بی‌مهری دامنه‌دار به گفتمان‌سازی رهبری!

آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب در پیامی به مجلس هشتم، گفتمان اصلی انقلاب در دهه چهارم انقلاب را پیشرفت و عدالت نامیده و در توضیح آن بیان فرمودند:
«در این دهه،‌ گفتمان اصلیِ انقلاب، پیشرفت و عدالت است؛ پیشرفت در همه ابعاد علمی و اقتصادی و اخلاقی و فرهنگی و عدالت همه‌جانبه در توزیع فرصت‌ها و امکانات مادی و معنوی. عنصر پیشرفت، باید نگاه ما را به استعدادهای بی‌شمار پراکنده در میان ملت، معطوف سازد و ظرفیت‌های تولید و خلاقیت و درخشش توانایی‌های گوناگون در همه زمینه‌ها را در نگاه ما برجسته کند و عنصر عدالت، باید نابرخورداران از فرصت‌ها و توانایی‌های کشور را از این مواهب الهی و عمومی برخوردار سازد».
درباره این رویکرد رهبر جمهوری اسلامی ایران، نکات زیر قابل تأمل است:
۱) آیت‌الله خامنه‌ای به سبب تجربه سی‌ ساله مدیریت نظام در بالاترین سطوح، همواره در موضع تدوین و تبیین چشم‌انداز‌های راهگشا در کشور هستند و می‌توان گفت، ایشان در مدیریت نظام صاحب دکترین (ره‌نامه)‌های مبتنی بر اقتضائات ملی و دینی هستند؛ برای نمونه، می‌توان به نظریه پنج مرحله‌ای انقلاب اسلامی، ایده مردم سالاری دینی، نظریه بیداری اسلامی، نظریه تهاجم فرهنگی و جنگ رسانه‌ای و ناتوی فرهنگی، سیاست خارجی رو به شرق، نظریه وحدت اسلامی مطروحه در اجلاس سران اسلامی در تهران و... اشاره کرد، ولی متأسفانه، این ره‌نامه‌ها معمولا در آغاز طرح از سوی ایشان، بر پایه یک روال اداری و تبلیغاتی مرسوم در رسانه‌ها، به ویژه رسانه ملی مطرح و پس از مدتی به فراموشی سپرده می‌شود.
همین سرنوشت نوعا در نامگذاری سال‌های خورشیدی نیز تکرار می‌شود و تنها برخی از نخبگان و صاحب نظران که از غنای تئوریک و تعلقات ولایی برخوردارند، به تناسب، این ایده‌ها را طرح و بازتعریف می‌کنند. به نظر می‌رسد ضروری است در نظام تصمیم‌سازی و نه تصمیم‌گیری، در این باره نهادی فکری و مطالعاتی متولی شده و ضمن تبیین نظریه‌های رهبر انقلاب از دو نگاه زیر، زمینه‌های تحقق یافتن آنها را در نظام تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی کشور فراهم سازد:
الف) مجموعه دیدگاه‌های رهبری انقلاب، نظام منسجمی در حوزه مفاهیم و ایده‌ها و نظریات سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و دینی است و این نظرات با استناد به خودش قابل تفسیر و تبیین است. به عبارت دیگر، نمی‌توان نظر رهبری را درباره مسأله‌ای همچون پیشرفت در یک جمله و در یک سخنرانی خلاصه و دریافت کرد و اصطلاحا گرته‌برداری نمود، بلکه باید سیر دیدگاه‌های ایشان درباره این مفهوم را مد نظر قرار داد و به آن استناد کرد.
ب) بسیاری از مطالب و ایده‌های مطروحه از سوی ایشان، نه صرفا نظر و ایده فقیهی عالم و سیاست مدار و مدیر و مدبر است، بلکه از مبانی و عقبه کارشناسی و آکادمیک برخوردار است که در مدیریت کشور راهگشاست. از این روی، نگرش تطبیقی آنها با نظریه‌های جهانی در این بخش ضروری است. به دیگر سخن، گفتمان ایشان محدود نیست و می‌تواند بسیاری از گفتمان مورد نیاز کشور را پوشش تئوریک دهد.
۲) تجربه ترقی کشورهای جهان به ویِژه در‌دویست سال اخیر، حاکی است که رهبران بزرگ، فهیم و زمان شناس و میهن دوست و با ایمان، روند توسعه کشورها را شتابی دوچندان می‌بخشند و جلوی انحرافات تاریخی را با تصمیم‌های بجا گرفته‌اند.
مطالعه تاریخ به ما نشان می‌دهد یکی از راهکارهای این رهبران، ترسیم چشم اندازها بوده است. شناخت نیازهای کشور و اولویت‌های مردم از یک سو و آگاهی از توانمندی‌ها و ضعف‌های مادی و معنوی از سوی دیگر، لازمه ترسیم این چشم‌انداز است.
«چشم‌اندازسازی» موجب تجمیع نیروها و توانایی‌ها و هم‌افزایی اندیشه‌ها و هماهنگی تصمیم‌ها در نظام شده و روند پیشرفت کشور را شتاب می‌بخشد. از این روی، در کشوری چون ایران که از یک عقب ماندگی صد ساله رنج می‌برد و به راه‌های میان‌بر برای توسعه و پیشرفت نیازمند است، چنین چشم‌اندازهایی ضروری است.
۳) امروزه اگر همه نیازهای ایران را از درون نظریات علمی و غیر علمی مطرح شده از مشروطه به این سو استخراج کنید، در قالب دو گفتمان قابل جمع‌بندی است؛ یکی گفتمان پیشرفت‌خواهی و دیگری گفتمان عدالت‌طلبی. گزینه نخست، محور مطالبات طبقات و اقشار جدید اجتماعی بوده و دومی، مطالبه ارزش‌مداران سنت محور. این تمایز به معنای جدایی قطعی و کامل نیست، بلکه تأکید‌ها را روشن می‌سازد؛ یعنی این گونه نیست که پیشرفت خواهان خواستار عدالت نبوده‌اند و یا عدالت‌جویان با پیشرفت سر سازگاری ندارند؛ حاشا وکلا.
نامگذاری گفتمان دهه چهارم انقلاب اسلامی به نام پیشرفت و عدالت، اقدامی تیزهوشانه و مدبرانه برای جمع کردن همه آرا و اندیشه‌ها و سلیقه‌هایی است که خواستار سربلندی ایران اسلامی هستند، پیرامون یک گفتمان. برای همین، همه پیشرفت‌خواهان و همه عدالت‌طلبان به صحنه فکر و تلاش و فعالیت برای اعتلای نام ایران اسلامی در صحنه جهانی با مدل جمهوری اسلامی دعوت شده‌اند و میزان اجابت این دعوت، میزان الحراره غیرت دینی و ملی و ترقی و اعتلاطلبی دعوت شدگان است.

امیر دبیری مهر