تمدن افراشته ایران

در افسانه ها آمده است كه شیراز فرزند تهمورس (از پادشاهان سلسله پیشدادیان) شهر شیراز را تأسیس كرد و نام خود را بدان بخشید. به روایتی دیگر، نام این دیار، "شهرراز" بوده كه به اختصار شهر از و شیراز خوانده شده است.در حالی كه بر اساس تحقیقات "تدسكو" شیراز به معنای مركز انگور خوب است، "ابن حوقل"، جغرافی دان مسلمان قرن چهارم هجری، علت نامگذاری شیراز شباهت این سرزمین به اندرون شیر می داند، چرا كه به قول او عموما" خواربار نواحی دیگر بدانجا حمل می شد و از آنجا چیزی به جایی نمی بردند. و بالاخره بنا به نوشته كتاب "صورالاقالیم"، از جهت وجود دام های بسیار در دشت شیراز، آنجا را "شیرساز" نامیده اند.باری، بیش از هر چیز نام زیبا و سحرانگیز شیراز كه واژه ای فارسی است. شیراز، هم اكنون نیز در محل تقاطع مهمترین راه های ارتباطی شمال به جنوب و شرق به غرب كشور است و این موقعیت در ادوار قبل از اسلام شاخص تر بوده، چرا كه در عهد هخامنشیان، شیراز بر سر راه شوش (پایتخت هخامنشی) به تخت جمشید و پاسارگاد بوده و در عهد ساسانیان راه ارتباطی شهرهای بسیار مهمی چون بیشابور و گور با استخر، از جلگه شیراز می گذشت. در نتیجه مسلم است كه چنین محل حاصلخیز و خوش آب و هوایی كه در تقاطع مسیرهای مهمی كه برشمرده شد، قرار داشته، هرگز خالی از آبادی و سكنه نبوده است.
وجود آثار قدیمی مانند قصر ابونصر در حوالی شیراز كه قدمت آن به دوره اشكانیان می رسد و نقوش برجسته برم دلك، (در چندكیلومتری شرق قصر ابونصر) كه از آثار دوره ساسانی است و قلعه بزرگ بندر (فهندر، پهندر، قهندز، كهندژ) در سمت شرق تنگ سعدی و چند نقش برجسته در دهكده گویم در چهار فرسنگی شمال غرب شیراز و همچنین پیدا شدن سكه هایی در ضمن حفاری های قصر ابونصر، كه بر آنها با خط پهلوی نام شیراز نقش بسته است، جملگی بر وجود شهر یا بلوكی به نام شیراز، در همین محل در دوران قبل از اسلام دلالت دارد.علاوه بر آنچه گفته شد، كاوش های باستان شناسی در تخت جمشید، به سرپرستی كامرون در سال ۱۳۱۴ ه.ش، به پیدایش خشت نبشته هایی انجامید كه بر روی چند فقره از آنها نام شیراز مشخص بود. بدین ترتیب می توان احتمال داد، این وادی كه در عهد رونق تخت جمشید، آبادی كوچكی بیش نبوده است، بعد از انهدام پایتخت هخامنشیان، سمندروار از دل خاكستر آن دیار برپا خاسته است.
شهرت این استان بر اساس نامش است که به تمام کشور داده شده و نیز آب و هوای خوب و آثار باستانی و شهرهایش که در زیبایی شهرت دارند و مردان نامداری که از آن برخاسته اند. در چند فرسنگی شیراز که به راستی می توان آن را بهشت روی زمین دانست ویرانه های شگفت انگیز تخت جمشید قرار دارد.
● سفرنامه گاسپاردروویل ۱۸۱۹. م
شیراز در طول سالیان دراز عمر خود مهمانان فراوانی را پذیرا شده است و شیرازیان که در جهان به مهمان نوازی شهره اند همیشه در فراهم آوردن وسایل آسایش مهمانانشان کوشیده اند و از این رو شاید در بیش از صدها سفرنامه تاریخی مطالب فراوانی در مورد شیراز و شیرازیان می توان یافت که گزیده ای از این مطالب ذكر می کنیم.
