پیشگیری از مسمومیت‌ها

شیوه‌ی جدید زندگی ماشینی و دسترسی آسان هموطنان ما به انواع مواد شیمیایی، داروها، سموم و ... بدون داشتن اطلاعات کافی از نحوه‌ی نگهداری، مصرف، عوارض، خطرات و هشدارهای مربوطه، شیوع مسمومیت‌های اتفاقی و تعمدی را در جامعه به میزان زیادی افزایش داده است.
وقوع مسمومیت‌های حرفه‌ای حاد و مزمن در کارگران شاغل در کارخانجات صنایع شیمیایی و نظامی و از سوی دیگر استفاده از وسایل گازسوز و مواد شیمیایی و شوینده در منازل و فقدان آگاهی کافی در اغلب خانواده‌ها، خطرات جدی را متوجه آنان خصوصا کودکان می‌نماید.
همچنین به دلیل جوان بودن جمعیت کشور و سایر مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مرتبط با آن و شیوع سوء مصرف مواد مخدر، تعداد مسمومیت‌های عمدی از جمله خودکشی را نیز افزایش داده است؛ به طوری که بسیاری از افراد بدون توجه به باورهای مذهبی و سایر عواقب اجتماعی و خانوادگی اقدام به خودکشی می‌نمایند.
اگرچه بسیاری از این مسمومیت‌ها توسط کادر پزشکی- درمانی کنترل شده و به مرگ منتهی نمی‌گردد ولیکن خسارات جبران‌ناپذیری را به پیکره‌ی اقتصاد، سلامت و بهداشت جسمی و روانی جامعه و خانواده‌ها وارد خواهد نمود.
در خصوص آمار این مسمومیت‌ها لازم به ذکر است در کشور ما تعداد مکالمات تلفنی دریافت شده در رابطه با مسمومیت‌ها توسط ستاد مرکزی اطلاع‌رسانی داروها و سموم وزارت بهداشت در سال ۱۳۸۴ حدود ۱۰۰۰ تماس تلفنی بوده است.
تعداد مسمومین بزرگسال مراجعه‌کننده به بیمارستان لقمان حکیم تهران به عنوان بیمارستان مرکزی مسمومیت‌ها «حدود ۳۰.۰۰۰ مورد» در سال است که از این تعداد حدود ۱۲.۰۰۰ نفر بستری و به طور متوسط ۵۰۰ نفر از ایشان در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می‌شوند و متاسفانه ۱۲۰ مورد (۱%) منجر به فوت می‌گردد.
از تعداد اطفال مسموم مراجعه‌کننده به بیمارستان لقمان حکیم تهران در سال ۱۳۸۴ «حدود ۳۶۵۰ نفر» بستری و متاسفانه ۴۰ مورد منجر به فوت گزارش شده است.
با توجه به مطالب فوق‌الذکر و آمارهای موجود؛ به نظر می‌رسد انجام فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و آموزشی در راستای افزایش دانش عمومی ممکن است علاوه بر کاهش مسمومیت‌ها و تبعات آن در جامعه و خانواده‌ها، کمک شایانی به کاهش هزینه‌های بهداشتی- درمانی نماید.
به همین منظور در بسیاری از کشورها هفته‌ای را به مناسبت پیشگیری از مسمومیت‌ها در نظر گرفته‌اند. در ایالات متحده بیش از ۷۰ سال است که هفته‌ی سوم مارس (۱۹ تا ۲۶ مارس) و دقیقاً یک هفته‌ قبل از هفته‌ی پاکیزگی عمومی را (به منظور استقبال از بهار) به نام ‌«هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها» نامگذاری نموده‌اند. در این هفته دولت با همکاری بسیاری از مراکز و موسسات خصوصی، اقدام به تهیه و توزیع بروشورهای آموزشی و طراحی بیلبوردهای تبلیغاتی می‌نماید و از سوی دیگر برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی بسیار زیادی در این خصوص تولید و پخش می‌شود.
