توسعه برنامه‌های پزشکی الکترونیکی در جامعه اطلاعاتی

توجه به فناوری اطلاعات در دهه آخر قرن بیستم را مبتنی بر توسعه عملی زمینه‌های فناوری در آزمایشگاه‌های پژوهشی و تا حدودی دانشگاه‌های توسعه‌یافته دانسته‌اند، در حالی كه در آغاز هزاره جدید، فناوری اطلاعات به نحوی گسترده راهكارهای عملی خود را در زمینه‌های زندگی اجتماعی مانند دولت الكترونیكی، سلامت و بهداشت الكترونیكی، و آموزش الكترونیكی جستجو كرده و این امر به مرور ساختار حاكمیتی دولت‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. دسترسی به اطلاعات مراقبت‌های پزشكی نیز، یك حق ابتدایی و اساسی عامه مردم است .
فراهم‌آوری امكانات و منابع انسانی كافی به همراه تجهیزات مناسب الكترونیكی در همه جا و بویژه نقاط دور دست و محروم،‌كاری دشوار و پرهزینه می‌باشد. با بهره‌جویی از فناوری مخابراتی و اطلاعاتی، افراد جامعه قادر خواهند بود از دسترسی یكسان به خدمات بهداشتی و پزشكی الكترونیكی به منظور حفظ سلامت خویش بهره‌مند شوند و فرایند مراقبت‌های بهداشتی و درمانی خود را به نحو مناسب‌تری اداره كنند. كاربرد اساسی دیگر این روند، كمك به پیشگیری و كنترل بیماری‌های واگیردار، راهنمایی منابع انسانی متخصص در درمان، و تسریع در فرایند ارائه خدمات بهداشتی و پزشكی است (المدرسی، ۱۳۸۲). بر این مبنا، بهره‌جویی از ساختار دولت الكترونیكی نیاز به برنامه‌های دقیق در حوزه نرم‌افزاری مانند تجارت الكترونیكی، آموزش الكترونیكی، و پزشكی الكترونیكی دارد. در این مقاله، به دیدگاه جهانی در خصوص پزشكی الكترونیكی پرداخته شده و سپس برنامه‌های مقدماتی این حوزه در كشور مورد بررسی قرار گرفته است.
۱) دیدگاه جهانی درباره بهداشت و پزشكی الكترونیكی
تأكید بر برنامه‌‌های پزشكی الكترونیكی در طول چند سال اخیر، به منزله دستاوردی از حوزه جامعه اطلاعاتی، به مرور از توفیق و كامروایی بیشتری برخوردار می‌گردد و فزونی می‌یابد. در این زمینه چند سند عمده، مورد ارزیابی ناظران مسائل اطلاعاتی است كه به طور طبیعی دیدگاه‌های مربوط به مدرك، سند، و منابع چاپی را در حوزه پزشكی، در دهه آتی دگرگون خواهد ساخت. نخستین سند عمده كه بر وظایف دولت الكترونیكی برای كشورهای آسیایی و اقیانوسیه تأكید ورزیده اعلامیه «توكیو در هزاره سوم» میلادی است كه اولویت‌های منطقه را در دوازده ماده تشریح نموده و به دولت الكترونیكی، بازرگانی الكترونیكی، آموزش و بهداشت الكترونیكی توجه دارد (شكرخواه، ۸۲). بی‌شك تأكید سازمان‌ها و اجلاسیه‌های منطقه‌ای بر حوزه‌های تخصصی برنامه‌های الكترونیكی، راهبردی اجرایی از سوی حاكمیت و دولت‌های عضو را در بردارد. در ابعاد بین‌المللی، پیش‌درآمد ساختار مزبور را «كوفی عنان» در سخنرانی افتتاحیه خویش در اجلاس جامعه اطلاعاتی به تاریخ نوامبر ۲۰۰۳ میلادی به این قرار تذكر ‌می‌دهد:ما در گذر از یك تحول تاریخی هستیم، تحول در شیوه زندگی، یادگیری، كار، ارتباطات، و فعالیت اقتصادی ... همه با توان فوق‌العاده فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی آشناییم: از تجارت گرفته تا درمان از راه دور، آموزش و پرورش گرفته تا حفظ محیط زیست.آینده صنعت فناوری اطلاعات در دست جهان توسعه‌یافته (كه بازارهای آن اشباع گردیده) نیست، بلكه آینده آن در دست میلیون‌ها نفری است كه در جهان درحال‌توسعه‌اند و هنوز دست انقلاب اطلاعاتی به آن‌ها نرسیده است.
