زیر ابرهای زهره

نگین زیبای آسمان، در زیر پوشش ابرهای ضخیم خود دنیای بی‌رحمی را پنهان کرده است؛ جهنمی با دمای سطحی حدود ۵۰۰ درجه سانتی‌گراد و فشار خُرد‌کننده‌ای که موجود زنده‌ای تاب تحمل آن را ندارد.
زهره یا ناهید، دومین سیارهِ نزدیک به‌خورشید، برای اخترشناسان باستان به‌نام ستاره صبحگاهی و ستاره شامگاهی شناخته شده بود. آن را همچنین به‌نام الهه عشق و زیبایی می‌شناسیم. این سیاره نمادِ آسمانی ونوس رومی، آفرودیت یونانی، ایشتَر بین‌النهرینی، و آناهید ایرانی بوده است. زهره درخشان‌ترین جرم آسمان شب پس از ماه است و به‌همین دلیل گاهی آن را جواهر آسمان می‌نامند. زهره هم همچون ماه از دید ناظر زمینی اَهِله دارد که شکل‌های آن به‌موقعیتش نسبت به‌خورشید و زمین بستگی دارد که گاهی همچون قرصی کامل و گاهی مانند هلا‌لی باریک دیده می‌شود.
زهره از نظر اندازه، جرم، چگالی، و حجم بسیار به‌زمین شباهت دارد و هر دو در دوره‌ای یکسان از سحابی اولیه خورشیدی شکل گرفته‌اند. البته شباهت‌ها به‌همین‌جا خَتم می‌شود. مثلا‌ً زهره قمری ندارد و با این که هر دو سیاره در ابتدا جوّی از دی‌اکسیدکربن داشته‌اند زمین، که نسبت به زهره از خورشید دورتر بوده است، نور و گرمای کمتری دریافت کرده و فرصت یافته است مقداری از آن را هم به‌فضا بازتاب کند تا به‌دمای متعادلی برسد که بخار آب فشرده شود، باران ببارد، و اقیانوسی شکل بگیرد. از سوی دیگر زهره به‌خورشید نزدیک‌تر بوده ولی قادر نبوده بخشی از نور و گرمای بیشتری را که دریافت می‌کرده است به‌فضا بازتاب دهد. بنابراین حرارت زیر جوّ ضخیمش به‌دام افتاد و موجب اثر گلخانه‌ای شدیدی شد. بنابراین، امروز زهره هیچ اقیانوسی ندارد و هنوز جوّی چگال دارد که فشاری معادل ۹۲ برابر فشار هوا در سطح دریاهای زمین را روی سطحش ایجاد می‌کند. فشار جوّ بر سطح زهره چنان زیاد است که هرگز نمی‌توان در برابر آن دوام آورد؛ معادل فشار کُشنده‌ای که بر یک غواص در عمق ۹۰۰ متری زیر سطح اقیانوس وارد می‌شود. جرم جوّ زهره ۹۰ برابر جرم جوّ زمین است. این جوّ پُرتراکم مثل آینه‌ای حدود۷۰ درصد نور خورشید را بازتاب می‌کند که سبب درخشش خیره‌کننده این همسایهِ سیاره‌ای ما می‌شود. جوّ زهره هنوز هم بیشتر از دی‌اکسید کربن و تقریباً بدون هیچ بخار آبی است و ابرهایی از جنس قطرات اسید سولفوریک در آن وجود دارند. دمای سطح زهره ۴۸۲ درجه سانتی‌گراد است -‌آن‌قدر داغ که سُرب را ذوب می‌کند- و وجود جوّ نگهدارنده گرما موجب داغ‌تر شدن زهره نسبت به‌عطاردِ عاری از جوّ شده است. البته افزایش گرمای حاصل از اثر گلخانه‌ای زهره نیز حدّی دارد. وقتی سیاره به‌آستانهِ گرما می‌رسد، دمای زیاد مقداری از ملکول‌های گلخانه‌ای جوّ را می‌شکند و دما دوباره تعدیل می‌شود.
تا پیش از ظهور عصر فضا، ابرهای چگالی که زهره را دربر گرفته‌اند چهره‌اش را به‌صورت توپی مِه‌آلود درآورده بودند که اجازه نمی‌داد دانشمندان چیزی از عوارض زمین‌شناختی طبیعی سطحش را ببینند. تنها راه <دیدن> سطح زهره به‌کمک رادار بود که پرتو آن می‌تواند از پوشش ابرها عبور کند و به‌سطح برسد و به‌بیرون بازتاب شود. اختلاف زمان برای بازگشت پرتو بازتاب‌شده از سطح به‌منبع، نشان‌دهندهِ ارتفاع عوارض سطحی همچون کوه‌ها و دره‌هاست. سپس این داده‌ها به‌رایانه‌ای منتقل شدند که می‌توانست نقشه‌ای از ارتفاعات سطح زهره به‌کمک کم و زیاد شدن شدت رنگ‌ها تهیه کند.
در فاصله سال‌های ۱۳۶۹/۱۹۹۰ تا ۱۳۷۳/۱۹۹۴ فضاپیمای نقشه‌برداری به‌نام ماژلان در مداری قطبی به‌دور زهره می‌گشت و به‌این ترتیب چشمان رادارش می‌توانست تمام سطح سیاره را بررسی کند. نقشه‌ای از عوارض سطحی زهره نشان داد که سطح زهره حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون سال پیش نو شده است که البته از نظر زمین- ‌شناختی در مقایسه با سنّ ۵/۴ میلیارد ساله منظومهِ شمسی سطح بسیار جوانی است. این که این اتفاق چطور و چرا رخ داده هنوز موضوعِ بحث دانشمندان است.

ابراهیم ویکتوری

منبع : ماهنامه نجوم