شیراز مرکز حکومت فارس است. شیراز در گذشته یکی از زیباترین و دلپذیرترین شهرهای ایران بوده است. نجیب زاده ای اسپانیولی به نام « دن گارسیاد سیلوایه فیگوه را » در سال ۱۶۱۴ . م همزمان با پادشاهی شاه عباس صفوی و به فرمان فیلیپ سوم پادشاه اسپانیا به ایران می آید و در راه سفر خود به اصفهان به شهر لار وارد می شود و حاکم لار با چهارصد سوار و با ساز و دهل به استقبال او می آیند و اما هنگام ورود به شیراز حاکم شهر استقبال با شکوه تری از او می کند دن گارسیا در سفر نامه خود شیراز را به زیبایی والنسیا و قرطبه تشبیه می کند و می گوید باغهای اطراف آن فوق العاده زیباست و در ادامه سفر خود به سمت اصفهان از تخت جمشید نیز بازدید می کند و این ویرانه ها اعجاب او را بر می انگیزد و با دقت و علاقه مندی زیادی به وصف جزئیات آنها می پردازد به عقیده دن گارسیا این ویرانه های با عظمت با شکوهتر از اهرام مصر و زیباتر از معابد یونان است و می گوید : « در اینجا هنر و عظمت به وحدتی همیشگی رسیده است » و حتی در توصیف اصفهان می گوید باغات اطراف شهر زیبا بود ولی به پای باغهای شیراز نمی رسید.
● سفر نامه ادوارد اسکات وارینگ ۱۸۰۲ . م
اشعار سعدی و حافظ و فردوسی در ایران به طرز خاصی مورد توجه است و کمتر کسی پیدا می شود که چندین بیتی از این شاعران را به خاطر نداشته باشد زبان فارسی بسیار غنی وخوش آهنگ است از این رو برای شعرگفتن بسیار مناسب است. این نظریه را خاور شناسان در گزارشهای خود تأیید نموده اند . سرویلیام جونز یکی از با ارزش ترین خاور شناسان برای ولتر تأسف می خورد که چرا زبان فارسی نمی دانسته است. سعدی یکی ازشاعران پرآوزاه است که ایرانی ها او را سلطان الشعرا لقب داده اند. ایرانیان بسیار ناصحانه سخن می گویند زیرا اشعارشان سرشار از پند و اندرز است و عباراتی از آنها بصورت امثال و حکم رواج یافته است .
● اداب و رسوم شیرازی ها در نوروز
▪ خرید لباس عید
از یکی دو ماه به نوروز مانده شیرازی ها به بازار می روند و لباس عیدشان را می خرند. پختن نان شیرین از جمله کارهایی است که حتماً باید قبل از عید و برای عید انجام بگیرد .
سبز کردن گندم، عدس، تره تیزک، ده پانزده روز به عید مانده در خانه های شیراز صورت می گیرد. برای این کار از ظرفی استفاده می کنند که از جنس مس یا روی باشد و بعد مقداری دانه ابتدا به سلامتی امام زمان (ع) می ریزند و به ترتیب بعد از آن نام اعضای خانواده را می آورند .
▪ خانه تکانی یا رفت و روب
یکی دو هفته پیش از عید خانه تکاتی یا رفت و روب انجام می گیرد و مجدداً اثاثیه را جابه جا می کنند و گرد گیری می کنند و دوباره آنها را می چینند. در مراحل بعد تخم مرغ رنگ کردن است که آن ها را آب پز می کنند و رنگ های شاد بر روی آنها می زنند.
▪ سفره و ساعت تحویل سال
برای تحویل سال همه در یکی از اطاق های خانه شان سفره می اندازند . پیش از هر چیز آیینه و قرآن در آن می گذارند و بعد هفت سین را می گذارند. هفت سین عبارت است از سماق، سیر، سنجد، سمنو، سکه، سرکه، سبزی .
در شیراز علاوه بر هفت سین( هفت میم ) را هم درسفره می گذارند که هفت میم عبارتند از مدنی ( لیمو شیرین )، مرغ، ماهی، میگو، مسقطی، ماست و مویز. به علاوه کنگر ماست، عسل، خرما، کره، پنیر، کاهو، تخم مرغ رنگی و .... موقع تحویل سال همه اهل خانه باید با لباس نو بر سر سفره باشند اسپند نیز دود می شود و هر کدام از این ها فلسفه ای دارد. شمع برای روشنایی خانه و زندگی، قرآن نشان توجهی است که باید در آغاز سال به خداوند داشته، به علاوه در سال نو، صاحب قرآن یار و مددکار اهل خانه خواهد بود.
پول نشان از خیر و برکت و رفاه، اسپند برای دوری از چشم زخم حسود، برنج، نشانی از خیر و برکت و فراوانی، آب, نشان صافی و پاکی و روشنایی و گشایش کار. ماهی قرمز، شگون دارد. آیینه، برای رفع کدورت و نشانی ازصفا و پاکی و یکرنگی. طلا، نشانی از امید به وضع مالی خوب در سال نو. بعد از تحویل سال نباید شمع ها را با فوت خاموش کرد بلکه بایدگذاشت تا آخر بسوزند و یا با نقل و مسقطی خاموششان کرد .