بهداشت الكترونیكی، تحصیل الكترونیكی،‌ و دیگر كاربردهای فناوری اطلاعاتی و ارتباطی زمینه تازه‌ای برای رشد است (عنان، ۱۳۸۲).با این گفته‌ها می‌خواهیم بر نقش منابع و مأخذ اطلاعاتی در كشورهای در حال توسعه، به انضمام جایگاه صنعت فناوری اطلاعات در تحقق رفاه و سعادت بیشتر از طریق توسعه منابع علمی و روزآمدسازی آن‌ها تأكید كنیم. همین دیدگاه را در اندیشه‌های برخی از عالمان جهان در خصوص اهمیت نقش علم به طور كلی و بهداشت و پزشكی الكترونیكی به طور خاص، می‌توان دریافت. مثلاًً «لوچیانو مایانی» به منزله دبیركل «سرن»[۱] در سخنرانی افتتاحیه خویش در اجلاس «نقش علم در جامعه اطلاعاتی» به نحو گسترده‌ای از ظرفیت‌های فناوری اطلاعاتی در عرصه بهداشت عمومی و توسعه برنامه‌ریزی برای آن سخن رانده است. «مایانی» به جنبه‌های عامیانه و همگانی تصوری از فناوری اطلاعاتی و ارتباطی اندیشیده تا فواید آن به همراه مزیت‌های ارتباطی اشاره می‌كند. این مزایا مبتنی بر حوزه‌های متنوعی هستند، از جمله آموزش، بهداشت،‌ محیط زیست، توسعه اقتصادی، و فناوری‌‌های توان‌بخشی (مایانی، ۱۳۸۲). از دیدگاه وی فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی را می‌توان در عرصه‌هایی از بهداشت عمومی، در اولویت قرار داد. بر این مبنا، اطلاعات بهداشتی عنصری در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های مدیریتی تلقی می‌شود و در توان‌بخشی به جامعه در حال توسعه، كمك درخوری می‌نماید. این گونه نگرش‌های نو به مرور توجه دانشمندان علوم مختلف و از آن جمله حوزه اطلاع‌رسانی را برانگیخت؛ در «پیش‌نویس نهایی بیانیه اصول اجلاس عالی سران جهان درباره جامعه اطلاعاتی» در ۹ دسامبر ۲۰۰۳ میلادی، مواد ۲، ۲۵، و ۵۱ به زمینه‌های گسترش پزشكی الكترونیكی تخصیص یافت و به توانمندی‌های این حوزه اشارات چشمگیری داشت.
در ماده ۲ با عنوان «چالش پیش روی ما»، سخن از مهار توانمندی‌های فناوری اطلاعاتی و ارتباطی برای دستیابی به اهداف توسعه‌ای مندرج در «اعلامیه هزاره» می‌رود، كه مبتنی است بر از بین بردن فقر مطلق و گرسنگی، تأمین امكان تحصیلات ابتدایی برای همه جهانیان، تقویت برابری زن و مرد و قوت بخشیدن به زنان، كاستن از مرگ‌و‌میر كودكان، بهبود سلامت مادران، مبارزه با ایدز و ویروس اچ آی وی، مالاریا و دیگر بیماری‌ها، تضمین پایداری محیط زیست، و توسعه همكاری جهانی برای رسیدن به توسعه، به منظور دست یافتن به جهانی سرشار از صلح، عدالت، و رفاه. آنچه در چالش مزبور مشهود است توجه به دردها و آلام انسانی درجهان فقیر و كشورهای درحال‌توسعه می‌باشد، كه فناوری اطلاعاتی برای آن‌ها یك ابزار گران و فراتر از دسترس محسوب می‌گردد، و انطباق زمینه‌های مذكور با توسعه اطلاعاتی برای جهان در حال توسعه، بسیار دشوار تلقی می‌شود.
