زنان غواص

غواصی در گذشته دور صرفاً در اختیار مردان قرار داشت، اما امروزه حدود ۳۵% غواصان اسکوبا را زنان تشکیل می‌دهند. تفاوت‌های فیزیولوژیک زیادی بین زن و مرد وجود دارد و این تفاوت‌ها را باید در فیزیک، فیزیولوژی و پزشکی غواصی مدنظر داشت. در این مبحث به‌طور خلاصه به برخی از این موارد خواهیم پرداخت.
● تاریخچه زنان در غواصی
حدود ۲۰۰۰ سال پیش، صیادان صدف در آسیا را زنان و مردان تشکیل می‌دادند. آماها (زنان غواص) کره و ژاپن متجاوز از ۲۰۰۰ سال است که به‌عنوان یک شاخه غواص شناخته شده و برای قدرت بالای غواصی حبس نفس خود مشهور هستند. در ابتدا، غواصان مرد ماهیگیر بودند و زنان، گیاهان آبی و صدف جمع‌آوری می‌کردند. بعدها غواصی صرفاً محدود به زان گردید و مردان فقط به‌عنوان همراه ایفاء نقش می‌کردند. عده‌ای این تغییر را به تحمل بهتر زنان در برابر آب سرد نسبت می‌دهند و برخی دیگر بر این باور بومی هستند که غواصی از مردانگی می‌کاهد! هنوز هم صدف‌ها و گیاهان دریائی به‌دست آمده توسط آماها یکی از غذاهای مورد توجه در کره و ژاپن محسوب می‌شود.
این زنان ریتم پایه متابولیک خود را - حداقل در طول ماه‌های سرد - به میزان ۳۰% بیشتر از حد طبیعی، افزایش داده قابلیت کاهش خونرسانی به پوست (۳۰% کمتر از حد طبیعی) و تحمل محیط سردتر آب قبل از شروع لرز را در خود پرورانده‌اند.
در جوامع غربی، محدودیت‌های قانونی و فرهنگی در خصوص فعالیت‌های آبی زنان وجود داشت. در ابتدای قرن بیستم، زنان مجبور بودند با شلوار، دامن، کفش و کلاه شنا کنند. تصویر چگونگی عملکرد شناگر با این البسه در دریای آزاد چندان مشکل نیست. در دهه ۱۹۴۰ سیمون کوستو در اکتشافات آبی وزیر آبی به همسر ماجراجوی خود ژاک کوستو پیوست.
امروزه از هر سه نفر غواص تحت آموزش یک نفر زن بوده در حالی که میزان مرگ و میر غواصان زن به مرد ۱ به ۱۰ است. بر همین اساس نتیجه‌گیری شده مرگ غواصان زن در مقایسه با جنس مخالف بسیار کمتر می‌باشد. علت این امر را ناشی از مجموعه عوامل محیطی، روانی و فیزیکی می‌دانند.
● تفاوت‌های آناتومیک
در مقایسه با مردان، زنان در عملکردهای ورزشی به‌طور بارزی استانه تحمل پائینتری داشته و به‌طور معمول از قدرت، سرعت و نیروی کمتری برخوردار هستند. علی‌رغم تمرینات آمادگی جسمانی، زنان درصد چربی بالاتری نسبت به مردان دارند. یک زن ۲۰ ساله عادی حدود ۲۵% و یک زن ورزشکار حدود ۱۵-۱۰% چربی در بدن خود دارد، در حالی که این میزان در یک مرد ورزشکار ۲۰ ساله ۱۰-۷% خواهد بود.
از حجم کلی بدن، مردان ورزشکار در مقایسه با زنان ورزشکار حجم کمتری از عضله دارند (۴۰% در مقابل ۲۳%) این بدان معنا است که یک زن با مشکلات بیشتری در زمان شنا بر ضد جریان آب روبه‌رو بوده و سریع‌تر از همراه مرد خود خسته خواهد شد. این امر در زمان حمل تجهیزات سنگین غواصی نیز محتمل است (یک کپسول استاندارد پر شده در خشکی حدود ۱۷ کیلوگرم وزن خواهد داشت.
از آنجا که زنان از لحاظ جثه کوچکتر بوده به همین دلیل ریه‌های آنان نیز کوچکتر است. به اکسیژن کمتری نیاز داشته و دی‌اکسید کربن کمتری نیز تولید می‌کنند. این بدان معنا است که نیازی به حمل سیلندرهای بزرگ برای غواصی نخواهند داشت.
