آب‌انبارها ، استان یزد

موقعیت طبیعی و اقلیمی و گستردگی كویرهای یزد، زمینه‌ساز توسعه انواع آب‌‌انبارها در سطح استان بوده است. امروزه تعداد این آب‌انبارها نزدیك به 100 واحد است و در نقاط و مناطق مختلف استان پراكنده‌اند. آب‌انبارها معمولاً در مركز محله‌های شهر ساخته می‌شده و شامل چهار عنصر اصلی خزینه، گنبد، پاشیر و بادگیر بوده است.
خزینه به خاطر تسلط آب قنات و پایین ماندن دمای آب، به شكل استوانه در دل زمین ایجاد می‌شده است. گنبد به شكل نیمكره روی خزینه ساخته می‌شد تا آب را از آلودگی‌های محیطی حفظ كند و آن را خنك نگه دارد. پاشیر راهرویی پلكانی و نقب مانند برای برداشتن آب از خزینه بوده و بادگیر نیز وسیله‌ای برای هدایت جریان هوا به درون آب‌انبار برای جلوگیری از فاسد شدن آب بوده است. تعداد بادگیرها از یك تا شش با توجه به شرایط كار متفاوت است. آب‌انبار مریم‌آباد دارای یك بادگیر و آب‌انبار شش بادگیری داری شش بادگیر است.
در شهر یزد بیش از یكصد آب‌انبار شناسایی شده كه اغلب آن‌ها موقوفه‌اند و اصول حاكم بر طراحی آن‌ها تقریباً یكی است. برخی از آب‌انبارهای پراكنده در خارج از شهر و دیگر آبادی‌های استان نیز به لحاظ موقعیت جغرافیایی آن مكان طراحی و شیوه ساخت مخصوصی دارند.
یكی از عمده‌ترین مصالح ساخت آب‌‌‌انبار، «دیمه» است كه از آهك و خاكستر و ماسه بادی تشكیل شده است. این ملاط ضمن ‌آب‌بندی بنا، از فاسد شدن آب نیز جلوگیری می‌كند.
بیشتر آب‌انبارها دارای یك ورودی و یك پاشیر هستند، اما بعضی از آن‌ها به لحاظ موقعیت شهرسازی و نحوه استقرار در بافت شهری، دارای دو یا سه ورودی هستند، به طور نمونه آب‌انبار خواجه، در اول بازار مسگری و آب‌‌انبار شش بادگیری دارای دو ورودی هستند. برخی از آب‌انبارهای مهم استان عبارتند از :
آب‌انبار سید و صحرا، شش بادگیری، مسعودی، حاج علی اكبری، خواجه، گلشن،‌ رستم، گیو، كلاهدوزها، ملك‌التجار و میرزا شفیع در یزد، حسن‌آباد در میبد، جاده ده بالا و برالنسویه در تفت و آب‌انبار كشتخوان در رستاق.