با عنایت به موارد فوق و همچنین در نظر گرفتن شرایط خاص جغرافیایی، فرهنگی و اجتماعی ایران، مقرر شده است امسال مانند سال گذشته، در هفته‌ی اول اسفندماه با عنوان «هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها» اقداماتی در خصوص آموزش راه‌های پیشگیری از بروز انواع مسمومیت‌ها و چگونگی کنترل آن و نحوه‌ی انجام اقدامات اولیه در مواجهه با فرد مسموم، توسط معاونت غذا و دارو و در راس آن، مرکز ملی اطلاع‌رسانی داروها و سموم و کلیه مراکز DPIC کشور، با هماهنگی دیگر معاونت‌های وزارت بهداشت ‌(معاونت سلامت، معاونت آموزشی، معاونت تحقیقات و فناوری، معاونت توسعه مدیریت و منابع) و همچنین دیگر سازمانهای همکار، نسبت به اطلاع‌رسانی و آموزش عمومی به صورت وسیع و گسترده انجام پذیرد.
● بیان مساله:
نامگذاری هفته‌ای به نام هفته‌ی پیشگیری از مسمومیت‌ها ممکن است در آموزش و اطلاع‌رسانی کلیه‌ی قشرهای جامعه و به تبع آن کاهش موارد مسمومیت‌های اتفاقی و تعمدی مفید واقع شود. با توجه به محدودیت تخت‌های بیمارستانی و هزینه‌های بالای دارو و درمان، این امر ممکن است به کاهش هزینه‌ها کمک شایانی نماید؛ و در عین حال به میزان قابل توجهی سبب ارتقای سطح سلامت و بهداشت عمومی جامعه شود.
بدیهی است در اجرای این برنامه بسیاری از شرکت‌های خصوصی همکار ما محسوب شده و در این برنامه‌ی فرهنگی- اجتماعی داوطلبانه مشارکت خواهند نمود.
در این هفته ارگان‌های اطلاع‌رسانی از طریق چاپ بروشورها و پمفلت‌های آموزشی جهت آگاهی خانواده‌ها، نصب بیلبوردهای آموزشی در خیابان‌ها، توزیع پوسترهای جذاب و آگاهی‌دهنده در مراکز آموزشی- درمانی، دانشگاهها، مراکز آموزش عالی، کارخانجات، موسسات، مدارس و عملیات وسیع اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌های عمومی شامل روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون می‌توانند اقدام به آموزش پیشگیری و کنترل مسمومیت‌ها نمایند.
این مسمومیت‌ها ممکن است شامل مسمومیت‌های اتفاقی اطفال با مواد شوینده، ترکیبات نفتی، داروهای موجود در منازل، مواد شیمیایی و سموم و نیز گیاهان تزئینی و آپارتمانی بوده و در بزرگسالان ممکن است به علت مسمومیت با انواع داروها، مواد شیمیایی، سموم و مواد پاک‌کننده رخ داده باشد.
● تاریخچه:
موضوع مسمومیت‌های اتفاقی و تعمدی از دیرباز مورد توجه جوامع انسانی بوده است. به طوری که در ایالات متحده‌ی آمریکا از حدود ۷۰ سال پیش هفته‌ای را به نام هفته‌ی پیشگیری از مسمومیت‌ها نامگذاری نموده‌اند و در بسیاری از دیگر کشورهای پیشرفته‌ی دنیا نیز یک روز یا یک هفته را متناسب با شرایط خاص جغرافیایی و فرهنگی خود به این موضوع اختصاص داده‌اند.
اگرچه در این رابطه فعالیت‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی به صورت پراکنده و غیرمنسجم در کشور ما صورت گرفته است ولی به استثنای سال گذشته، سابقه‌ای از اقدامات مشابه وجود ندارد. در سال ۱۳۸۵ بطور گسترده‌ای در کل کشور اقدامات آموزشی در خصوص نحوه‌ی پیشگیری از مسمومیت از طریق پخش مصاحبه‌های رادیویی و تلویزیونی و چاپ مقاله در مجلات و تبلیغات شهری توسط دانشگاههای علوم پزشکی صورت گرفت. بدیهی است با نام‌گذاری این هفته کلیه فعالیت‌های موازی و پراکنده، بصورت کاملاً منسجم و بانظم و هماهنگی بیشتری قابل انجام خواهد بود.
