به سوی جامعه اطلاعاتی

● اعتمادسازی در جامعه اطلاعاتی اروپا
امنیت، قابلیت اطمینان و اعتماد در ایجاد و توسعه جامعه اطلاعاتی نقشی کلیدی ایفا می‌کند. اتحادیه اروپا در چارچوب برنامه جدید خود به دنبال بررسی برای ایجاد همگرایی نیازها و فرصتهای پیش روست. شهروندان برای استفاده از خدمات دولت الکترونیک و احساس رفاه باید به این اعتماد برسند که خدمات بر خط آنان قابل اطمینان و امن است. سازمانها و شرکتها نیز در انجام امور تجاری خود در عرصه نظام اطلاعاتی بر وجود شرایط مشابه تاکید دارند.
مردم در جامعه نوین اطلاعاتی هر لحظه شاهد بروز ابزار و روشهای جدیدی هستند. در دنیای شبکه‌ای کنونی، رایانه‌های شخصی، تلویزیونهای دیجیتال، تلفن همراه و ابزار بی‌سیم آنان را به این باور رسانده که سرمایه‌ها و حریمشان مستلزم صیانت جدی است. این موضوع با وجود توسعه روزافزون محیط هوشمند دیجیتال مبتنی بر ابزار، وسایل و نظامهای تعاملی اهمیت قابل ملاحظه‌ای یافته است. شرکتها و سازمانها به‌عنوان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان ایده و اطلاعات برای حفظ اسرار و قابلیتهای ارزش‌آفرین خود نیازمند نظام امنیتی مطمئن هستند و اساسا شبکه اقتصادی و اجتماعی ایجاد شده بر بستر جامعه اطلاعاتی را می‌توان حاصل اعتماد و هم‌افزایی ناشی از آن دانست. خدشه‌دار شدن این امر و نبود اطمینان کافی به زیرساختهای سخت و نرم یا متولیان امور خسارت جبران‌ناپذیری به جامعه وارد خواهد کرد. همچنین، بخش دیگری از خطرات متوجه مجموعه زیرساختهای مدنی و سرمایه‌های اجتماعی است که بویژه با توجه به گسترش تروریسم و عملیات خرابکارانه در سالهای اخیر اهمیت ویژه‌ای یافته است.
در آینده‌ای نه‌چندان دور، شبکه‌های کوچک شخصی و رایانه‌های جاسازی شده را در هر جا اعم از اتومبیل، منزل و حتی لباسها می‌توان یافت. بدیهی است راهکارهای امنیتی نیز باید بیش از پیش ارتقا یابند و پذیرش اجتماعی آن نیز مستلزم اتخاذ رویکردهای بدیعی در زمینه مدیریت امور فردی و بین فردی با وجود رابطهای کاربریار و در بر گیرنده تمامی استانداردهای معمول فنی و اجرایی است.
با توجه به سطح خدمات و نحوه برقراری ارتباط باید زیرساختهای امنیتی شبکه و اطلاعات موجود در آن را مورد ملاحظه جدی قرار داد. سازمانهای خدماتی نوین مانند بانک‌ها و موسسات مالی، موسسات بهداشتی، حمل و نقل و از این قبیل به فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان بستری برای تبادل و کنترل داده‌ها و نیز ایجاد وابستگیهای دو طرفه می‌نگرند. چنین زیرساختهای حساس اطلاعاتی باید قابل اطمینان و حساس باشند و در قبال حملات خرابکارانه مصون شوند. همچنین، شرایط باید به‌گونه‌ای فراهم شود که ترمیم آسیبهای ناشی از حملات و ایجاد انطباق برای برآوردن الزامات امنیتی جدید امکان‌پذیر باشد.
موارد یاد شده از مهمترین نگرانیهای دست‌اندرکاران جامعه اطلاعاتی اروپا است و در این راستا به یکپارچگی پژوهشها و ارتباط آن با فعالیتهای جهانی، با توجه به ماهیت جهانی چالشهای کنونی و آینده توجه ویژه‌ای می‌شود. در حال حاضر در انجام پژوهشها و فعالیتهای اجرایی مربوط، بسیاری از اقدامات مربوط به مدیریت فردی و بین فردی، مستندسازی الکترونیک، مدیریت امنیت سرمایه‌های الکترونیک و مجازی کردن منابع امنیتی مورد توجه قرار گرفته است. همچنین، به پشتیبانی از استانداردسازی و قابلیت تعمیم کارکردها در چارچوب شبکه توجه شده است. برخی از فعالیتهای پژوهشی و اجرایی به ابعاد فنی و برخی دیگر به توسعه دانش و فناوری لازم برای مدیریت و نظارت بر شبکه‌ها و نظامهای پیچیده و مرتبط به‌هم، افزایش امنیت و پشت سر گذاشتن مخاطرات، ایجاد خط‌مشیهای مشترک عملیاتی، سازکارها و الگوهای پیشرفته امنیتی، حوزه خصوصی و اعتمادسازی و فناوریهای مربوط به کاهش تهدیدات اینترنتی اشاره دارند.
همچنان که گفته شد، مسئله آینده عبارت از ایجاد همگرایی بین نیازهای روزافزون و فرصتهای پیش رو است. برنامه مربوط در سال ۲۰۰۵ به‌تصویب رسید و در سال جاری شروع شده است و برای موثرتر شدن آن، باید قابلیت اعتماد و امنیت را به‌عنوان بخشی از طراحی نظام در همان ابتدای کار و با توجه به پذیرش آن از سوی کاربران مختلف مورد ملاحظه قرار داد.