در ماده ۲۵ بر برابری و عدالت اطلاعاتی تأكید شده و این برابری را مبتنی بر تقویت و اشتراك دانش جهانی به‌منظور دستیابی به توسعه از طریق فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی، و علمی می‌داند. راه دستیابی به این برابری استفاده از فناوری‌های كمكی تلقی گردیده، به قسمی كه در طرح جهانی و ساختار ارتباطی، طریق مناسبی را جلوه‌گر سازد.در نهایت ماده ۵۱ بر نقش دولت‌ها در اشاعه منابع اطلاعاتی تأكید می‌كند و متذكر می‌شود: استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی باید در جهت ایجاد منافع در همه جنبه‌های زندگی روزمره باشد. كاربردهای فناوری اطلاعاتی و ارتباطی در عملیات و خدمات دولت، اطلاعات بهداشتی و درمانی، آموزش و پرورش، اشتغال، حفظ محیط‌‌زیست و مدیریت منابع طبیعی، ... دارای اهمیت بالقوه است(پیش‌نویس بیانیه...، ۱۳۸۲).از یك دیدگاه كلی می‌توان گفت كه آنچه از منظر جهانی در حوزه‌های اطلاعات بهداشتی و پزشكی مورد تأكید واقع شده بهره‌جویی از فناوری اطلاعاتی در تأمین دسترسی عامه به و مواد مزبور است. این اطلاعات باید در مسیرهای عمومی و همگانی، به منزله ابزار سلامتی و بهبود در شرایط زندگی مردم قرار گیرد تا به مرور در راه توسعه ملی واقع شود. «تیموتی اوانز» مشاور فناوری اطلاعات و ارتباطات سازمان بهداشت جهانی بر این اعتقاد است كه بحث بهداشت الكترونیكی، پاسخ به نیاز افرادی است كه به طیف وسیعی از برنامه‌های كاربردی نیاز دارند.
از جمله مهم‌ترین این تأثیرات، جمع‌آوری و مجتمع‌كردن برنامه‌های كاربردی در یك یا چند شبكه در سطح ملی (یا حتی در سطح جهانی) است. به این ترتیب یك شبكه، اطلاعات روزآمد بالینی‌ـ بهداشتی را در كوتاه‌ترین زمان ممكن در سراسر گیتی در دسترس قرار می‌دهد(اوانز، ۱۳۸۲).
۲) دیدگاه ملی درباره بهداشت و پزشكی الكترونیكی
نگرش ملی در زمینه بهداشت و پزشكی الكترونیكی در جامعه ایران بر مبنای آیین‌نامه هیئت وزیران و طرح «تكفا» در ۱۵ تیر ۱۳۸۲ به طور رسمی شكل گرفت. براساس این آیین‌نامه و تصمیم‌‌گیری هیئت وزیران مقرر شد كه مصوبات آن هیئت در جلسه مورخ ۹ تیر ۱۳۸۱ و بنا به پیشنهاد شماره ۵۳۱۸۸/۱۰۵ مورخ خرداد ماه ۱۳۸۱ سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور، آیین‌نامه نحوه اجرای فعالیت‌های مشخص به منظور گسترش كاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات كشور را در ماده شماره ۳ این آیین‌نامه برنامه‌های هفت‌گانه‌ای همراه با پروژه مربوطه به عنوان اولویت‌های برنامه عملیاتی فناوری ارتباطات و اطلاعات كشور اعلام شد و در بند «ج» به حوزه طرح گسترش كاربرد فناوری ارتباطات در آموزش عالی و بهداشت، درمان و آموزش پزشكی اشاره شد و به منزله یكی از راهبردهای ملی به تصویب رسید.
بر این قرار دولت، سلامت و بهداشت الكترونیكی را در چارچوب یكی از مسائل اهم برای دستگاه‌های اجرایی مطرح ساخت. در این مصوبه، تعهدات دولت جمهوری اسلامی ایران در دو جنبه توسعه سخت‌افزاری و خلاقیت نرم‌افزاری تجلی یافته است. در این زمینه به راهكارهای علمی موجود در جامعه اطلاعاتی ایران در برنامه توسعه سوم و چهارم جمهوری اسلامی ایران اشاره می‌شود.الف) طرح جامع اطلاع‌رسانی نظام پزشكی كشور مبتنی بر زیرساختار اطلاعات مكانی جی‌آی‌اس)[۲].