زنان قدرت ذخیره انرژی بیشتر را نسبت به مردان داشته و چربی موجود در بدن آنان قدرت حفظ گرمای بالاتر و شناوری بیشتری را نسبت به مردان به آنان عطا می‌کند. زنان ریتم متابولیسم پایه کمتری داشته که باعث کاهش نیاز کالریک آنان خواهد شد. از طرف دیگر، ایشان دارای غدد عروقی کمتری بوده، بنابراین تعریق در دمای مرکزی بالاتری شروع شده که همین امر به نگهداری گرما در بدن منجر خواهد شد. با این حال، عکس قضیه نیز صادق است. بدین معنا که احتمال گرم‌زدگی در زنان بیشتری خواهد شد.
تحمل آب سرد امری تطبیقی است. یعنی با تمرین می‌توان به آن دست یافت. آماها ثابت کردند که زنان این قابلیت تطبیقی را دارند. البته با معرفی لباس‌های غواصی از ۱۹۷۶، این مسئله نیز حل شد. اما به هر حال با توجه به قرار گرفتن کمتر زنان در معرض محیط‌های سرد، حساسیت این گروه نسبت به مردان بیشتر خواهد بود.
اثرات این تفاوت‌های فیزیولوژیک در غواصان تفریحی خفیف است. در شروع دوره آموزشی ممکن است زن نتواند پا به پای مردان عملیات موردنظر را به اجراء درآورد، اما با آموزش، این امر به سرعت مرتفع خواهد شد.
● قاعدگی
غواصی یک زن در زمان قاعدگی، به احساس خود وی بستگی دارد. در طول ۳ تا ۵ روز، احتمال از دست دادن ۵۰-۱۵ میلی‌لیتر خون و بقایای سلولی وجود دارد. از لحاظ فیزیولوژیک این میزان ناچیز است، اما حتی این میزان کم می‌تواند توجه کوسه‌ها را به خود جذب کند. اثباتی برای این مدعا وجود نداشته ودر واقع زنان کمتر از مردان مورد حمله کوسه‌ها قرار می‌گیرند. یک تئوری برای توضیح این امر آن است که خون همولز شده همراه با خون قاعدگی می‌تواند به‌عنوان یک عامل دورکننده کوسه عمل کند.
برای اکثر زنان سالم و فعال، تغییرات ایجاد شده در دوران قاعدگی قابل اقماض بوده و تأثیر بسیار کمی را در فعالیت‌های روزمره آنان خواهد داشت. گرچه این دوره تأثیرات فیزیولوژیک و روانی خود را دربردارد. مطالعات آماری انجام شده در المپیک ۱۹۷۰ نشانگر کاهش مشخصی در عملکرد زنان در زمان قاعدگی نبود.
اختلال دیگری که در زمان عادت ماهانه دچار افزایش بروز می‌شود، میگرن است. اگر غواص از این بیماری رنج می‌برد - خصوصاً در زمان قبل از عادت ماهانه - پرهیز از انجام غوص منطقی خواهد بود.
در دوران قبل از عادت ماهیانه و در طول آن، احتمال پرخونی مخاطی به همراه ادم و احتباس مایعات وجود دارد. در صورت بروز این حالت، برابرسازی گوش میانی (به‌علت تورم مجازی استاش) با اشکال بیشتری روبه‌رو شده و احتمال بارترومای گوش و سینوس وجود خواهد داشت.
به‌صورت تئوریک مطرح شده که احتباس مایعات در دوران قبل از قاعدگی و در طول آن می‌تواند باعث افزایش احتمال بروز بیماری برداشت فشار شود.
مطالعه انجام شده در نیروی هوائی آمریکا نشانگر ارتباط مشخص بین بروز بیماری برداشت فشار شود. مطالعه انجام شده در نیروی هوائی آمریکا نشانگر ارتباط مشخص بین بروز بیماری برداشت فشار ناشی از پرواز و زمان بروز آخرین قاعدگی بود. تعداد بیشتری از نفرات در طول روزهای قاعدگی (۴۰۰) دچار بیماری شدند. این مطالعه این چنین نتیجه‌گیری کرد که زنان در طول زمان قاعدگی در معرض خطر بیشتر ابتلاء به بیماری برداشت فشار در ارتفاع شده و این میزان با فاصله گرتفن از دوره عادت ماهانه، کمتر خواهد شد. این مطالعه در خصوص مکانیزم احتمالی بروز و بسط مسئله به غواصان زن، توضیحی ارائه نداده است. مطالعه در خصوص ارتباط قاعدگی با بروز بیماری برداشت فشار در غواصان زن انجام نپذیرفته است.
