جلوه‌های عدل در حکومت امام زمان(ع)

در ابتدا باید مفهوم عدل روشن شود تا بتوان به معنای تحقق عدالت پی برد.
عدل این است كه هر چیزی در جایگاه حقیقی و اصلی خود قرار گیرد و تسویه و اعتدال داشته باشد. عدل اجتماعی به معنای حركت جامعه به سوی هدف صحیح و درست بوده و ظلم نقیض آن است. بنابراین، عدل در مقابل ظلم تنها عدالت و دادگری حكومتی و اجتماعی نیست، بلكه معنایی گسترده دارد كه آن‌ها را برمی‌شمریم:
▪ اول: یكی از صفات برجستهٔ الهی است كه امام(ع) فرمودند:
اساس دین، توحید و عدل است۱؛
▪ دوم: از فضایل فردی انسان است. انسان عادل یعنی كسی كه مرتكب گناه بزرگ نمی‌گردد و به گناه كوچك اصرار نمی‌ورزد؛
▪ سوم: گاهی هم‌طراز حق به كار رفته است و به گفتار درست و حق، قول عدل گفته‌اند. به واسطهٔ عدلی كه با ظهور و قیام مهدی(ع) برپا می‌شود هیچ كس نمی‌تواند به دیگری ظلم كند. احادیث زیادی در این زمینه نقل شده و فراگیر شدن عدالت یكی از مهم‌ترین ویژگی‌های مهم دوران ظهور برشمرده شده است. پیامبر اكرم(ص) فرموده‌اند:
یملأ الارض قسطاً و عدلاً كما ملئت ظلماً و جوراً۲.
از امام رضا(ع) روایت شده است كه فرمودند:
خداوند زمین را به دست قائم(ع) از هر ستمی پاك و از هر ظلمی پاكیزه سازد... آن گاه كه او قیام كند ترازوی عدل را در میان مردم نهد و بدین گونه هیچ كس نتواند به دیگری ستمی كند۳.
در تمام دوران زندگی زمین، انبیا و اولیا، انسان‌ها را به فطرت و عقل و ندای تربیتی عدل و عدالت اجتماعی فرا می‌خواندند، اما زندگی بشر هیچ‌گاه تماماً میل به سوی صلاح و تقوا و خالی شدن ظلم و جور و عدل الهی نشده است و این تنها به دست صاحب اصلی این قیام حضرت مهدی(ع) تحقق خواهد یافت. امام صادق(ع) دربارهٔ استقرار عدل و دادگری امام عصر(ع) و در زمان قیام و ظهور و حكومتشان این چنین بیان می‌كنند:
پس آگاه باشید. به خدا قسم كه قائم(ع) عدالت را به درون خانه‌های مردم وارد می‌سازد. چنان كه سرما و گرما وارد خانه‌های آن‌ها می‌شود»۴.
به این ترتیب، با ظهور دولت امام زمان(ع) و تحولی اساسی، همهٔ آرمان‌های اسلامی بشر تحقق می‌یابد و عدالت به تمامی طلوع می‌كند و بیداد به كلی غروب می‌نماید.
در این قسمت با توجه به روایات به مظاهر دولت و عدالت سایه‌گستر در حیات بعد از ظهور اشاره می‌كنیم:
۱) نتایج و ثمرات عدالت امام زمان(ع) احیای زمین و آدمیان است. عدالت مهدوی چنان نشاط‌آور است كه به تغییر قرآن و روایات زمین پیش از تحقق آن عدالت، مرده و بی‌جان است و با برقراری آن زنده می‌گردد و حیات می‌یابد.
چنانچه خدای تعالی ما را از این شگرفی آگاه ساخته است:
إعلموا أنّ الله یحیی الأرض بعد موتها۵.
بدانید كه خدا زمین را پس از مرگش زنده می‌گرداند.
