانی HIV به میزان بیشتری گروههای دور از دسترس به چشم‌ می‌خورد تا در جمعیت تحت پوشش درمانهای عمومی. همچنین مشخص شد كه این برنامه به گروههایی از مردم دسترسی می‌یابد كه از یكسو مشخصاً در خطر انتقال HIV هستند و از سوی دیگر در برنامه‌های درمانی معمولی وارد نمی‌شوند (در برنامه كمك‌رسانی یادشده به نسبت بیشتری زنان، اقلیتهای قومی، تزریق‌كنندگان اخیر مواد و تزریق‌كنندگان مشترك مواد وارد می‌شدند تا در برنامه‌های درمانی عادی).
سوءمصرف مواد یك بیماری مزمن عودكننده است كه ویژگی آن، جستجو و مصرف اجباری (compulsive) مواد است ( Leshner ، ۱۹۹۷). در نتیجه هر چه فرد زودتر وارد درمان شود، بهتر می‌توان به اداره این بیماری مزمن پرداخت. برنامه‌های كمك‌رسانی امكان دستیابی سوءمصرف‌كنندگان مواد را به درمان بیشتر می‌كنند. برای مثال در برنامه كمك‌رسانی CSAT ، ۵۳% بیماران سابقه هیچگونه درمان قبلی (سوءمصرف مواد) نداشتند در حالیكه این میزان در برنامه‌های درمانی عادی ۴۰% بود.
این قبیل برنامه‌ها كه جمعیتهای دور از دسترس را هدف می‌گیرد بیش از برنامه‌هایی با طیف وسیعتر مخاطبان، می‌تواند به این جمعیتها خدمات ارائه دهد. از همین رو، برنامه‌های كمك‌رسانی HIV ویژه گروههای قومی اقلیت، تعداد بیشتری از این افراد را تحت پوشش قرار می‌دهند تا برنامه‌هایی كه به قومیت خاصی اختصاص ندارند. یكی دیگر از گروههای در معرض خطر، زنان هستند. آنها دو برابر مردان در حین رابطه جنسی heterosexual دچار HIV می‌شوند ( New York Times ، ۱۹۹۴). آن دسته از برنامه‌های كمك‌رسانی HIV كه منحصراً زنان را هدف قرار می‌دهند، نسبت بیشتری از مشتریان مؤنث را دارا هستند تا برنامه‌هایی كه به جنسیت اعتنا نمی‌كنند. در یك مطالعه روی زنان معتاد به هروئین در لوس‌آنجلس، كه اكثر زنان تحت پوشش آن پیش از درمان به فاحشگی نیز می‌پرداختند، دیده شد كه تعداد شركای جنسی مرد و شركای سوزن مشترك آنان به نحو چشمگیری در دوره پیگیری پس از درمان كاهش یافت ( Grella ، Anglin و Annon ، ۱۹۹۶). همچنین در مطالعه دیگری در گلاسكوی اسكاتلند معلوم شد كه در مراجعانی كه به فاحشگی می‌پرداختند، و اكثرشان از زنان معتاد تزریقی بودند، بین فاحشگی، آگاهی از AIDS و تغییر رفتار رابطه‌ای قوی وجود داشت. فاحشه‌هایی كه چنین آگاهی‌ای داشتند، به میزان بیشتری از كاندوم و دیگر روشهای پیشگیری از HIV در روابط جنسی تجاری استفاده كردند. اما هر دو مطالعه نشان داد كه زنان از این قبیل روشهای پیشگیرانه (و كاندوم) در روابط جنسی شخصی غیرتجاری استفاده نكردند. این امر نشانه مشكل بودن تغییر رفتارهای به لحاظ اجتماعی مقبول در رابطه با افراد مورد علاقه و محبوب است ( Barnard و Frischer ، ۱۹۹۵). علت موفقیت برنامه‌های كمك‌رسانی معطوف به زنان در ارجاع آنان به درمان، حساس بودن این برنامه‌های به مشكلات زنان است.
مركز كنترل و پیشگیری بیماریهای ایالات متحده (The Centers for Disease Control and Prevention) می‌گوید كه درمان سوءمصرف مواد شامل پیشگیری از HIV و... درمان مؤثری است كه به مردم كمك می‌كند كه مصرف موادشان را كاهش دهند. این درمان نه تنها خطر انتقال HIV را از راه شراكت در سرنگهای آلوده كاهش می‌دهد بلكه خطر انجام رفتارهای پرخطری كه به انتقال جنسی می‌انجامد را كم می‌كند.( CDC ، ۱۹۹۸).
با توجه به تمام موارد گفته شده، به نظر می‌رسد كه برنامه‌های كمك‌رسانی HIV ، چنانچه به صورت مجموعه‌ای از خدمات معطوف به تغییر رفتار ارائه شوند، می‌توانند الگوی مؤثری برای دسترسی به گروه‌هایی باشد كه معمولاً وارد نظام درمانی نمی‌شوند.
● اهداف جزئی:
كاهش خطر ابتلا و انتقال ویروس HIV در معتادان خیابانی.
كاهش میزان اعتیاد تزریقی در معتادان خیابانی.
ارتقای سطح بهداشت در معتادان خیابانی.
ارجاع معتادان خیابانی به مراكز بهداشتی-درمانی.
● راهبرد:
استفاده از NGO ها جهت برقراری ارتباط با معتادان خیابانی و ارائه خدمات به آنها.
● راهكارها:
آموزش معتادان خیابانی در مورد بیماریهای مقاربتی و HIV/AIDS .
آموزش معتادان خیابانی در مورد خطرات اعتیاد به طور كلی و اعتیاد تزریقی به طور خاص.
آموزش معتادان خیابانی در مورد نحوه استفاده از كاندوم برای جلوگیری از انتقال بیماریهای مقاربتی.
آموزش معتادان خیابانی در مورد نحوه تزریق بهداشتی آن عده كه نمی‌خواهند و یا نمی‌توانند اعتیاد تزریقی را كنار بگذارند.
تحویل دادن سرنگ و سوزن استریل به معتادان خیابانی و تحویل گرفتن سرنگها و سوزنهای استفاده شده از آنان.
تحویل دادن پنبه، الكل، بتادین، ساولن یا آب‌ژاول به معتادان خیابانی.
تحویل كاندوم به معتادان خیابانی.
جمع‌آوری سرنگها و سوزنهای آلوده رها شده در محیط استقرار معتادان خیابانی.
تشویق معتادان خیابانی به مراجعه به مراكز بهداشتی-درمانی وزارت بهداشت جهت انجام آزمون‌های غربالگری HIV و بیماریهای مقاربتی و آغاز درمان و نیز صدور معرفی‌نامه برای واحدهای مددكاری آن مراكز.
● فعالیت‌ها
شناسایی NGO(Non-Governmental Organization) های فعال در امر اعتیاد دارای قابلیت ارائه خدمات به معتادان خیابانی با استفاده از فهرست NGO های ثبت شده در كتابچه نمایندگی UNDCP در ایران.
پخش فراخوان همكاری با NGO ها.
بررسی صلاحیت علمی و اجرایی NGO های داوطلب.
ارائه راهكارهای عملیاتی و عقدقرارداد همكاری با NGO هایی كه صلاحیت آنها مورد پذیرش قرار نظارت بر حسن اجرای طرح توسط كارشناسان اداره پیشگیری و درمان سوءمصرف مواد.
جمع‌آوری اطلاعات و گزارش عملكرد توسط اداره پیشگیری و درمان سوءمصرف مواد.