گسترش فناوری ارتباطات و اطلاعات در نظام پزشكی كشور از عوامل حیاتی در خدمات اطلاعاتی دولت الكترونیكی در جامعه اطلاعاتی ایران محسوب می‌شود. این روند براساس پروژه مصوب موسوم به «طرح جامع اطلاع‌رسانی نظام پزشكی كشور مبتنی بر زیرساختار اطلاعات مكانی (جی‌آی‌اس)» است كه از این پس آن را «طرح جامع اطلاع‌رسانی» می‌خوانیم. این طرح براساس تخصیص اعتبار تبصره ۱۳ قانون بودجه سال ۱۳۸۱ مبتنی بر موافقت‌نامه‌های سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، قابلیت توسعه دارد. اولویت‌دهی این طرح از نظر آن سازمان برای طرح مزبور، از اجزای ماده ۷ موافقت‌نامه اجرایی تلقی شده و «جهت‌دهی فعالیت‌های مشترك بخشی به كمیته‌های فرابخشی و تفكیك وظایف» شمرده شده است(موافقت‌نامه‌های اخیر...، ۱۳۸۲). خروجی «طرح جامع اطلاع‌رسانی نظام پزشكی كشور» در چارچوب جامعه اطلاعاتی ایران به قرار زیر تعیین شده است:
▪ ایجاد سیستم‌های نرم‌افزاری ثبت و جمع‌آوری اطلاعات پزشكی در رده‌های نیروی انسانی، تجهیزات پزشكی، ساختمان‌ها، بیمارستان‌ها، طبقه‌بندی بیماری‌ها و نیاز بخش‌های مذكور بر مبنای استانداردهای بین‌المللی بهداشتی ـ درمانی.
▪ ارائه آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم در خصوص اخذ استاندارد، نگهداری، مدیریت و انتشار داده‌های بهداشتی‌ـ درمانی بر مبنای استانداردهای بین‌المللی در سطح ملی؛
▪ به‌روز نگهداری و ارائه اطلاعات از طریق وب به كلیه ذینفعان و درخواست‌كنندگان
▪ ارائه گزارش‌های مرتبط با پراكندگی بیماری‌های مختلف، توزیع نیروی انسانی، توزیع فضاهای درمانی (تخت‌های بیمارستانی،‌ توزیع دارو و تجهیزات بیمارستانی)، و ... از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی؛
▪ تهیه طرح نظام جامع‌ اطلاع‌رسانی پزشكی كشور شامل مراحل: اخذ، مدیریت و ارائه اطلاعات پزشكی كشور (بیمه‌ها، خدمات درمانی، و ...)، نرم‌افزارها، سخت‌افزارها، و ساماندهی زیر ساخت‌های لازم تا سطح شناخت و امكان‌سنجی؛
▪ تهیه استانداردها و ساختار اجرایی مدیریت پروژه « نظام جامع اطلاع‌رسانی پزشكی مبتنی بر ساختار اطلاعات مكانی (جی‌آی‌اس)» شامل كلیه بخش‌های دخیل، وظایف و نقش آن‌ها براساس مطالعات طرح نظام جامع اطلاع‌رسانی پزشكی(برنامه‌های تكفا، ۱۳۸۲).آنچه از این دستورالعمل آشكار می‌شود انتقال برنامه‌های پراكنده پزشكی و بهداشتی كشور به یك سیستم جامع اطلاعاتی مبتنی بر فناوری اطلاعات است كه زمینه‌های دسترس‌پذیری را در جهات علمی و خدماتی براساس استانداردهای موجود بین‌المللی و ملی در حوزه بهداشتی ـ درمانی ارتقا می‌دهد
ب. برنامه راهبردی توسعه كاربری فناوری ارتباطات و اطلاعات بهداشتی‌ (تكفاب)
طرح راهبردی ملی توسعه كاربری فناوری ارتباطات و اطلاعات بهداشتی به استفاده از فناوری‌های جدید در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، دانشگاه‌های علوم پزشكی و سازمان‌های تابعه مربوط می‌شود. هدف اصلی این طرح، برقراری ارتباط بین‌ ارائه خدمات بهداشتی با قابلیت‌های فناوری جدید می‌باشد تا موارد زیر فراهم شوند:
▪ حمایت از بیمار و ارائه خدمات طراحی‌شده برای او به طور مناسب، سریع و بی‌وفقه؛
ز حمایت از پرسنل از طریق ارتباطات الكترونیكی مؤثر، آموزش و مدیریت بهتر، كاهش زمان دستیابی به اطلاعات ضروری (یادداشت‌ها، نتایج آزمایش‌ها)، و افزایش نیروهای خبره و متخصص؛
▪ بهبود مدیریت و تحویل سرویس‌ها با ارائه اطلاعات مفید برای حمایت از تحقیقات بالینی، اطلاعات مدیریتی و نظارتی.این طرح بر دانشگاه‌ها، سازمان‌های تابعه و مراكز ارائه خدمات متمركز می‌شود، ولی در عین حال قصد دارد هم‌راستا با پیشرفت‌هایی كه در حوزه خدمات فناوری ارتباطات و اطلاعات به وقوع می‌پیوندد، ارتباط لازم به وجود آید تا دو نوع خدمات با هم یكپارچه شوند و در یك زمینه ماهوی، آماده كار باشند. هسته اصلی راهبرد طرح این است كه كنترل بیشتری بر فرایند مدیریت منابع، مدیریت اجرایی و تحویل اطلاعات، و همچنین امور مربوط به فناوری ارتباطات و اطلاعات اعمال گردد. در این صورت رهبری و هدایت فناوری ارتباطات و اطلاعات بهداشتی[۳] توانمند می‌گردد و با اجرای محلی و ملی كه براساس معیارهای عدالت اجتماعی هستند منطبق خواهد شد.اجرای این طرح از ابتدای سال ۱۳۸۲ پیش‌بینی شده و قوت‌‌های آن بر مبنای وجود منابع انسانی متخصص و مستعد، و منابع علمی قابل توجه در اكثر مراكز، بیان شده است. فرصت‌های موجود مشتمل بر اجرای پروژه‌هایی است همچون «اچ‌بی‌‌آی» و اچ‌آی‌سی و تجارب ارزنده پزشكی راه دور كه در سال‌های اخیر در دفتر توسعه و هماهنگی اطلاع‌رسانی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان، و آموزش پزشكی حاصل شده. فرصت مناسب است تا در زمینه روزآمد شدن به كارگیر تكنولوژی نوین در اطلاع‌رسانی پزشكی یك حركت جهشی در از بین بردن فاصله زیاد جهان پیشرفته با علوم روز كشور برداشته شود و در این زمینه به استانداردهای جهانی دسترسی حاصل گردد. بینش طرح در رابطه با فناوری اطلاعات و ارتباطات این است كه كلیه فعالیت‌های حوزه بهداشت، درمان و آموزش پزشكی را با قابلیت‌های فناوری جدید اطلاعاتی مرتبط سازد. نمونه‌های عملی برای مقاصد طرح به قرار زیرند:
۱) برای بیماران، در خدمات بهداشتی و درمانی دارای فناوری ارتباطات و اطلاعات، تأثیرات مستقیم و قابل رؤیتی در نحوه تعامل آن‌ها با سیستم بهداشت، و تجربه آن‌ها به عنوان مشتریان خدمات سلامتی موجود است. بر این قرار كه سوابق مربوط به بیمار همیشه و به سرعت در دسترس كاركنان قرار خواهد گرفت و كیفیت سوابق تغییری نخواهد كرد. در عوض بیماران نیز با مشاهده سیستم‌های فناوری ارتباطات و اطلاعات با كیفیت بالا،‌ به كاركنان مطمئن‌تر می‌شوند و به همه سؤالات پزشكان پاسخ می‌دهند و به جدیدترین پروتكل‌های تجویزی و درمانی و نیز به آخرین یافته‌های دانش پزشكی و تخصص بالینی اعتماد می‌كنند و پروتكل‌های مراقبت از راه دور بیمار در دسترس قرار می‌گیرند.