● اهداف برگزاری هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها:
ارتقای فرهنگ و دانش عمومی در خصوص پیشگیری از مسمومیت‌ها، آموزش عمومی چگونگی انجام اقدامات اولیه و ضروری پیش از رساندن فرد مسموم به مراکز درمانی، ارتقای سطح سلامت و بهداشت عمومی جامعه، کاهش مرگ و میر ناشی از مسمومیت‌ها، کاهش مراجعات به مراکز درمانی و اورژانس‌ها، آموزش نحوه‌ی برخورد با موارد مسمومیت‌ در منزل، آموزش نحوه‌ی پیشگیری از مسمومیت‌های اتفاقی و شغلی، کاهش هزینه‌های مربوط به درمان مسمومیت‌های دارویی و شیمیایی، آموزش عمومی نحوه‌ی برخورد باحوادث شیمیایی (NBC).
به طور کلی برای هر روز این هفته یک موضوع در نظر گرفته شده است و در سال جاری نیز این نامگذاری به شرح زیر می‌باشد:
۱) اول اسفند: روز پیشگیری از بروز مسمومیت‌های حرفه‌ای- صنعتی و آلاینده‌ی محیط زیست.
۲) دوم اسفند: روز پیشگیری از سوء مصرف مواد در جوانان.
۳) سوم اسفند: روز پیشگیری از بروز مسمومیت‌ها در اطفال.
۴) چهارم اسفند: روز پیشگیری از بروز مسمومیتها با مواد شیمیائی و شوینده‌های خانگی و منوکسیدکربن.
۵)پنجم اسفند: روز پیشگیری از بروز مسمومیت با سموم دفع آفات.
۶) ششم اسفند: روز پیشگیری از بروز مسمومیت با مواد غذایی و گیاهان سمی.
۷) هفتم اسفند: روز پیشگیری از بروز مسمومیت ناشی از گزیدگی‌ها.
مرکز ملی اطلاع‌رسانی داروها و سموم در راستای نیل به اهداف فوق، برنامه‌های زیر را در دستور کار خود قرار داده است:
▪ برنامه‌ها‌ی ستادی:
برنامه‌ریزی، تفویض اختیارات به نهادهای ذیربط و همکار، تقسیم کار در بین نهادهای مختلف.
▪ برنامه‌های پژوهشی:
انجام طرح تحقیقاتی تعیین الگوی مسمومیت در کشور ایران، انجام طرح تحقیقاتی اپیدمیولوژی مسمومیت در بیمارستانهای مرجع، بررسی میزان آگاهی مردم از نحوه‌ی نگهداری و استفاده از مواد شیمیایی و داروها و...، بررسی میزان آگاهی مردم در خصوص اقدامات ضروری در مواجهه با موارد مسمومیت‌های دارویی و شیمیایی، بررسی میزان آگاهی مردم در برخورد با حوادث شیمیایی.
▪ برنامه‌های آموزشی:
انتقال اطلاعات به صورت متمرکز در یک هفته، تبلیغات عمومی از طریق وسایل ارتباط جمعی و تبلیغات شهری، انتقال اطلاعات از طریق چاپ پمفلت و پوستر، آموزش دانش‌آموزان، پخش رادیویی و تلویزیونی مصاحبه‌های علمی کارشناسان، تهیه و پخش برنامه‌های آموزشی انیمیشن و...
▪ برنامه‌های خدماتی و فرهنگی:
پیشنهاد استفاده از ظروف Child proof در بسته‌بندی‌های داروئی و شیمیائی، الزام شرکت‌های تولیدکننده‌ی مواد شوینده به الصاق برچسب‌های هشداردهنده (شامل اجزای سازنده‌ی فرآورده، نحوه‌ی نگهداری و نحوه‌ی برخورد با مسمومیت اتفاقی با آن). جانشین نمودن سموم بسیار خطرناک با سموم با خطر کمتر در مصارف خانگی، تداوم برگزاری هفته‌ی پیشگیری از مسمومیت‌ها.
امید است با این فعالیت‌ها و اقدامات مشابه، صدمات و مرگ و میر ناشی از مسمومیت‌ها در کشور به حداقل برسد. به امید آن روز.
همکاران گروه پزشکی می‌توانند کلیه‌ی سوالات خود در خصوص اطلاعات دارویی و یا نحوه‌ی کنترل و درمان مسمومیت‌ها را با مرکز ملی اطلاع‌رسانی داروها و سموم با شماره تلفن شبانه‌روزی ۰۹۶۴۶ در میان بگذارند.

دکتر طلعت قانع
سم‌شناس
دکتر یسنا به ‌منش
داروساز

منبع : هفته نامه پزشکی امروز