دایره منع‌ها

در بررسی‌های علمی بیماری‌های روانی و اختلا‌لا‌ت شخصیت، گسترش منع‌های بی‌مورد و فراوانی منع‌ها یكی از اصلی‌ترین ریشه‌های مشكلا‌تی از این دست شناخته شده است. بسیاری از اختلا‌لا‌ت روانی و اجتماعی ریشه در منع‌های مكرر و پرحجمی دارد كه انسان‌ها را از انجام كارهای مختلف و بهره‌برداری از مواهب گوناگون به‌شدت برحذر می‌دارد.
بی‌گمان زندگی انسانی نمی‌تواند بدون منع باشد. اما برای رهبران یك جامعه نكته مهم این است كه تا كجا می‌توانند دایره منع‌های خود را افزایش دهند؟ این پرسشی است كه حتی برای پدران و مادران و معلمان و مربیان مختلف نیز كلیدی و حیاتی است كه به راستی تا كجا می‌شود دایره منع‌های موجود در یك محیط اجتماعی را گسترش داد؟ انسان نمی‌تواند در محیط اجتماعی خود و حتی در خلوت تنهایی خود هر چه می‌خواهد انجام دهد اما آیا می‌توان دایره منع‌ها را به حدی افزایش داد كه افراد خود را در محدودیت شدید حس كنند؟ زمانی كه كودكی را از هر چه می‌خواهد و در معرض آن قرار می‌گیرد منع كنیم، آیا تمایل و گرایش و حساسیت كودك به همان امور افزایش نخواهد یافت؟ ژان ژاك روسو نیز كتاب قرارداد اجتماعی را كه یكی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین كتاب‌های تاریخ اندیشه سیاسی است با طرح همین نكته آغاز می‌كند. او در نخستین صفحه كتاب تاریخ‌ساز خود می‌نویسد كه انسان با وجود اینكه آزاد متولد می‌شود اما در همه جای دنیا در قید اسارت به سر می‌برد. این تراژدی به دلیل گسترش منع‌های فراوانی است كه قدرت سیاسی برای افراد انسانی می‌گذارد.
البته او با وجود اعتقاد فراوان به آزادی، می‌داند كه زندگی بدون منع امكان‌پذیر نیست اما معتقد است كه تنها منعی كه برای انسان قابل تحمل است و او را از طبیعت آزاد و انسانیت راستین تهی نمی‌كند، منعی است كه خود پذیرفته باشد و خود با رضایت و خواست خود به آن تن داده باشد. در عرصه روانشناسی اجتماعی گفته می‌شود كه افزایش دادن بی‌رویه منع‌ها و محدودیت‌ها می‌تواند به سرخوردگی، انزوا و یا اعتراض و عصیان بدل شود و تمام هنر اهل تربیت در این است كه چگونه منع‌های لا‌زم را به گونه‌ای پذیرفتنی ارائه داده و از تحمیل منع‌های بیش از حد كه می‌تواند كار را از كنترل آنها خارج كند بپرهیزند لذا حتی اگر سیاست را همانند فلا‌سفه اسلا‌می عرصه تعلیم و تربیت بدانیم، نباید برای این هدف تنها از منع و پرهیز استفاده كنیم. براساس این مقدمه می‌توانیم با نگاهی كارشناسانه به محیط اجتماعی و سیاسی خود بپردازیم و نگاهی دوباره به پدیده افزایش روزافزون منع‌ها به‌خصوص در ماه‌های گذشته بیندازیم.
منع‌هایی كه نه فقط در رفتارهای سیاسی و ایدئولوژیك بلكه در حوزه اقتصاد و زندگی روزمره مردم نیز در حال افزایش است. منع‌های مكرر در حوزه رفتارهای فردی و معاشرت‌های اجتماعی، منع‌های دائمی در حوزه فعالیت‌های فكری و اندیشگی، منع‌هایی در حوزه هنر و رسانه و منع‌های جدید در عرصه فعالیت‌های اقتصادی و حتی منع از استفاده از وسایل نقلیه و..... صرف نظر از اینكه این منع‌ها فی‌نفسه درستند یا نادرست، باید به این نكته سهل اما ممتنع اندیشید كه افزایش منع‌ها آن هم به صورت همزمان و در حالی كه همگی آنها در زندگی شخصی مردم تاثیرگذارند تا كجا می‌تواند ادامه داشته باشد؟
نگاه كنید به كاپلا‌ن و سادوك، نوروزها و اختلا‌لا‌ت شخصیت، ترجمه نصرت‌ا... پورافكاری، تهران: آزاده، ۱۳۷۱
- ژان ژاك روسو، قرارداد اجتماعی، ترجمه غلا‌محسین زیرك‌زاده، تهران: چهر، ۱۳۳۵، ص۳۶

حسین سلیمی‌

منبع : روزنامه اعتماد ملی