یکی دیگر از اعتقادات مردم شیراز این است که هنگام تحویل سال در حرم حضرت شاهچراغ(ع) باشند که درآنجا شمع روشن می کنند و در دست می گیرند به این معنی که همیشه زیر نور شاهچراغ باشند . و یک نفر واعظ بالای منبر می رود و دعا می خواند و مردم صلوات می فرستند و از طرف خادمین شاهچراغ روی مردم گلاب پاشیده می شود و همه به هم تبریک می گویند.
▪ دید و بازدید
از بامداد نوروز دید و بازدیدها آغاز می شود در همه خانواده ها رسم است که به دیدار کسی که از نظر سن و شخصیت بر دیگران مزیت دارد بروند و دست او را ببوسند و تبریک بگویند و او نیز عیدی که شامل سکه یا پول است به آنها بدهد. بعضی نیز صبح عید نوروز یک بشقاب گندم برشته که شامل: کنجد، گندم، شاهدانه، نخودچی و کشمش است به اضافه یک بشقاب نان شیرین به اضافه تخم مرغ رنگی یا سکه به کوچک ترها می دهند.
▪ سیزده بدر
روز دوازده فروردین همه وسایل تهیه می شود و هر چه از شیرینی ها و آجیل ها باقی مانده برای صبح سیزده آماده می شود که البته همراه آن سرکه و کاهو نیز هست. صبح سیزده فروردین همه دسته دسته عازم کوه و باغ های اطراف شیراز می شوند. روز سیزده پیش از طلوع آفتاب و تا پاسی از شب ادامه دارد .
● اماکن دیدنی شیراز
▪ دروازه قران
در شیراز، در نزدیكی تنگ الله اكبر و در میان كوه های باباكوهی و چهل مقام واقع شده است. وجه تسمیه این دروازه وجود قرآنی بر بالای طاقی مرتفع است. این دروازه شامل یك طاق مرتفع از نوع طاق كجاوه ای در وسط دور طاق با ارتفاع كم در طرفین است. این طاق در زمان حكومت عضدالدوله دیلمی در فارس، ساخته شد و قرآنی نیز در آن جای داده شد تا مسافرین به بركت عبور از زیر آن سفر را به سلامت به پایان برند و در موقع سفر از زیر قرآن بگذرند. به مرور زمان طاق شكسته و تخریب شد. در دوره حكومت زندیه كریمخان زند (۱۱۷۲ – ۱۱۹۳) مجددا" آن را بازسازی نمود و در قسمت فوقانی آن اطاقی ساخت و دو جلد قرآن نفیس به خط ثلث و محقق، اثر سلطان ابراهیم بن شاهرخ گوركانی را در آن اتاق جای داد. این قرآن ها به قرآن هفده من مشهورند. در سال ۱۳۱۶ كه طرح توسعه راه شمالی شیراز در دستور كار دولت قرار گرفت، این طاق خراب شد و قرآن مذكور نیز به موزه پارس منتقل گردید. در زمان قاجاریه كه چند زلزله شیراز را تكان داد، این دروازه آسیب هایی دید اما به وسیله محمد زكی خان نوری مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت.
در سال ۱۳۲۷ ه.ش. یكی از بازرگانان شیراز به نام حسین ایگار، مشهور به اعتمادالتجار، با هزینه شخصی خود طاق كنونی را بازسازی كرد و چند آیه از قرآن كریم را كه با خط ثلث و نسخ بر روی كاشی نوشته شده بود، بر بدنه طاق نصب كرد. در پیشانی شمالی این طاق (سمت كوه بمو) این آیه بر روی كاشی نوشته شده است، ان هذاالقرآن یهدی للتی هی اقوم و یبشر المؤمنین الذین یعملون الصالحات ان لهم اجرا" كبیرا" در پیشانی جنوبی طاق (سمت شهد شیراز) این آیه به چشم می خورد.
قل لئن اجتمعت الانس و الجن علی ان یأتوا بمثل هذاالقرآن لایأتون بمثله ولو كان بعضهم لبعض ظهیراً
در گوشه غربی طاق این آیه نوشته شده:
انا نحن نزلناه الذكر و ادامه این آیه در قسمت شرقی طاق و روبروی همان كتیبه نوشته شده و انا له لحافظون.▪ ارمگاه حافظ
آرامگاه شاعر بزرگ، خواجه شمس الدین محمد حافظ است كه در شمال شهر شیراز، پایین تر از دروازه قرآن، در خاك مصلی (یكی از قبرستان های معروف شیراز) قرار دارد و مساحت آن ۱۹۱۱۶ متر مربع می باشد.