۲) متخصصان بهداشت، سیستم‌های جدید، سریع، و ایمن فناوری ارتباطات و اطلاعات را در اختیار خواهند داشت تا از كار روزمره آنان پشتیبانی كنند. بدین ترتیب آنان قادر خواهند بود پیشینه بیمار مورد نظر را بازبینی، طرح‌های مراقبت از وی را برنامه‌ریزی، داروها را تجویز، آزمایش‌ها را بررسی، و نتایج آن را سریعاً و به راحتی مشاهده كنند. با توجه به این نكات، زمانی كه به بیمار اختصاص می‌دهند به طور مؤثر در راه تأمین سلامتی، و مراقبت با كیفیت بالا بر اساس جدیدترین سوابق الكترونیكی كه صحت و امنیت آن‌ها نیز منظور شده صرف خواهد شد.
۳) برای مدیران بهداشت، تأمین‌داده‌های صحیح و معتبر (مالی و بالینی)، تعیین نیروی كاری بهتر، و اداره منابع ناقص راحت‌تر می‌شود. نظارت بالینی افزایش می‌یابد و سطح كیفیت مراقبت از بیماران ارتقا می‌یابد. سلامت عمومی، طرح‌ریزی خدمات برای مردم، و نیز خدمات آماری و تحلیلی براساس داده‌های باكیفیت، بهتر خواهد بود. همچنین اطلاعات، به طور ایمن و بلافاصله در اختیار متخصصان قرار می‌گیرد.
توسعه تكفاب براساس سه مرحله (زیربنا، خدمات كاربردی، و اجرای آن) تعریف شده است. در «زیربنا»ی مقدماتی، تعریف استانداردهای داده‌ها، استانداردهای تبادل، امكان مشاوره پزشكی از طریق رایانه‌های شخصی، و استانداردهای لازم برای حفظ اسرار بیماران در نظر گرفته شده. «خدمات كاربردی» آن مشتمل بر بررسی ایجاد خدمات پرونده‌های بهداشتی ملی، و استفاده از «ایكس‌ام‌ال» مبتنی بر مشخصه سیستم «ئی‌پی‌آر» با استفاده از استانداردهای قابل تغییر است.بخش‌های بعدی طرح در دو مرحله و با توجه به راهبرد‌‌های زیر پیشنهاد شده است:
الف) مرحله اول: ۱۳۸۳-۱۳۸۲
۱) زیربنا
- امكان دستیابی به پهنای باند لازم (حداقل ۶۴ كیلوبایت در ثانیه) برای مراكز بهداشتی، و افزایش به پهنای باند ۲ مگابایت در ثانیه میان مراكز اصلی؛
- قابلیت دسترسی به داده‌های معتبر برای همه كاركنان بهداشتی با توجه به سطوح مسئولیتی، و ایجاد سیستم تهیه فهرست‌های بهداشتی در سطح ملی.
۲) خدمات كاربردی
▪ خدمات ملی پیوسته اورژانس؛
▪ خدمات ملی پیوسته اطلاعات خاص پزشكی؛
▪ خدمات ملی نظام اطلاعات دارویی و غذایی؛
▪ پایلوت خدمات پرونده سلامتی ملی؛
▪ پایلوت خدمات ملی تحلیلی پرونده بهداشتی- درمانی؛
▪ پایلوت تهیه مطالب و آموزش به شیوه الكترونیكی؛
▪ بررسی خدمات ملی منابع الكترونیكی پزشكی از طریق كتابخانه مجازی.
ب) مرحله دوم: ۱۳۸۹- ۱۳۸۴
۱) زیربنا
▪ دستیابی به پهنای باندی كه در سرعت‌های توصیه‌شده در شبكه‌های محلی و نواحی گسترده دیگر، جوابگوی نیازها باشد؛
▪ مكانیسم‌های دستیابی امن (مثل كارت‌های هوشمند) برای مردم.
