کیفیت بیماران مبتلا به سرطان در ایران

واژه سرطان در دهه اخیر تغییرات قابل توجهی را بیانگر شده که متعاقب فعالیت شبانه‌روزی متخصصان علم شناخت سرطان در مراکز گوناگون در جهان ایجاد شده و موارد گوناگون و متعددی را شامل می‌شود که می‌توان از قسمت‌های ذیل نام برد:...
▪ اپیدمیولوژی و ثبت موارد سرطان بر مبنای جمعیت هر منطقه
▪ شناخت فاکتورهای موثر خارج سلولی پیدایش یا پیشرفت بیماری
▪ شناخت عوامل داخل سلولی (ژنتیک ـ مولکولار) برای پیدایش سرطان در بدن و پیشرفت بیماری
▪ استفاده از طرق درمانی فعلی شامل جراحی، رادیوتراپی و شیمیوتراپی، هورمون ‌تراپی، تارگت‌تراپی (استفاده از آنتی‌بادی‌های مونوکلونال)، ژن‌ تراپی و....
▪ کیفیت زندگی مبتلایان به سرطان در رابطه با درمان‌هایی که دریافت می‌کنند.
▪ آموزش به بیماران و ایجاد محیط مناسب جهت دو منظور خاص: شناخت از واقعیت بیماری و مطالب جنبی آن و قبول طرق درمانی پیشنهاد شده به خصوص از نظر عوارض زودرس و تاخیری
▪ بررسی وضعیت روحی بیمار پیش از شروع درمان و ایجاد موقعیت روحی و جسمی مناسب که در سال‌های اخیر با عنوان psycho-oncology مورد توجه قرار گرفته.
▪ Rehabilitation بیماران
▪ Palliative care برای مبتلایان
▪ اقتصاد (cost benefit) و سرطان
▪ درمان‌های جدید سرطان، با توجه به قیمت‌های گزاف داروهای سایتوتوکسیک و یا تکنیک‌های خاص با استفاده از دستگاه‌های جدید رادیوتراپی (شتاب‌دهنده‌های خطی، برنامه‌ریزی کامپیوتری سه بعدی جهت planning و دوزیمتری)
طبق گزارش‌های مکرر وزارت بهداشت، سومین علت مرگ و میر در مملکت ما بیماری سرطان است که ظاهرا باید مسوولان محترم وزارتی و حتی دولت محترم توجه خاص به این نکته مهم داشته و برای رفع کاستی‌های موجود در زمینه‌های گوناگون مربوط به کاهش مرگ و میر از سرطان، برنامه‌ریزی‌های صحیح برای انجام اموری که مربوط به ۱۰ سرفصل ارایه شده حداقل به طور کلی و یا در بیشتر فصول آن داشته باشند.
با عنایت به مطالب ارایه شده که بسیار خلاصه بیان شده، وضعیت درمان و پیگیری بیماران مبتلا به سرطان در کشور چگونه است؟ گرچه بیان واقعیت بسیار دردناک است ولی باید قبول کنیم که دستگاه‌های رادیوتراپی تا پیش از سال ۸۵ (سه سال پیش) در بیشتر مراکز استفاده از کبالت ۶۰ را شامل می‌شد و فقط پیرو پیشنهاد ریاست محترم جمهوری متعاقب سفرهای دوره‌ای ایشان با هیات دولت به مناطق محروم و پیگیری کمیته راهبردی رادیوتراپی- انکولوژی وزارت بهداشت در سال ۸۵ اعتباری نسبتا مناسب برای تامین هزینه‌های تجهیز پنج مرکز آموزشی رادیوتراپی-انکولوژی کشور تحولی در نگرش به درمان سرطان ایجاد شد که این مهم به علت تحریم‌های اقتصادی و مشکلات هزینه‌کرد مالی به شکل ناکامل در بعضی از مراکز در حال انجام است.
از سوی دیگر می‌دانیم که برای کاهش مرگ و میر بیماری‌ها باید عوامل موثر در ایجاد پیشرفت شناسایی و از آنچه امروزه به نام علم شناخت بیماری در مراحل ابتدایی (تشخیص زودرس) مورد استفاده قرار گیرد که فراتر از این در کشورهای پیشرفته با کمک از علم اپیدمیولوژی و ثبت موارد بیماری بر مبنای جمعیت توانسته‌اند عوامل احتمالی یا موثر را در ایجاد بیماری شناسایی کرده و برنامه پیشگیری از بیماری را با برنامه‌ریزی صحیح علمی به انجام رسانند که سرطان هم در این مقوله مطرح است.
اما تا سال ۱۳۸۳ آمار مناسب و قابل قبولی بر مبنای جمعیت از سرطان‌های شایع منطقه‌ای در نقاط گوناگون کشور ارایه نشده است. گرچه از سال ۱۳۶۰ تا به حال آمارهای سالیانه ولی پراکنده از مراکز دانشگاهی متعدد (شیراز، تهران و مشهد) ارایه نشده و هیچ یک بر مبنای جمعیت (popular – based) نبوده، هنوز متجاوز از ۵۰ درصد از بیماران مبتلا به سرطان در کشور در مراحل پیشرفته مراجعه می‌کنند که حتی متاسفانه این حالت در سرطان‌های پوست هم صادق است. امروزه بیماری سرطان را که به جرأت می‌توان گفت در بیش از ۸۰ درصد در مراحل ابتدایی قابل درمان است نمی‌توان بدون حساسیت خاص مورد نظر داشت.
