بازتاب ۳۰ ساله انقلاب اسلامی در منطقه

جهان در قرن بیستم، تحولات گسترده، متضاد، تأثیرگذار و در عین حال خیره‌کننده‌ای را شاهد بود. جنگ‌های جهانی، انقلاب‌ها، تعارضات و درگیری‌های میان جوامع، بخش قابل توجهی از تحولات قرن گذشته را به خود اختصاص دادند. برخی از این رخدادها با تمام اهمیتشان دامنه اثر محدودی از خود به جای نهاده و برخی پویایی جریانات درونی خود را حفظ نموده و گستره کلانی از ساختارها و فرآیندهای نظام بین‌المللی را تحت تاثیر قرار دادند.
وقوع انقلاب اسلامی در کنار فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی از جمله حوادثی است که تاثیر فوق‌العاده و شگفت‌آوری در ورای مرزها و نظام بین‌المللی برجای گذارده و عناصر درونی نظام بین‌المللی را به شکل عمیقی تحت تاثیر قرار داده‌اند.
شکی نیست که پس از فرار محمدرضا پهلوی از ایران و بازگشت امام خمینی(ره) به کشور، بازیگران عرصه بین‌الملل (اعم از دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی، شرکت‌های چند ملیتی و رسانه‌ها)، همه مجبور بودند این واقعه بسیار بزرگ را در ساخت راهبردی و سیاسی، به مثابه واقعیتی انکارناپذیر باور کنند. در واقع پیروزی انقلاب اسلامی در ایران پیامدهای مستقیم و غیرمستقیمی برای نظام بین‌المللی و عناصر و فرآیندهای درونی آن داشت، چنانچه خروج ایران از اردوگاه غرب و تقابل اساسی با نظام بین‌المللی، تاثیرات عمیقی بر معادلات منطقه‌ای وارد نمود که بدون شک عامل بسیاری از این تاثیرات را می‌بایست در ویژگی‌های منحصر به فرد این انقلاب، چه در بعد نظری و چه در بعد اجرایی آن جستجو کرد.
● بازتاب انقلاب اسلامی بر دولت‌های اسلامی:
انقلاب اسلامی بر این دولت‌ها که عموماً پایگاه مردمی نداشته و وابستگی جدی به غرب و بویژه آمریکا داشتند، بطور کلی اثر و بازتابی منفی داشت. به عبارت دیگر هر دولتی که در اثر این تحول در ایران برای آینده خود احساس خطر بیشتری کرده است، بازتاب منفی انقلاب اسلامی بر آن دولت بیشتر بوده و عکس‌العمل‌های فوری این دولت‌ها را نیز می‌توان بر همین اساس تعبیر کرد.
جالب آنکه در هر کشوری که از اکثریت شیعیان برخوردار بوده و یا دارای اقلیت نسبتاً چشمگیری از شیعیان بوده است، بخاطر هراس از شورش و خیزش مردمی، عکس‌العمل این دولت‌ها تندتر بوده است، بطوریکه مثلاً رژیم بعثی عراق که بر ملتی عمدتاً شیعه حکومت می‌کرده با خصومتی وصف‌ناپذیر با انقلاب اسلامی برخورد کرد و نهایتاً هم جنگی بیرحمانه را بر این نظام نوپا تحمیل نمود که نه تنها طولانی‌ترین جنگ قرن بیستم شناخته شد بلکه خسارات جانی و مالی هنگفتی هم برای هر دو ملت برجای گذارد.
به هرحال در تاثیر انقلاب اسلامی بر دولت‌های اسلامی می‌توان به جرات گفت که این دولت‌ها نه تنها استقبالی از انقلاب اسلامی به عمل نیاوردند بلکه با نوعی برخورد منفی نسبت به این پدیده موضعگیری کردند و این شرایط با وجود گذشت ۳۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی البته با درجات متفاوت همچنان ادامه دارد.
● تاثیر انقلاب بر جهان اسلام و ملت‌های مسلمان
از آنجا که انقلاب اسلامی یکی از مردمی‌ترین انقلاب‌ها بوده است، طبیعتاً توجه ملت‌ها را بیشتر به خود جلب نموده و آنها را تحت تاثیر قرار داده است.
انقلاب اسلامی ایران به دلیل جذابیت در شعارها، اهداف، روش‌ها، محتوا، سابقه و مشترکات دینی و تاریخی و شرایط محیطی منطقه‌ای و بین‌المللی، پدیده‌ای اثرگذار در جهان اسلام بوده است. اکنون به طور موردی برخی از این بازتاب‌ها را مرور می‌کنیم.
۱) امروزه نه تنها علاقه‌مندان و شیفتگان انقلاب اسلامی که دشمنان و مخالفین آن در اینکه پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و سقوط رژیم ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی در سال ۱۳۵۷، نقطه عطف مهمی در تاریخ تحولات سیاسی - اجتماعی ایران و عرصه بین المللی بوده است اتفاق نظر دارند.