۶۵ سال پس از وفات حافظ، یعنی در سال ۸۵۶ ه.ق. ۱۴۵۲ م. شمس الدین محمد یغمایی وزیر میرزا ابوالقاسم بابر گوركانی (پسر میرزا بایسنغر نواده شاهرخ بن تیمور) حاكم فارس، برای اولین بار عمارتی گنبدی شكل را بر فراز مقبره حافظ بنا كرد و در جلو این عمارت، حوض بزرگی ساخت كه از آب ركن آباد پر می شد. (این بنا یك بار در اوایل قرن یازدهم هجری، در زمان حكومت شاه عباس كبیر و دیگر بار، ۳۵۰ سال پس از وفات حافظ به دستور نادرشاه افشار مرمت شد.
در سال ۱۱۸۷ ه.ق. كریم خان زند بر مقبره حافظ، بارگاهی به سبك بناهای خود ساخت و بر تربتش سنگی مرمرین نهاد كه امروز نیز باقی است پس از كریم خان زند در سال ۱۲۷۳ ه.ق. طهماسب میرزا (مؤیدالدوله) حكمران فارس، آرامگاه حافظ را بار دیگر تعمیر و مرمت كرد و در سال ۱۲۹۵ ه.ق. ۱۸۷۸ م. معتمدالدوله فرهاد میرزا فرمانروای فارس در گرداگرد مقبره حافظ، معجری چوبی ساخت. پس از آن در سال ۱۳۱۷ ه.ق (اردشیر) زردشتی یزدی، بار دیگر بارگاه حافظ را مرمت كرد و بر فراز آرامگاهش، معجری بنا كرد اما حاج سید علی اكبر فال اسیری به دلیل زردشتی بودن اردشیر، بنای مرمت شده را ویران ساخت.
این بنا تا سال ۱۳۱۹ ه.ق. ۱۰۹۱ م. همچنان ویران باقی ماند تا اینكه شاهزاده ملك منصور ملقب به شعاع السلطنه حاكم فارس، به یاری علی اكبر مزین الدوله نقاش باشی، معجری آهنین بر فراز آرامگاه حافظ ساخت و كتیبه ای بر آن قرار داد.
در سال ۱۳۱۴ ه. ش. سرهنگ علی ریاضی (رئیس فرهنگ فارس) با همیاری علی اصغر حكمت و نظارت علی سامی و با طراحی آندره گدار فرانسوی، بازسازی بنای حافظیه را آغاز كردند. بنای كنونی حافظیه بنا بر اسلوب عهد كریم خان زند است.
▪ آرامگاه سعدی
سعدیه: آرامگاه شاعر قرن هفتم شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی است كه در ۴ كیلومتری شمال شرقی شیراز، در دامنه كوه فهندژ، در انتهای خیابان بوستان و در مجاورت باغ دلگشا واقع شده است. این مكان در ابتدا خانقاه شیخ بوده كه وی اواخر عمر خود را در آنجا می گذرانیده و سپس در همانجا مدفون گردیده است. برای اولین بار در قرن هفتم توسط خواجه شمس الدین محمد صاحبدیوانی وزیر معروف آباقاخان، مقبره ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد. در سال ۹۹۸ به حكم یعقوب ذوالقدر، حكمران فارس، خانقاه شیخ ویران گردید و اثری از آن باقب نماند. تا این كه در سال ۱۱۸۷ ه.ق. به دستور كریمخان زند، عمارتی ملوكانه از گچ و آجر بر فراز مزار شیخ بنا شد كه شامل ۲ طبقه می شد
این بنا در دوره قاجاریه (سال ۱۳۰۱ ه.ش) توسط فتحعلی خان صاحبدیوان مرمت شد و چند سال بعد نیز حبیب الله خان قوام الملك دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر كرد، و تولیت آن به آخوند ملا زین العابدین شیرازی سپرده شد.بنایی كه در زمان كریخان ساخته شده بود تا سال ۱۳۲۷ ه.ش. برپا بود.در سال ۱۳۲۹ ه.ش به كوشش علی اصغر حكمت و توسط انجمن آثار ملی ایران، بقعه كنونی به جای ساختمان قدیمی ساخته شد و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه ۱۳۳۱ برگزار گردید.. ساختمان اصلی آرامگاه شامل دو ایوان عمود بر هم می باشد كه قبر شیخ در زاویه این دو ایوان قرار گرفته است. بر روی آرامگاه گنبدی از كاشی های فیروزه ای رنگ ساخته شده است. سنگ های پایه های بنا، سیاه رنگ است و ستون ها و جلوی ایوان از سنگ قرمز مخصوصی ساخته شده است. نمای خارجی آرامگاه از سنگ معروف تراورتن و نمای داخلی آن از سنگ مرمر است.سنگ قبر در وسط عمارتی هشت ضلعی قرار دارد و سقف آن با كاشی های فیروزه ای رنگ تزیین شده است. در هفت ضلع ساختمان، هفت كتیبه قرار دارد كه از قسمت هایی از گلستان، بوستان، قصاید، بدایع و طیبات شیخ انتخاب گردیده و به خط ابراهیم بوذری نوشته شده است.. آرامگاه شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی در تاریخ ۵۳.۸.۲۰ به شماره ثبت ۱۰۱۰.۳ در انجمن آثار ملی به ثبت رسید.