۲) خدمات كاربردی
▪ خدمات ملی ثبت سلامتی به همراه داده‌های مهم و لینك‌های ارجاعی به سیستم‌های شبكه جهانی محلی برای دستیابی كامل به سابقه؛
▪ خدمات شناسنامه الكترونیكی بهداشتی؛
▪ خدمات ملی تجویز نسخه الكترونیكی به همراه كارآیی كامل برای متخصصان بالینی و خود بیمار به صورت پیوسته.براساس طرح توسعه تكفاب، روند اطلاع‌رسانی پزشكی به صورت ملی و با توجه به توانمندی‌های استان‌ها، امكان تحقق پیدا می‌كند (برنامه استراتژیك ...، ۱۳۸۲). این طرح بر حسب ساختار یك دبیرخانه با توجه به همكاری نزدیك با واحدهای مسئول، قابلیت تحقق می‌یابد. این طرح اینك در سه استان آذربایجان شرقی، بوشهر، و كهگیلویه و بویراحمد به صورت آزمایشی در حال اجرا می‌باشد و صورتجلسات و نتایج آن در پایگاه وب تكفاب موجود است. آنچه به منزله كاركردی در طرح ملی تكفاب مشهود است محور حركت طرح در اجزای مختلف آن، و به قرار زیر می‌باشد و مسئولان برای آن براساس معرفی هر محور و مبحث كلیدی، چاره‌اندیشی نموده‌اند:
▪ محور آموزش الكترونیكی،
▪ محور كتابخانه دیجیتال و خدمات اطلاعات تحقیقات،
▪ محور خدمات اطلاعات بالینی و نسخه الكترونیكی،
▪ محور خدمات اطلاعات مدیریت.
● نتیجه‌گیری
آن چه از طرح جامع اطلاع‌رسانی و برنامه راهبردی توسعه كاربرد فناوری و اطلاعات بهداشتی دولت جمهوری اسلامی ایران استنتاج می‌شود مبتنی بر برنامه‌های كلیت‌نگر در ساختار زیربنایی و توسعه آموزش منابع انسانی است كه می‌تواند اجزای مسائل بهداشتی و پزشكی الكترونیكی را در دهه هشتاد شمسی دربرگیرد. از تجارب ممالك توسعه‌یافته آشكار است كه نیاز روزافزون عامه جوامع مزبور به اطلاعات الكترونیكی سلامتی، روبه فزونی دارد؛ چنانچه در جامعه آمریكا مردم از طریق شبكه جهانی وب به طور كلی در هزاره جدید در جستجوی چهار دسته از منابع اطلاعاتی بوده‌اند كه عبارت‌اند از: علائق شخصی، درباره سلامتی، مطالب دولتی، و مسائل مذهبی.طبق تحقیقات جدیدی كه در تابستان ۲۰۰۲ میلادی صورت گرفته، هفتاد و سه میلیون نفر آمریكایی در مقطع زمانی مزبور به دنبال اطلاعات الكترونیكی درباره سلامتی بوده‌اند، در حالی كه در پاییز سال ۲۰۰۰ میلادی حدود پنجاه و دو میلیون نفر از اطلاعات الكترونیكی سلامتی بهره برده‌اند كه این ارقام رشد چشمگیری را نشان می‌دهند. همچنین ۸۱ درصد، جستجوی خود را با یك موتور جستجو یا سایت‌های اطلاع‌رسانی مثل«یاهو!»، «ام‌اس‌ان»، و «ای‌اُ‌اِل» شروع كرده و بقیه مستقیماً به سراغ سایت‌های مربوط به سلامتی رفته‌اند. گزارش شده كه ۸۲ درصد از افراد از اطلاعات سلامتی یافته‌شده، راضی بوده‌اند. از هر سه نفر یك نفر می‌گوید كسی را می‌شناسد كه اطلاعات سلامتی موجود در اینترنت، به او كمك كرده است، و از هر صد نفر، دو نفر فردی را می‌شناسند كه از این اطلاعات آسیب دیده است. اغلب جستجوها برای اطلاعات سلامتی مربوط به بیماری‌های خاص، كنترل وزن، و اطلاعات درباره دستور استفاده از داروها بوده است. همچنین، جستجو در خصوص سلامت روانی و مباحث حساس پزشكی رو به افزایش است)بشاش، ۱۳۸۱).