توسعه پایدار سایتهای گردشگری

بر اساس تعریف سازمان توریسم جهانی ( WTO ,۱۹۹۸)، گردشگری پایدار، به آن دسته از توسعهء گردشگری اختصاص می‌یابد که با توجه به نیازهای گردشگران موجود و منطقه میزبان، ضمن حفاظت از منابع طبیعی و فرهنگی در پی فرصتهایی برای کشف راههای مدیریت صحیح آنها در آینده است.
گردشگری پایدار هدفهای زیر را دنبال می‌کند:
- رونق اقتصادی و ایجاد یک رقابت سالم برای مقاصد گردشگری و سوددهی بلند مدت
- تامین سودآوری و رقابت سالم از طریق پس انداز کردن پول و سرمایه گذاری در سایتهای گردشگری پایدار و تجهیزات صرفه جویی در مصرف انرژی
- تامین رضایت گردشگران و ایجاد یک محیط طبیعی تمیز
- کاهش مصرف آب و استفاده از انرژیهای تجدید شونده
- کاهش تولید CO۲ و کاهش زباله و فاضلاب
- حفظ تنوع زیستی با کاهش فاضلابهای خطرناک و شیمیایی
- رونق اقتصاد محلی و افزایش مشارکت فعالیتهای گردشگری برای رونق اقتصادی بر اساس پولی که گردشگران در مقصد گردشگری خرج می‌کنند و منجر به رفاه اقتصادی مردم بومی می‌گردد.
- افزایش کارآفرینی با افزایش شغلهایی که به دنبال رونق صنعت گردشگری در منطقه است ، بدون اینکه فرقی بین جنسیت و نژاد قائل باشد.
- افزایش رونق اجتماعی و غنی کردن فرهنگ بومی: لازم است که اجتماعات محلی در طرحهای مدیریت توریسم جزء تصمیم گیرنده ها و سهام داران باشند و یکسری بخشها به آنها سپرده شود چرا که هیچ کس جز مردم بومی ، سنتها ، فرهنگهای اصیل و منابع طبیعی سرزمین مادری خود را بهترنمی شناسند.
امروزه کشورهایی چون فرانسه که در گسترش بازار گردشگری زبانزد جهان هستند،از گردشگری پایدار به عنوان یکی از راههای حفظ چرخه حیات یاد کرده‌اند. برای اولین بار کشور فرانسه با اجرای پروژه اکوکمپ (Eco Camps)، سایتهایی را در اروپا به نمایش گذاشت که نشان می‌داد چگونه می‌توان با ورود گردشگران به یک منطقه نه تنها به چرخه حیات آسیبی وارد نکرد ، بلکه اثرات محیط زیستی را نیز کاهش داد. پروژه مذکور در منطقه Aquitaine انجام گرفت – یک منطقه با جذابیتهای تاریخی در جنوب فرانسه که گردشگری یکی از فاکتورهای تعیین کننده اقتصاد محلی آن می باشد - این سایتها به گونه‌ای طراحی شده که بسیاری از اهداف گردشگری پایدار را تامین می‌کند. هدف اصلی این پروژه کاهش اثرات ساختمان سازی بر محیط زیست بود؛ در طراحی این ساختمانها چهارده پارامتر محیطی در نظر گرفته شد که طراحی سبز، مدیریت سبز و سلامتی و راحتی سه پارامتر اصلی بودند. در این اکوکمپها همه چیز بوی طبیعت می دهد، تابلوهای راهنما، سطلهای زباله ، صندلی ها ، ساختمانها، همه و همه از جنس چوب موجود در محل هستند و هیچ نا هماهنگی را با محیط نشان نمی دهند. در اطراف کمپها سیستم استحصال آب باران طراحی شده که از آن برای آبیاری فضای سبز اطراف استفاده می‌شود، همچنین از انرژی خورشیدی و ژئوترمال که انرژیهای رایگان و تجدید شونده¬اند برای گرم کردن داخل ساختمان وآب حمام
بهره گرفته شده است. در طراحی این اکوکمپها سعی بر آن بوده که با ایجاد اکثر تسهیلات گردشگری در محل، حمل و نقل توریستها کاهش یابد . به دنبال حمل و نقل کمتر و استفاده از انرژیهای تجدید شونده میزان تولید CO۲ نیز کاهش می‌یابد و این یکی از اهداف گردشگری پایدار است. آب استخر برای جلوگیری از اتلاف آب، تصفیه شده و دوباره به سیستم باز می¬گردد. استخر، مراکز بازیهای آبی، دوچرخه و عایق سقفها (جهت جذب اشعه ماوراء بنفش) طرحهایی است که جهت تامین رضایت و سلامت گردشگران اجرا شده‌اند. استفاده از Sedum Plant بر روی سقفهای ایزوله در این اکوکمپها از هدر رفت انرژی جلوگیری می‌کند. این گیاه یک موکت زنده است و دارای برگهای شاداب می باشد که بر روی سقفهای ایزوله رشد می‌کند، این گیاه در برابر باران کم ، بادهای خشک و گرمای خورشید مقاوم است و حدود % ۱۰۰-۷۰ رواناب حاصل راجذب و باعث کاهش رواناب می‌گردد. موکت Sedum Plant همانند یک عایق حرارتی عمل کرده و سرمای زمستان و گرمای تابستان را در داخل ساختمان کاهش می‌دهد. این طرح مدیریتی گردشگری نشان داد که به راستی می‌توان از گردشگری به عنوان صنعت بدون دود نام برد .