▪ ارگ کریمخانی
ارگ کریمخانی قصر سلطنتی و اندرونی كریم خان زند (م. ۱۱۹۳) حاكم شیراز بوده است كه در سال ۱۱۸۰ ه.ق به دستور وی ساخته شد و در حال حاضر در شمال شرقی شیراز، در حوالی میدان شهدا واقع شده است.
كریم خان زند برای ساختن قصر خود ماهرترین سنگ تراشان، معماران و هنرمندان آن عصر را به شیراز دعوت كرد و بهترین نوع مصالح را از شهرها و كشورهای مختلف خریداری نمود و در اختیار كارگران قرار داد. در مدت زمان كوتاهی بنای ارگ ساخته شد.میدان كریم خانی به عنوان تأسیسات و ارسن شهری شامل سه بخش می شد
۱) بخش سیاسی كه شامل عمارت كلاه فرنگی و دیوانخانه بود.
۲) بخش اقتصادی كه شامل بازار وكیل می شد.
۳) بخش نظامی كه شامل میدان مشق می شد.
در سال ۱۳۵۰ ساختمان ارگ در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و كار مرمت و بازسازی آن مورد توجه قرار گرفت. بازسازی بنا در سال ۱۳۵۶ آغاز شد. در بازسازی ارگ برای حفظ اصالت بنا دقت فراوانی شده و نقاشی های زیبای آن از زیر گچ كاری ها بیرون آمده است. ارگ كریمخانی با شماره ۹۱۸ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
▪ حمام وکیل
از بناهای دوران كریم خان زند (۱۱۷۲-۱۱۹۳) در شیراز است كه به دستور وی در محله میدان شاه، جنب مسجد وكیل (خیابان طالقانی) ساخته شد.
این حمام كه به عنوان حمام عمومی شهر شناخته می شد، دارای چهار قسمت مرتبط با یكدیگر است. مدخل ورودی این حمام هم اینك یك هشتی است .این هشتی دارای سقفی با گچ كاری برجسته است. پس از آن سر بینه حمام به شكل هشت ضلعی منظم و وسیعی دیده می شود كه بیشترین تزیینات را داراست. آهكبری های سقف و دیوارهای این قسمت مربوط به دوران كریم خانی بوده كه بیشتر به شكل طرح های گلدانی است اما در زمان قاجاریه، آثار زندیه كلنگی شده و قاجاریان بر روی آن آهكبری هایی به شكل داستان های اساطیری (داستان شیرین و فرهاد، پیرزن و سلطان سنجر، بیژن و منیژه و معراج حضرت رسول) انجام داده اند، در حال حاضر نیز به جهت تنوع بیشتر طرح های قاجاری، یكی دو طرح زندی مرمت شده و در بقیه قسمت ها طرح های قاجاری حفظ شده اند. هورنور یا جامخانه هایی كه در سقف تعبیه شده اند، روشنایی این بخش را تأمین می كنند.
ستون های این حمام از جنس سنگ گندمك گوگرد دار و سخت است. این ستون ها یك پارچه هستند و بر روی آنها به فرم هندسی، مقرنس گچی كم عمق دیده می شود ولی مقرنس آن برجسته است.
حمام وكیل كه به علت تغییر وضع حمام های عمومی از صورت قبلی خارج شده بود، در سال ۱۳۵۱ توسط اداره باستان شناسی مورد مرمت قرار گرفت.این بنا با شماره ۹۱۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
▪ کلیسای ارامنه
كلیسای مریم مقدس از کلیساهای شیراز است كه به سال ۱۶۶۲ میلادی (۱۰۷۲ هجری) قبل از سلطنت شاه عباس دوم بنا شده است و تا به امروز باقی مانده است. این کلیسا نزدیک مسجد مشیر، جنب بازارچه ارامنه واقع شده است. تالار نماز خانه آن یکی از بناهای ظریف باستانی و هنری قرن هفدهم است که به وسیله هنرمندان ارمنی و مسلمان شیراز ساخته شده است. به طوری که ارامنه شیراز اظهار می دارند پنج قطعه قالی گران بها نظیر همان پنج مجلس نقاشی سقف، در همان زمان بافته شده و کف نمازخانه را مفروش می ساخته است. طبق اظهار یکی از اعضای هیأت امنای ارامنه شیراز هنگامی که «مارتیروس سرکیس» تصدی این کلیسا را عهده دار بود، پنج قطعه فرش نفیس مزبور مفقود شده است و احتمالاً این فرش های گران بها را به انگلیسی ها فروخته اند.