● طرح بین‌المللی چارچوب الکترونیک
در دهه اخیر، استفاده از اینترنت از حیطه کاربرد عده معدودی متخصص به سمت انبوه جمعیت از هر طبقه و گروه اجتماعی سوق پیدا کرده است؛ به‌طوری که در بسیاری از جوامع، فعالیتهای متعددی از طریق اینترنت بدون توجه به زمان یا مکان جغرافیایی صورت می‌گیرد. شبکه‌های ارتباطی جنبه‌ای جهانی پیدا کرده اند و طبیعی است که فعالیتهای طرح‌ریزی و توسعه نیز چنین رفتاری را در پیش گیرند. توسعه فناوری اینترنت از یک سو و تاثیر آن در توسعه دیگر فناوریهای نوین از سوی دیگر موضوعی است که توجه بسیاری از کشورها و سازمانها را به خود جلب کرده است.
طرح چارچوب الکترونیک عبارت از برنامه‌‌ای است که اجرای آن در ابتدا به طور مشترک توسط کمیته نظامهای یکپارچه اطلاعاتی انگلستان و وزارت آموزش و پرورش استرالیا شروع شد. علاوه بر اینها، وزارت آموزش و پرورش زلاندنو و هلند نیز در سال ۲۰۰۶ به‌عنوان شرکای طرح بدان پیوستند. هدف اساسی طرح استفاده از قابلیتهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه آموزش و پژوهش است. شناسایی زمینه‌های توسعه دانش و فناوری در آینده و پشتیبانی از اقدامات آموزشی و پژوهشی مربوط و نهایتا ایجاد یکپارچگی بین آنها در این راستا صورت می‌گیرد.
شرکای طرح به‌دنبال ایجاد شناختی فراگیر از محیط پیچیده هستند و در کنار آن به مواردی همچون کاهش هزینه‌های سرمایه‌گذاری و دوباره‌کاریهای مربوط و نیز ارائه ابزاری راهبردی برای سرمایه‌گذاری بهینه در زمینه توسعه استانداردها و فناوریهای یکپارچه توجه دارند.
تاکنون نتایج قابل توجهی از اجرای طرح گرفته شده است که در زمینه‌های مختلف فنی و اجرایی قابل ملاحظه است. با این‌حال، ضرورت همگرایی عوامل مختلف درگیر در موضوع و دستیابی آنها به استانداردها و رویکردهای یکپارچه در زمینه نرم‌افزارها و خدمات، پیشرفت کار را با چالشهایی روبرو کرده است. در این راستا دو عامل کلیدی مورد ملاحظه قرار گرفته است که عبارتند از: رویکرد خدمت محوری و تاکید بر ارائه خدمات از طریق وب. در وب‌سایت مربوط به طرح با توجه به عوامل یاد شده، مجموعه‌ای از خدمات و نقشه‌های اجرایی، سناریوها، فرایندها و الگوهای بهره‌مندی از خدمات به‌همراه راهنماها، روشها و تحلیلهای مربوط قرار داده شده است. در این راستا، تولید محتوا، تحلیل وظایف و اقدامات و فرایندهای اجرایی، شناسایی خدمات مورد استفاده، چگونگی یکپارچه‌سازی مجموعه امور و اطلاعات لازم برای اجرایی کردن گامهای تعیین شده صورت می‌گیرد. اصول کلی زیر را می‌توان در خط‌مشی اجرایی طرح مورد ملاحظه قرار داد:
▪ رویکرد خدمت‌محور برای یکپارچه‌سازی نظامها و فرایندها؛
▪ تعهد در زمینه استانداردهای باز؛
▪ تاکید بر موضوعات اساسی و محوری عوامل و نهادهای درگیر؛
▪ ضرورت انجام فعالیتهای باز و مبتنی بر تشریک مساعی؛
▪ استقرار رویکردها و ابزار انعطاف‌پذیر و پویا.
طرح به‌دنبال ایجاد دیدگاه مشترک و درک متقابل بهتر تامین‌کنندگان و مشتریان است و در چارچوب فعالیتهای خود به کاهش زمانهای بازنگری و تجدید حیات نظامها و فرایندهای اجرایی توجه می‌کند. شرایط به‌نحوی دنبال می‌شود که بنگاههای کوچک براحتی بتوانند در چارچوب فعالیتها عهده‌دار امور مختلف کسب و کار تعریف شده در چارچوب طرح شوند. شناسایی الزامات و نیازهای مشتریان و کاربران و واکنش سریع نسبت به آن از طریق تعامل و همکاری توسعه‌دهنگان به فراورده‌های معنی‌دارتری منجر می‌شود. در توسعه نرم‌افزارها نیز به الگوهای کسب و کاری انعطاف‌پذیر و منطبق با سلایق مختلف و تغییرات پیش رو توجه شده است.
منافع حاصل از بکارگیری و ثمربخشی چنین رویکردی را می‌توان در قالب: همسویی راهبردها و توسعه زیرساختهای پشتیبان آموزش و پژوهش، گسترش نظامها و شبکه تدارک و تامین، برقراری ارتباط موثرتر بین جوامع از ایجاد درک مشترک و افزایش قابلیت همکاری بین‌المللی و بین سازمانی جستجو کرد.

منبع : ماهنامه تدبیر