‌● پتانسیل توسعه گردشگری پایدار در ایران:
با توجه به اینکه گردشگری در ایران مقوله جدیدی است و هنوز ساختارهای زیر بنایی آن به طور کامل پیاده نشده لذا بهتر است قبل از هر اقدامی طرحهای مدیریتی را بر اساس اصول توسعه پایدار پایه ریزی کرد. برای مثال ایران چهارمین کشور صاحب نیروگاه تولید برق از انرژی خورشیدی پس از آمریکا، اسپانیا و آلمان است. پس این انرژی تجدید شونده نقش به سزایی در طرحهای مدیریت گردشگری دارد، در ضمن، مطالعات انجام گرفته در دانشگاههای شیراز وصنعتی شریف نشان می‌دهد که دستگاه تقطیر خورشیدی به روش متمرکز سازی نور خورشید برای به دست آوردن آب شیرین از آب شور مناسبترین روش رفع کمبود آب شیرین در مناطق ساحلی و گرمسیری می باشد(حسن عباس زادگان و فاطمه اسفندیاری نیا). بنابراین در ایران نیز جزایر موجود در خلیج فارس پتانسیل ایجاد اکو کمپهای متناسب با شرایط محیطی خود را دارند و می‌توان از انرژی خورشیدی به عنوان دوست طبیعت و منبع انرژی رایگان برای تولید آب شیرین و حرارت بهره گرفت. از آنجایی که اکوکمپها، پارکهای ملی و ژئوپارکها به عنوان محلهای مناسب برای پیاده سازی مدلهای مقیاس کوچک انرژیهای نو شناسایی شده اند، استفاده از این مدلهای مقیاس کوچک در طرحهای گردشگری نقش به سزایی در گسترش آنها و گردشگری پایدار دارد.
از طرفی ایران به علت قرار گرفتن در کمربند انرژی زمین گرمایی جهان دارای زمینه های بسیار برای استفاده از انرژی حرارتی زمین (Geothermal) درایجاد مراکز توریستی آب گرم و آبدرمانی نظیر منطقه سبلان است. پس انرژی زمین گرمایی نیز فاکتور مهمی در توسعه پایدار سایتهای گردشگری می باشد. بنابراین قبل از پیاده سازی هر طرح مدیریتی گردشگری، شناسایی انرژیهای نو و تجدید شونده آن منطقه ، حفظ زیبایی ها و چشم انداز طبیعی آن از اصول توسعه پایدار است چرا که منظره طبیعی به عنوان یک اثر باقی مانده از گذشته انسان ، پویا است و دائما تغییر می‌کند پس قابل فسیل شدن نمی باشد و نیاز به حفاظت دارد. یکی از راههای حفاظت از چشم انداز یک منطقه شامل ادغام آن با روش زندگی نوین می باشد، چنانکه در اولین شهر خشتی جهان- یزد - در بسیاری از ساختمانهای نوساز بادگیر تعبیه شده که با منظره ساختمانهای قدیمی ساز سازگار است و شهر را به سمت پست مدرنیسم گرایش نداده است. راه دوم آن است که نگذاریم ساختمانهای تاریخی به مخروبه تبدیل شود و با تغییر کاربری آن برای مقاصد گردشگری به حفظ هویت تاریخی آنها کمک کنیم.

ندا ترابی فارسانی - دانشجوی دکترای مدیریت توریسم
منابع:
۱. Making tourism more sustainable – a guide for policy makers“, UNEP-WTO, ۲۰۰۵.
۲. Nora Schiessler, Tim Hudson, Ed Thorpe, Eco-Camps: Bringing camping even closer to nature (France), L I F E I I I (Breathing LIFE into greener businesses), pp. ۲۲, ۲۰۰۸
۳. دستگاه‌ آب‌ شیرین‌کن‌ خورشیدی‌ ؛ ایسنا، ۱۳۸۳
۴. مینا نســاج و مریم نساج، ، " انرژی ژئو ترمال و بررسی تجارب جهانی آن در معماری و شهرسازی پایدار”، نشریه الکترونیکی آرک نویز، شماره۵ - بهمن ماه ۱۳۸۵