▪ آرامگاه سیبویه
در جنوب غربی شیراز، در محله سنگ سیاه در قبرستان باهلیه قرار دارد. وجه تسمیه این محله به سنگ سیاه به دلیل وجود سنگ سیاه چهار گوشی است که بر روی تربت سیبویه نصب شده است. بنای اصلی آرامگاه که توسط انجمن آثار ملی در سال ۱۳۵۳ هـ.ش. ساخته شده، تالاری است که شامل طاق نماهایی با کاشی های معرق، اثر کارگران خراسانی می شده. سقف آن به شکل رسمی هشت و معلقی کاری آراسته شده است. قبر سیبویه در وسط ساختمان قرار دارد محوطه آرامگاه چند متر است، به وسیله سنگ هایی تیشه ای مفروش شده و درون آرامگاه نیز با سنگ سیاه پوشیده شده است. در محل آرامگاه سکویی قرار دارد که با چند پله به کف حیاط متصل می شود. در سمت شرقی محوطه آرامگاه سنگ قبر سیاه قدیمی قرار گرفته است و در امتداد آن باغچه بزرگی قرار دارد.
▪ بازار مشیر نو
از بازارهای شیراز در دوره قاجاریه است. این بازار در محله درب شاهزاده و در ضلع شرقی سرای مشیر قرار گرفته است و معماری آن مانند بازار وکیل است .
این بازار داری هشتی هشت ضلعی است که بازار را به دو بخش تقسیم کرده و به گونه ای که درسمت غرب به سرای مشیر و از سمت جنوب به اردوبازار منتقل می گردد. این هشتی که بازار مشیر را به بازار نو مشیر متصل می کند داری سقف مرتفعی است که بر فراز آن گنبد کم خیز نسبتاً بزرگی وجوددارد که این گنبد به وسیله کاربندی که به جرز دیوار متصل می شود. بر فراز گنبد کاشی کاری معقلی نیز روزنی وجود دارد که روی آن یک بار گیر چند وجهی مشاهده می شود کف هشتی نیز مانند کف سرای مشیر از قلوه سنگ پوشیده شده است. در این هشتی چهار حجره وجود دارد که به فاصله ۲ پله از سطح زمین قرار گرفته اند. بالای این حجره ها منبت کاری با آجر دیده می شود. در ورودی چوبی بزرگتر نیز در ورودی بازار چهار سوق وجود دارد .سر در ورودی ضلع جنوبی بازار پسی از اردوبازار، کاشی کاری شده است. قرار دارد که بر روی آن نوشته شده است بازار نو مشیر درسال یک هزار و سیصد و هفتاد و یک هجری شمسی مطابق هزار و چهارصد و سیزده هجری قمری تکمیل و افتتاح شد. موقوفه مرحوم سلطان الحاجیه و معدل الملک .
در این بازار انواع صنایع دستی و هنری یافت می شود. این بازار با دری به سبک قدیم، از هشتی مذکور جدا می شود.
▪ بازار مسگرها
از بازارهای شیراز است كه در محله درب شاهزاده قرار گرفته است. این بازار بقایای بازار قیصریه است كه توسط امام قلی خان در غرب مدرسه خان ساخته شده است. این بازار كه از آجر و گچ ساخته شده است، بازار مرغ و اردوبازار را به یكدیگر متصل می نماید به گونه ای كه اردوبازار در جنوب بازار وكیل و در مقابل بازار مرغ قرار می گیرد و در امتداد شرق و غرب نیز بازار مسگرها قرار می گیرد.
این بازار در زمان قاجاریه بر اثر زلزله ویران شد و در سال ۱۲۹۹ ه.ق. مرمت شد. این بازار هم اینك مركز فروش اسباب منزل است.
این بازار شباهت فراوانی از نظر اجرایی با بازار وكیل دارد با این تفاوت كه از هر ابعادی و مقیاسی، در مقیاس كوچكتری نسبت به بازار وكیل ساخته شده است..