اگرچه شواهدی تأیید این امر وجود ندارد، به‌نظر می‌رسد که انجام دقت بیشتر در خصوص جداول برداشت فشار، در طول یک هفته مانده به قاعدگی و در زمان عادت ماهانه، امری منطقی باشد. در صورت وجود اشکالات واضح فیزیولوژیک یا روانی در طول دوران قاعدگی - مثل اضطراب، افسردگی، خستگی، ضعف کرامپ‌های عضلانی، تهوع، استفراغ و یا افزایش حساسیت به دریازدگی - پرهیز از انجام غواصی توصیه می‌شود.
● قرص‌های ضدبارداری
داروهای ضدبارداری با افزایش احتمال ترومبوآمبولی، به‌علت تسریع تشکیل لخته، افزایش تجمع پلاکتی و افزایش تجمع عوامل انعقادی در خون، همراه می‌باشند. با این حال، شواهدی دال بر تغییر احتمال بروز بیماری برداشت فشار در زنان در هنگام استفاده از دارو وجود ندارد.
● بیماری برداشت فشار
این نظریه وجود دارد که زنان در معرض خطر ابتلاء بالاتری به بیماری برداشت فشار قرار دارند - احتمالاً به خاطر میزان چربی بیشتر موجود در بدن - با این حال، شواهد مسلمی برای تأیید این نظریه وجود ندارد. در مطالعه انجام ‌پذیرفته در خصوص بروز بیماری برداشت فشار در ارتفاع در نیروی هوائی آمریکا، از ۱۰۴ مورد بروز بیماری، ۳۲ مورد (۳۱%) در زنان حادث شده و از لحاظ آماری زنان ۴ برابر مردان در معرض خطر ابتلاء قرار داشته و علائم پوستی بیشتر، بروز دردهای عضلانی سریع‌تر، عود بیشتر و باقی‌ماندهٔ طولانی‌تر علائم در مقایسه با گروه مردان وجود داشت. این زنان همچنین سابقه‌ای از سردردهای عروقی و یا میگرن را عنوان می‌کردند. ارجاع این نتایج به محیط‌های هیپربار مسلم نیست.
یک مطالعه گذشته‌نگر به مقایسه بروز بیماری برداشت فشار در غواصان مرد وزن پرداخت و نشان داد که مردان احتمال بروز بیماری بیشتر از زنان را دارند. اگرچه عمق غوص در هر دو گروه یکی بود، اما برنامه غوص مردان تهاجمی‌تر بوده است. این محققان این چنین نتیجه گرفتند که زنان در معرض خطر بیشتر بروز بیماری نسبت به مردان نبوده و تفاوت جنس به‌طور کامل توسط برنامه و نوع غوص محو می‌شود.
بیماری برداشت فشار با تغییرات فعالیت تولید لخته، خصوصاً افزایش چسبندگی پلاکتی همراه است. در مقایسه با مردان، زنان حساسیت بیشتری در مقابل چسبندگی پلاکتی داشته، اما اهمیت این ارتباط با بروز بیماری برداشت فشار مشخص نیست. شواهدی در خصوص تفاوت بروز باروترومای ریوی وآمبولی گازئین مردان و زنان وجود ندارد.
● بارداری
در مورد انجام غوص در طول دوران بارداری اتفاق نظر وجود ندارد. سؤال در خصوص اینکه آیا غواصی باعث افزایش خطر ناهنجاری‌های جنین یا باعث افزایش درصد احتمال بروز بیماری برداشت فشار در جنین می‌شود. همچنان نامشخص باقی مانده است. با توجه به اخلاق پزشکی، ما مجاز به انجام تحقیقات در این خصوص نبوده و بنابراین اکثر اطلاعات موجود از آزمایش بر روی حیوانات نشأت گرفته است.
اگرچه فقط حدود ۳۵% جامعه غواصان را زنان تشکیل می‌دهند، اکثر ایشان در سنین باروری هستند. برای غواصان حرفه‌ای زن، دور ماندن از غواصی به مدت ۹ ماه چندان دلپذیر نخواهد بود.