هر كس و هر چیز كه استعداد زنده شدن داشته باشد به دست مهدی(ع) و با دولت او زنده می‌شود. چنانچه بنا بر روایات، تفسیر این آیهٔ كریمه احیای زمین با عدالت و بر پا ساختن حدود الهی است. تا جایی كه می‌فرمایند:
عدالت حیات احكام است.
۲) ثمرهٔ برپایی قسط و عدل در حكومت حضرت مهدی(ع) فطرت و ایمان انسان است. پیامبر اكرم(ص) می‌فرمایند:
ساعتی از دولت پیشوای عدل برتر از عبادت هفتاد سال است؛
۳) عدالت دولت امام مهدی(ع) امنیتی فراگیر و همه‌جانبه را به ارمغان می‌آورد. امام باقر(ع) در توصیف امنیت فراگیر دوران ظهور می‌فرمایند:
چنان امنیتی برقرار شود كه پیرزنی ناتوان از شرق به غرب رود و هیچ كس آزاری به او نرساند۶؛
۴) عدالت ایشان در سیرهٔ اقتصادی به گونه‌ای است كه در دوران خویش اموال عمومی را بین مردم به طور مساوی تقسیم خواهند كرد و نخواهند گذاشت كسی از حق خود بی‌نصیب بماند۷؛
۵) از نمونه‌های عدالت امام مهدی(ع) آن است كه ایشان به هر كس بنا بر شایستگی‌هایش سمت می‌دهد. پیامبر اكرم(ص) در خطبهٔ غدیر خم می‌فرمایند:
آگاه باشید! آخرین امام از ما قائم مهدی خواهد بود... و آگاه باشید كه او هر صاحب فضلی را بر مبنای فضلش و هر صاحب جهلی را بر مبنای جهلش نشان و سمت می‌بخشد۸؛
۶) نظام قضاوت و دادرسی نیز در حكومت مهدی(ع) شكل ویژه‌ای دارد. آن بزرگوار مانند حضرت داوود به حق حكم می‌كند. خداوند ایشان را از اسرار پنهانی مطلع می‌سازد و از شاهد و بینه بی‌نیازشان می‌گرداند. بدین ترتیب دیگر هیچ ستمی از دید نافذ امام مهدی(ع) مخفی نمی‌ماند، هیچ مظلومی تنها گذاشته نمی‌شود و هیچ ظالمی راه گریز از اجرای حد و حكم الهی را نمی‌یابد؛
۷) در بیان معنای عدل چنین آمد كه عدل برابر است با حق و انسان عادل كسی است كه به حق عمل كند. پس ظهور امام زمان(ع) و برقراری از جانب ایشان به این معناست كه انسان‌ها نه فقط به دیگری ظلم نكنند بلكه در حق خود نیز ظلم ننمایند. به عبارتی عدل با تقوا برابر است و تقوا یعنی خود نگهداری و نگه داشتن اعضا و جوارح از انحراف برای تحقق هدف كه همان بندگی و عبودیت است. در آن روزگار آنچه كه ازروایات برمی‌آید:
خداوند دل‌های امت را آكنده از بی‌نیازی می‌سازد، ریشه‌های تهمت و دروغ كنده می‌شود. ریا از بین می‌رود و در امانتداری رواج می‌یابد. فحشا و تجاوز ناپدید می‌شود و در آن روزگار مردم به عبادت و اعمال شرعی و دین‌داری روی می‌آورند و همواره نماز جماعت به پا می‌دارند.

پی‌نوشت‌ها:
۱. الصدوق، التوحید، ص۹۶.
۲. زمین را آكنده از قسط و عدل می‌سازد، همان گونه كه از ظلم و جور پر گشته باشد؛ صافی گلپایگانی، لطف‌الله، منتخب الاثر، ف۲، ب۲۵.
۳. الصدوق، كمال‌الدین و تمام‌النعمه، ج۲، ص۳۷۲.
۴. المجلسی، بحارالانوار، ج۲، ص۳۶۲.
۵. سورهٔ حدید (۵۷)، آیه ۱۷.
۶. صافی گلپایگانی، منتخب‌الاثر، ص۳۰۸.
۷. مجلسی، همان، ج۵۱، ص۹۱.
۸. موسوی اصفهانی، سید محمدتقی، مكیال‌المكارم، ج۱، ص۴۹.

منبع : ماهنامه موعود