۲) این انقلاب از سویی به نظام مستبد و وابسته شاهنشاهی در ایران پایان داده و نظامی بر پایه ارزش‌های اخلاقی و اسلامی مستقر نمود و از سوی دیگر توانسته به مدت ۳۰ سال با وجود همه مشکلات، توطئه‌ها و فشارهای داخلی و خارجی دوام آورده، استحکام یافته و کارآیی خود را در دنیای مدرن شده مبتنی بر سکولاریسم به اثبات برساند.
۳) انقلاب ایران به چند قرن خمودگی و انحطاط جامعه و تمدن اسلامی خاتمه داده و موجبات بیداری و احیاگری اسلامی را با محوریت بازگشت به ایدئولوژی و مکتب اسلام فراهم آورد، به گونه ای که بازار همه ایسم‌های وارداتی را کساد نموده و نوعی شیفتگی بازگشت به افکار و اندیشه‌های اسلامی را به وجود آورد. چنانچه پس از این انقلاب، دولت‌های کشورهای اسلامی به درجات متفاوت احساس کرده‌اند که برای بقاء خود نیازمند نوعی مشروعیت دینی و مردمی هستند و هر دولت به شکلی برای رفع این نیاز واکنش نشان داده است. بنابراین امروزه نهضت‌های آزادیبخش غیر اسلامی در جهان اسلام رنگ باخته و در عوض نهضت‌های اسلامی اصولگرا به سرعت رشد کرده، قدرت یافته و در واقع حرف اول را در تحولات سیاسی- اجتماعی معاصر منطقه می‌زنند.
۴) انتقال شیعیان از حاشیه به مرکز ثقل جهان اسلام، گرایش محققین و اسلام شناسان به شناخت بیشتر تشیع، گرایش غیر مسلمانان و حتی مسلمانان اهل سنت به مکتب تشیع، ایجاد روحیه انقلابی و در واقع الگوبرداری از انقلاب اسلامی در مقابله با استکبار جهانی و پیدایش امواجی از اسلام سیاسی در میان شیعیان که خواهان بخشی یا تمام قدرت و حکومت هستند، از جمله دیگر بازتاب‌های انقلاب اسلامی بر ملتها می‌باشد.
● بازتاب انقلاب اسلامی بر کشورهای خلیج فارس:
به طور کلی انقلاب ایران در دو زمینه بر کشورهای خلیج فارس اثر گذار بوده است:
۱) قلمرو عقیدتی و فکری
۲) قلمرو روانی و سیاسی
آموزه‌های انقلاب اسلامی بر حکومت‌های سنی منطقه خلیج فارس تقریباً اثر چندانی نداشته و جاذبه عقیدتی و فکری احیاگری اسلامی ایران بیشتر در جوامع شیعی بوده است که یا در اقلیت و یا اکثریت تحت سیطره اهل سنت بوده‌اند.
● جمع بندی و نتیجه‌گیری:
به طور کلی دستاوردها و بازتاب‌های سی‌ساله انقلاب اسلامی ایران در حوزه کشورهای خلیج فارس را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:
۱) ریشه‌های عمیق عقیدتی، سوابق مبارزاتی اسلام‌گرایان با استبداد و استعمار از مهمترین زمینه‌های اثرپذیری کشورهای حوزه خلیج فارس از انقلاب اسلامی است.
۲) مطرح شدن مجدد اسلام به عنوان مکتب عمل و زندگی، احیای جنبش‌ها و تشکیلات سابق اسلامگرایان، انزوای مکاتبی چون سوسیالیسم و ناسیونالیسم، احیا و اعتلای نام ایران و تشیع و تاسیس تشکیلات نوین از جمله مهمترین آثار انقلاب اسلامی این منطقه می‌باشد.
۳) گسترش جنبش‌های اسلامی- دانشجویی، رونق مساجد، نمازهای جمعه و جماعت، توجه به کتابخوانی به ویژه کتاب‌های دینی، ‌رواج نماد‌هایی مانند تصاویر امام، آرم جمهوری اسلامی ایران، شعارهای قرآنی و مذهبی از یک سو و موضع‌گیری و مخالفت‌های وسیع دولتمردان این منطقه در قبال انقلاب اسلامی و همگرایی و اقدامات مشترک این دولت‌ها در مقابل اسلام‌گرایی از مهمترین شاخص‌های توجه به انقلاب اسلامی بوده است.
۴) حداقل تاثیر انقلاب اسلامی در این حوزه، ایفای نقش شتاب‌زا برای توسعه و تشدید جنبش‌ها بوده است.
۵) وهابیت، سنت، تجدد، غرب‌زدگی و نوسان ایران بین حالت دولتی و حالت انقلابی از مهمترین موانع تاثیر انقلاب اسلامی بوده است.
۶) انقلاب اسلامی بصورت ارادی یا طبیعی از راه اقدامات محدود فرهنگی توسط سفارتخانه‌ها و سایر مراکز فرهنگی، اخبار رسانه‌های ملی و بین‌المللی، کتاب‌ها و نشریات گوناگون، و اتباع عراق، بحرین و کویت که نقش مهمی در انتقال انقلاب اسلامی ایفا کردند، در حوزه خلیج فارس بازتاب یافته است.

روح الله قاسمیان

منبع : سایت تابناک