● عوامل مادری
در طول سه ماه اول بارداری و خصوصاً بین هفته ۶ تا ۱۲، میزان بروز تهوع، استفراغ، رفلاکس گوارشی و حساسیت به دریازدگی افزایش چشمگیری خواهد داشت. این عوامل باعث افزای شحوادث غواصی و مرگ می‌شوند. از ماه چهارم به بعد، شاهد احتباس مایعات و تورم مخاطی خواهیم بود که برابرسازی گوش میانی و سینوس‌ها را مشکل ساخته و احتمال بروز باروتروما را افزایش خواهد داد.
در طول حاملگی، تغییرات مشخصی در عملکرد تنفسی خواهیم داشت. حجم جاری افزاشی یافته و حجم ذخیره بازدمی دچار کاهش می‌شود. همچنین اکسیژن‌رسانی به جریان خون به‌علت افزایش مقاومت راهکارهای هوائی با اشکال مواجه می‌گردد. افزایش مقاومت راه‌های هوائی تا میزان ۵۰% محتمل بوده و علت آن را اشی از اثر پروژسترون بر روی تنگ شدن راه‌های هوائی می‌دانند. نتایج این امر باعث کاهش قدرت فرد در برابر فعالیت شده و احتمالاً خطر بروز باروترومای ریوی را افزایش خواهد داد.
در زمان افزایش فعالیت سمپاتیک و فعالیت فیزیکی، خونرسانی به رحم دچار کاهش می‌شود که هر دوی این احتمالات در غواصی اتفاق می‌افتد. بیماری برداشت فشار در طول بارداری می‌تواند به‌دلیل افزایش جریان خون، احتباس مایعات، چربی بدن، مکانیسم‌های انعقادی خون با افزایش احتمال بروز همراه باشد.
تغییرات در اندازه یک زن حامله می‌تواند اثرات منفی را به دنبال داشته باشد. فشار لباس بر روی شکم برجسته باعث فشرده شدن بیشتر دیافراگم به حفره سینه شده و مشکلاتی تنفسی را تشدید خواهد کرد. افزایش وزن و تغییرات در وضعیت ایستائی باعث عدم تعادل غواص خواهد شد. بستن کمربند وزنه با اشکال بیشتری روبرو شده و خروج از آب نیز سخت‌تر خواهد شد.
در طول سه ماه آخر بارداری، برخی زنان دچار ترشحاتی از کیسه آب به واژن بوده که آن را طبیعی تلقی می‌کنند. اما متأسفانه در صورت ورود آب دریا به رحم، احتمال عفونت و یا زایمان زودرس افزایش خواهد یافت. تشخیص این امر با آزمایش یا لیتموس ممکن است: ترشحات طبیعی واژینال دارای PH اسیدی خفیف بود، در حالی‌که ترشحات از مایع آمینیوتیک بازی می‌باشند. احتمال عفونت‌های رحمی بعد از تولد نوزاد نیز باید در نظر گرفته شود.
● پس از زایمان
هیچ‌گونه منعی برای غواصی در زنانی که شیر می‌دهند وجود ندارد. با این حال عموماً، توصیه شده که تا ۶ هفته بعد از زایمان برای پیشگیری از عفونت‌های رحمی، از انجام غوص پرهیز شود.
● توصیه‌ها
در ۱۹۹۸ جامعه پزشکی غواصی به زنان توصیه کرد که در زمان بارداری از انجام غوص بپرهیزند. هر چند که اطلاعات اندیک در خصوص احتمال بروز خطر برای مادر و جنین در زمان غوص در هنگام بارداری وجود دارد، اما از طرف دیگر نیز شواهدی داخل بر بی‌خطر بودن این مسئله موجود نیست. پرهیز ۹ ماهی از غواصی، بهاء ناچیزی برای تولد یک کودک سالم خواهد بود. از جانب دیگر، یک اختلال زایمانی در مادر یا نوزاد، حتی با احتمال آنکه مرتبط با غواصی نبوده باشد، عواقب بسیار بزرگی برای اصرار در غواصی در این محدوده زمانی تلقی خواهد شد.

منابع: برگرفته از کتاب پزشکی غواصی و زیرسطحی (در حال چاپ)
ترجمه دکتر رامین معصومی (پزشک متخصص غواصی و درمان هیپربار)
دکتر رامین معصومی

منبع : مجله دنیای ورزشهای آبی