منابع:

۱ - Barnard, M., & Frischer, M. (۱۹۹۵). Combining quantitative and qualitative approaches: Researching HIV-related risk behaviours among drug injectors. Addition Research, ۴(۲), ۳۵۱±۳۶۲.
۲ - Centers for Disease Control and Prevention (۱۹۹۸). Dangerous inter-section of drug use and sexual HIV transmission points to critical need for comprehensive HIV prevention among drug users [on-line]. Available: http://www.cdc.gov/nchstp/hiv_aids/pubs/facts/idu.htm.
۳ - Coyle, S. L., & Needle, R. H. (۱۹۹۷). Community-based outreach as an HIV risk reduction strategy for out-of-treatment injection drug users (IDUs). In: Problems of Drug Dependence ۱۹۹۷: Proceedings of the ۵۹th Annual Scienti®c Meeting. NIDA Monograph ۱۷۸.
۴ - Gordon, J. (۱۹۹۴). African American perspective. In: J. U. Gordon (Ed.), Managing Multi-Culturalism in Substance Abuse Services, pp. ۴۵±۷۱. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
۵ - Grella, C. E., Anglin, D. E., & Annon, J. J. (۱۹۹۶). HIV risk behaviors among women in methadone maintenance treatment. Substance Use and Misuse, ۳۱(۳), ۲۷۷±۳۰۱.
۶ - Leshner, A. I. (۱۹۹۷). Addiction is a brain disease ذ and it matters . Science, ۲۷۸, ۴۵±۴۶.
۷ - Mathias, R. (۱۹۹۷). NIH panel call for expanded methadone treatment for heroin addicts. NIDA Notes, ۱۲(۶), ۱. National Institute on Drug Abuse (۱۹۹۸). Research ®ndings: Epidemiology, etiology and prevention research. Director&#۰۳۹;s Report to the National Advisory Council on Drug Abuse.
۸ - Needle, R. H., & Coyle, S. (۱۹۹۷). Community-based outreach risk-reduction strategy to prevent HIV risk behaviors in out-of-treatment injection drug users. In: Presented at the NIH Consensus Development Conference on Interventions to Prevent HIV Risk Behaviors, Bethesda, MD, USA.

منبع : ستاد مبارزه با مواد مخدر