بنابراین ضروری است، مسوولان محترم در دولت و مجلس در تمامی مراحلی که ضرورت ایجاب می‌کند، با مشورت و استفاده از نظرات و رهنمودهای پیشکسوتان باتجربه و دلسوز این رشته تخصصی برای بهبود وضعیت بیماران مبتلا به سرطان در کشور اسلامی ایران در کمیته‌های خاص مشابه کمیته راهبردی سرمایه‌گذاری خاص کنند که شامل تامین هزینه‌های مورد نیاز و نیروی انسانی مناسب است. با عنایت به خلاصه فوق پیشنهاد می‌شود:
۱) ثبت موارد بدخیم بر مبنای جمعیت (که توسط مسوولان اداره بیماری‌های غیرواگیر وزارت‌خانه در حال انجام است) کامل‌تر شود.
۲) نیازهای فعلی مراکز درمانگر، چه دانشگاهی و غیردانشگاهی در کمیته‌های تخصصی مربوط در وزارت بهداشت (کمیته راهبردی و یا...) دقیقا بررسی و بر مبنای برنامه‌ریزی فعلی (کوتاه‌مدت) و آینده‌نگر (طولانی‌مدت) مورد بررسی قرار گرفته و آنچه از سوی کمیته‌های تخصصی ارایه طریق می‌شود قابل اقدام و انجام باشد. ضروری است یادآور شود که انجمن رادیوتراپی ایران با تشکیل هیات مدیره مناسب و تخصصی که دارد شاید بهترین مرجع برای جمع‌آوری نظرات همکاران ارجمند از مراکز رادیوتراپی کشور بوده و برنامه‌ریزی مناسب را با همکاری مسوولان محترم در وزارت متبوع برای رفع معضل جدی کاستی‌های موجود باشد.
۳) برنامه‌ریزی صحیح برای اطلاع‌رسانی عمومی واجب و ضروری است که می‌تواند از طرق متعدد به خصوص رسانه‌ها (روزنامه‌ها، رادیو، تلویزیون) انجام شود.
۴) در بیشتر ممالک پیشرفته که در زمینه تشخیص و درمان سرطان پیشرفت‌های چشم‌گیر داشته و دارند، بیشترین هزینه‌ها همیشه از طریق کمک‌های غیردولتی و خصوصی انجام شده است؛ چیزی که در ایران خیلی کمرنگ دیده می‌شود. ضروری است با شناختی که سازمان‌های متعدد از مراکز اقتصادی و عوامل مالی قابل توجه دارند به هر گونه که صلاح باشد به صورت شایسته از کمک‌های مالی افراد متمکن و یا کارخانه‌هااستفاده شود.
۵) به جای هزینه‌کرد سنگین برای درمان بیماران سرطان برنامه‌ریزی صحیح برای تشخیص زودرس و حتی برنامه‌های غربالگری که در بهبود نتیجه درمان (افزایش طول عمر و کاهش عوارض) بسیار موثر است، سرمایه‌گذاری صحیح انجام شود.
۶) نکته مهم اینکه؛ در مقایسه با سه دهه گذشته خوشبختانه در حال حاضر تعداد قابل ملاحظه‌ و نسبتا کافی متخصصان جوان و میانسال برای درمان سرطان که زمینه علمی شایسته داشته و تعهدکاری و اخلاقی دارند زیاد بوده، ضروری است وزارت متبوع با توجه به پیشنهادات انجمن رادیوتراپی ایران و همچنین نظرات همکاران ارجمند در انجمن سرطان ایران هر چه زودتر از نیروهای انسانی موجود در دانشگاه‌های متعدد به صورت تمام‌وقت و به شکل شایسته استفاده کند (این شایستگی شامل: شناخت موقعیت و جایگاه متخصصان رشته سرطان و توجه به خواسته‌های ایشان همراه با تامین مالی کافی و مناسب است که بتوانند بدون دغدغه خیال خدمات شایسته ارایه کنند).
درنهایت به این سوال می‌رسیم که برای رفع مشکلات موجود در بهبود درمان و افزایش طول عمر تعدادی از هموطنان عزیز ما که مبتلا به نوعی بیماری به نام سرطان هستند (سومین عامل مرگ و میر) و تجربیات و آمار مشخص کرده که هر سال افزایش چشم‌گیر دارد، چه کسانی در چه جایگاهی مسوول هستند؟‍! به نظر می‌رسد توجه و همکاران دولتمردان ما در هیات محترم دولت و مجلس محترم شورای اسلامی با متخصصان همکار در تشخیص و درمان سرطان کشور مطلوب‌ترین نتیجه را برای ایجاد وضعیت مناسب ارایه خواهد کرد.

دکتر محمدرضا قوام‌نصیری - عضو کمیته راهبردی وزارت بهداشت - رییس مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه مشهد

منبع : هفته نامه سپید