▪ باغ عفیف آباد
باغ عفیف آباد كه آن را باغ گلشن نیز می نامند در مغرب شیراز و در جنوب خیابان قصرالدشت و در انتهای خیابان عفیف آباد واقع است. این باغ یكی از قدیمی ترین و زیباترین باغ های شیراز است. مساحت باغ حدود ۱۲۷ هزار متر مربع است. این باغ در دوره صفویه از جمله باغ های آباد شیراز و مقر پادشاهان وقت بوده است.باغ عفیف آباد در سال ۱۳۴۱ به وسیله ارتش و زیر نظر سازمان میراث فرهنگی تعمیر و مرمت شد و هم اكنون به عنوان موزه نظامی تحت اختیار سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران است.این باغ كه معماری آن آمیزه ای از ویژگی های معماری دوران هخامنشی، ساسانی و قاجاریه است با شماره ۹۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
▪ تخت جمشید
تخت جمشید را می توان تقریباً همانند ارگ ها و یا دژهای حكومتی و سكونت گاهی ایران در دوران اسلامی دانست، زیرا پادشاهان یا حاكمان ایالت ها یا شهرهای بزرگ در ایران بر اساس شیوه ای كهن، فضاهای سكونت گاهی، حكومتی و تشریفاتی خود را غالباً درون محوطه ای محصور و دارای استحكامات دفاعی می ساختند كه در برابر تهدیدها و مخاطرات خارجی و داخلی حتی الامكان در امان باشند. این گونه مجموعه ها كه آن ها را دژ، كهندژ، قلعه یا ارگ می نامیده اند، افزون بر فضاهای سكونت گاهی، حكومتی و تشریفاتی، عرصه ها و فضاهای متنوعی برای برخی از انواع فعالیت های خدماتی و نظامی داشتند. چنین الگویی در طراحی شهری از دوران پیش از اسلام تا اواخر دوره قاجار در بسیاری از نواحی و مناطق سرزمین گسترده ایران وجود داشته است و تخت جمشید را چنان كه داریوش در كتیبه ای به آن به عنوان یك دژ اشاره كرده است، باید نمونه ای از این گونه ارگ های سكونت گاهی - حكومتی - تشریفاتی دانست.
به عبارت دیگر تخت جمشید یكی از پایتخت های هخامنشیان بود كه در ایامی كه هوای منطقه پارس مناسب بود، در آنجا اقامت می كردند و البته مرام و آیین های بسیار كهن و با اهمیت نوروز از سوی حكومت هخامنشی در این جایگاه برگزار می شد.
بنابراین، الگوی ساختن تخت جمشید در كنار یك شهر مانند برخی دیگر از شهرهای ایرانی پیش از اسلام و همچنین در دوران اسلامی بوده است و آنجا را می توان نوعی ارگ یا دژ حكومتی - سكونت گاهی دانست كه بخشی از امور حكومتی، سیاسی، اداری و اقتصادی امپراتوری هخامنشی در آنجا انجام می شد.
درباره چگونگی ساختن بناهای روی صفه هنوز اطلاعات روشن و جامعی به دست نیامده و انتشار نیافته است. البته كتیبه ای از داریوش درباره شیوه ساختن كاخی در شوش وجود دارد كه گویای چگونگی انجام فعالیت های بزرگ ساختمانی در آن دوران است و می توان حدس زد كه در ساختن تخت جمشید از همان شیوه استفاده شده است. متن آن كتیبه به نقل از كتاب معماری ایران، پیروزی شكل و رنگ چنین است:
این كاخ را من (داریوش) ساختم - زیور آن از راه دور آورده شد... زمین كنده شد تا به خاك سفت (كف سنگی) رسیدم وخندقی درست شد. سپس قلوه سنگ و شفته در آن انباشته شد. در طرفی به بلندی ۴۰ ارش و سوی دیگر تا حدود ۲۰ ارش. روی آن شفته كاخ بنا گردید. كند و كوب و انباشتن و خشت هایی كه در قالب زده شد كار مردم بابل بود. چنان كه از متن این كتیبه آشكار است، در ساختن بناهای بزرگ و مهم از مصالح و مواد غیربومی نیز استفاده می شد و در برخی از بخش های ساختمان از بهترین انواع سنگ، چوب و سایر مواد و مصالح اصلی و نیز مواد تزیینی شناخته شده در سرزمین های تابع امپراتوری هخامنشی بهره می بردند. افزون بر این از معماران، صنعتگران و هنرمندان اقوام غیرایرانی نیز استفاده می شد و به این ترتیب از همه یا بخش مهمی از تجربیات معماری و هنری آن دوران - در ایران و سایر سرزمین های تابع ایران - به بهترین شكل بهره برداری می شد. البته با اطمینان می توان اظهار داشت كه برنامه ریزی، طراحی و نظارت كارها در مقیاس كلان بر عهده معماران و هنرمندان ایرانی بوده است و چنان كه در بخش بعدی اشاره خواهد شد، الگوهای اساسی طراحی معماری و شهری در این مجموعه كاملاً ایرانی است.
● كاخ ها، تالارها و بخش های مهم تخت جمشید
▪ انواع فضاها و عرصه ها
تخت جمشید را همان گونه كه داریوش در كتیبه ای به آن اشاره كرده است، می توان نوعی دژ یا ارگ حكومتی دانست كه جایگاهی برای اداره كشور و برگزاری مراسم رسمی و مذهبی و پذیرایی های مهم و باشكوه و تجمع های حكومتی و اقامتگاه پادشاه و نزدیكان او بود.
فضاها و عرصه های مهم تخت جمشید را به چند گروه به شرح زیر می توان طبقه بندی كرد:
▪ تالارها یا كاخ های حكومتی و تشریفاتی
در تخت جمشید دو تالار یا كاخ بسیار باعظمت و باشكوه وجود داشت كه چنین كاركردهایی داشتند، آنها عبارتند از:
۱) تالار یا كاخ آپادانا در جبهه شمال غربی صفه تخت جمشید و در نزدیكی پلكان اصلی و بزرگ ورودی.
۲) تالار یا كاخ صد ستون در جبهه شمال شرقی صفه.
▪ كاخ های سكونتگاهی یا سكونتگاهی - تشریفاتی
كاخ های سكونتگاهی یا سكونتگاهی - تشریفاتی، تالارها و كاخ هایی را در بر می گیرد كه بیشتر به برای سكونت و نیز برای پذیرایی ها، مراسم، جشن ها، و تجمع های كوچك رسمی یا نیمه رسمی، خانوادگی و مانند آن مورد استفاده قرار می گرفت.
▪ خزانه
خزانه محل نگهداری انواع اشیاء و لوازم مهم مانند بخشی از جواهرات و اشیاء گرانقیمت، جنگ افزارها، آذوقه، لوحه های مربوط به فرمان ها و حسابرسی ها و سایر كالاها و لوازم باارزش بود. خزانه در جبهه جنوب شرقی صفه و به شكلی مجزا و مستقل از سایر بخش ها ساخته شده بود.
▪ فضاهای ورودی و دروازه ها
صفه تخت جمشید چند ورودی اصلی و فرعی در جبهه های مختلف به ویژه در جبهه های غربی و شرقی داشت كه مهمترین آنها به شرح زیر است:
۱) پلكان بزرگ ورودی و دروازه اصلی ورودی واقع در جبهه شمال غربی صفه.
۲) دروازه نیمه تمام واقع در شمال شرقی صفه و رو به روی كاخ صدستون.
▪ آرامگاه ها یا دخمه ها
دو آرامگاه در دیواره كوه مشرف به صفه تخت جمشید وجود دارد كه گفته اند به اردشیر سوم و اردشیر دوم تعلق داشته است. آرامگاه ها یا دخمه های واقع در نقش رستم )شش كیلومتری تخت جمشید( بی ارتباط با موقعیت صفه تخت جمشید نبودند و می توان آن ها را نیز بخشی از عناصر جانبی این صفه به شمار آورد، زیرا محتمل است كه در فاصله بین صفه تخت جمشید و نقش رستم، سكونتگاه ها و تأسیساتی وجودداشته كه هنوز اثری از آن ها به دست نیامده است.
▪ كاخ آپادانا
كاخ آپادانا یا كاخ بار داریوش كه تقریباً در میانه جبهه غربی صفه تخت جمشید قرار دارد، مهمترین بنای این مجموعه به شمار می آید و به نظر می رسد نخستین بنای مهم ساخته شده در این عرصه بوده است. ساختن این بنا كه از حدود سال ۵۱۵ (پ.م.) به فرمان داریوش آغاز شد، نزدیك به سی سال طول كشید و در زمان خشایارشا به اتمام رسید. نقشه كاخ آپادانا از لحاظ اصول معماری به نقشه كاخ بار كوروش در پاسارگاد شباهت دارد و این نكته نشان می دهد كه طرح كاخ مزبور الگوی آن بوده است.
▪ آرامگاه شاهچراغ
آرامگاه سید میراحمدبن موسی الكاظم (ع) برادر حضرت رضا (ع) - معروف به شاه چراغ در مركز شیراز و كنار میدانی به نام احمدی قرار دارد.
گنبد نیلوفری شاه چراغ به سبك بسیار زیبایی كاشی كاری شده و از دور پیداست. این آرامگاه در نزد شیرازی ها دارای شكوه و قداست خاصی است و به همین مناسبت همیشه زیارتگاه مؤمنین و مؤمنات بوده است.
درون حرم را با به كار بردن آینه های ریز رنگین، به سبكی هنرمندانه، آینه كاری كرده و انواع خط های زیبای فارسی و عربی، تزیین كننده نمای اطراف آینه ها و كاشی ها است.
بنای حرم، مشتمل بر ایوانی در جلو و حرمی گسترده در پشت ایوان است كه در چهار جانب حرم، چهار شاه نشین قرار گرفته و مسجدی نیز در پشت حرم (سمت غرب) ساخته شده است. ضریح مطهر در شاه نشین زیر گنبد قرار دارد و از نقره ساخته شده است.

منبع : روزنامه تفاهم