تمام موارد مذكور مبین ترویج اطلاعات سلامت الكترونیكی در جامعه اطلاعاتی نوین در هزاره جدید است. بر این مبنا دولت جمهوری اسلامی ایران به تبعیت از اعتقاد راهبردی سازمان بهداشت جهانی، باید جنبه‌های آموزشی و شبكه‌سازی را به منزله چشم‌انداز نوین توسعه بهداشت و پزشكی الكترونیكی تا پایان قرن حاضر شمسی بر اصول و مبانی زیر متمركز كند:
۱) آموزش:
سرمایه‌گذاری در بخش‌های آموزش بهداشتی‌- درمانی برای پزشكان متخصص و عمومی، پرستاران، و امدادگران؛
۲) سازگاری:
تدارك زیرساخت‌های فنی استاندارد برای كشور و بالطبع سازمان‌های مختلف به منظور اتصال به شبكه جهانی بهداشت؛
۳) كاربرد فناوری‌های نوین در امر بهداشت:
مبتنی بر سرمایه‌گذاری بیشتر در حوزه تحقیقات پزشكی؛
۴) شبكه‌سازی:
قابلیت برقراری ارتباط جهانی و ملی در حوزه بهداشت و درمان، فارغ از محدوده جغرافیایی.

منابع
- (۱۳۸۲)، «برنامه‌های تكفا: نظام پزشكی كشور». تكفا. سال اول. شماره ۴ (اردیبهشت ۱۳۸۲)، ص ۱۶۲.
برنامه استراتژیك توسعه كاربری فناوری ارتباطات و اطلاعات بهداشتی (تكفاب). سایت تكفاب: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی. (WWW.Takfab.hbI.Ir) [بهمن ۱۳۸۲].
بشاش، محمود. «آنها در جستجوی چه هستند؟» در وب سایت خود را به یك مركز درآمد تبدیل كنید. كتاب الكترونیكی در سایت محمود بشاش (WWW.mahmoodb.com) [پاییز ۱۳۸۱].
پیش‌نویس بیانیه اصول اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی، نسخه ۱۵ آذر. سایت ایران و جامعه اطلاعاتی. (WWW.Iranwsis.org) آذر ۱۳۸۲.
تیمونی، اوانز. «بهداشت الكترونیكی وارد می‌شود». عصر ارتباط. شماره ۴۶ (۲۰ دی ۱۳۸۲)، ص ۹.
شكرخواه، یونس (بی‌تا). «بررسی تطبیقی محتوای اعلامیه‌های كنفرانس منطقه‌ای: تدارك اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی». سایت ایران و جامعه اطلاعاتی (WWW.Iranwsis.org) [آذر ۱۳۸۲].
‌عنان كوفی (بی‌تا). «سخنرانی كوفی عنان، دبیركل سازمان ملل متحد، در اجلاس عالی سران جهان درباره جامعه اطلاعاتی». سایت ایران و جامعه اطلاعاتی. (WWW.Iranwsis.org) [آذر ۱۳۸۲].
لوچیانومایانی (بی‌تا). «سخنرانی لوچیانومایانی، دبیركل CERN در مراسم اختتامیه اجلاس نقش علم در جامعه اطلاعاتی. سایت ایران و جامعه اطلاعاتی. (WWW.Iranwsis.org) [آذر ۱۳۸۲].
المدرسی، محمدتقی (۱۳۸۲) «ICT فناوری بیطرف و جامعه مبتنی بر اطلاعات» ماهنامه تجارت الكترونیك و رایانه. شماره ۸ (آذر، ص ۱۸.«موافقت‌نامه‌های اخیر دستگاه‌های اجرایی درخصوص پروژه‌های برنامه‌های تكفا». تكفا. سال اول. شماره ۴ (اردیبهشت ۱۳۸۲)، ص ۱۵۶.
پی‌نوشت‌ها
۱. CERN
۲. GIS (Geographic Information System)
۳. HICT (Health Information & Communication Technology)
احمد شعبانی
استادیار گروه كتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه اصفهان

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی