لیپوپروتئین‌ خون و فعالیت‌ جسمی

● چربی و لیپوتروتئین‌ها
مراد از چربی‌ها در تحقیق، کلسترول تام و تری گلیسرید است که شامل چربی‌های ساده و استرول‌ها می‌باشد. لذا برای درک بیشتر به تعریف و تقسیم‌بندی چربی‌ها و آنهایی می‌پردازیم که مورد نظر می‌باشند.
۱) چربی‌های ساده: چربی‌های طبیعی/ موم‌ها
۲) چربی‌های مرکب: فسفولیپیدها/ گلیکولیپیدها/ لیپوپروتئینها
۳) استرول‌ها یا ‌استروئید الکل‌ها که شامل کلسترول و استرها، استروئیدها و اسیدهای صفراوی هستند.
در تعریف باید گفت که گروهی از مواد آلی هستند که در آب نسبتا غیرقابل حل می‌باشند. اما در الکل، اتر وکلروفرم و دیگر حلال‌های چربی حل می‌شوند و هر یک از آن‌ها دارای ظاهر چرب می‌باشند.
گروه چربی به ویژه تری‌گلیسرید TG و کلسترول تام TC به راحتی بعد از مصرف از طریق مواد غذایی و تجزیه و تحلیل و نیز استریفیه شدن آنها به شکل دیگری در بدن ذخیره می‌شوند و بعداً می‌توان از آنها به عنوان انرژی در مواقع ضروری بهره گرفت، علاوه بر مصارف انرژی در ساخت سلول، ساختمان چربی‌ها حائز اهمیت است.
● لیپوپروتئین:
لیپوپروتئین‌ها همان طوری که از ظاهر واژه مشخص است، از نوعی چربی مرکب بوده و مجموعه‌ای است از چربی و پروتئین‌ها. از جهت وزن ملکولی، اندازه و نوع عمل، انواع مختلفی دارند که عبارتند از: شایلو میکرون‌ها، لیپوپروتئین‌ها دانسیته‌ی بسیار پایین، با دانسیته‌ی پایین، لیپوپروتئین با دانسیته‌ی بالا و اسیدهای چرب آزاد.
● لیپو پروتئین با دانسیته‌ی پایین (LDL-e):
از لیپوپروتئین‌هایی است که از لحاظ تشخیص کلینیکی و بالینی دارای اهمیت بسزایی هستند و همان بتالیپوپروتئین می‌باشند، که نمایانگر مرحله‌ی نهایی تجزیه‌ی لیپوپروتئین با دانسیته‌ی خیلی پایین است. به عنوان یک عامل خطر و افزایش‌دهنده‌ی بیماری قلب و عروق و تصلب شرائین قلب می‌باشند. افزایش این لیپوپروتئین در جریان خون به پیشرفت و توسعه‌ی عارضه فوق کمک می‌کند که عمدتاً در اثر تغییرات غیرطبیعی در متابولیسم و یا سوخت و ساز چربی‌ها ایجاد می‌شود.
● لیپوپروتئین با دانسیته‌ی بالا (HDL-e):
از لیپوپروتئین‌هایی است که از لحاظ تشخیص کلینیکی و بالینی دارای اهمیت بسزایی است و همان آلفا لیپوپروتئین می‌باشد، در ساخت و تجزیه‌ی لیپوپروتئین‌های بادانسیته‌ی خیلی کم و شایلومیکرون‌ها دخالت داشته و نیز در ساخت کلسترول و تبدیل آن به نوع استریفیه نقش دارند، همین طور نیز از آن به عنوان عامل ضد خطر بیماری‌های قلب و عروق (CHD) یا آرترواسکلروز یاد می‌کنند.
در حال حاضر، بیماری‌های قلب و عروق اولین عامل مرگ و میر در کشورهای صنعتی در حال توسعه شناخته شده‌اند. بنابر آمار انجمن قلب آمریکا در سال ۱۹۹۳، حدود ۴۲% و در سال ۲۰۰۰ هنوز حدود ۴۰% علت مرگ و میر را بیماری‌های قلب و عروق تشکیل می‌دهد.
نتایج اکثر تحقیقات نشان داده‌اند که نحوه‌ی متابولیسم، میزان و نوع لیپیدها، به خصوص لیپوپروتئین‌های خون در بروز و تشدید بیماریهای قلب و عروق نقش اساسی ایفا می‌کنند. نتایج بررسی‌های دیگر نشان داده‌اند که زندگی بی‌تحرک، ضعف آمادگی هوازی و چاقی بدن از عامل‌های مهم بیماری کرونر قلب (CHD) به شمار می‌روند.
مردم بیشتر سعی می‌کنند برای جلوگیری از ابتلا به بیماریهای قلب و عروق، عامل‌های خطرساز نخستین مانند: پرفشاری خون، چربی خون و استعمال دخانیات را کنترل کنند، چون عامل‌های دیگر مانند بیماری دیابت و توارث را در شمار عامل‌های خطرساز می‌دانند.
باید اذعان داشت عامل‌های مهم دیگری مانند بی‌تحرکی و چاقی که معمولاً از آنها چشم‌پوشی می‌شود، ممکن است در شمار عوامل‌ خطرساز قلب و عروق باشند. جوان‌ها نیز مستعد ابتلا به بیماری‌های کرونر قلب هستند چرا که رشد پلاکهای آترواسکلروز در جوانی شروع می‌شوند و با سرعت ۸۶% تا ۱۰۰% در سال پیشرفت می‌کنند. به گونه‌ای که در یک فرد ۶۰ ساله حدود ۶۰% سطوح داخلی عروق توسط این پلاکها پوشیده شده است.
در افراد بزرگسال رابطه‌ی معکوس و بسیار قوی بین آمادگی هوازی با عامل خطرزای بیماری کرونر قلب و مرگ و میر ناشی از آن نشان داده شده است و این رابطه در مردان و زنان مثابه است و مستقل از عامل‌های خطرزای بالقوه‌ای مانند چاقی و چربی بدن است.
در مورد اثرات فعالیت‌های جسمانی، لئون (۱۹۹۷) ناکترن، پافن برگز و همکاران (۱۹۹۰). خالدان و حمیدی (۱۳۷۹) بیان می‌دارند، براساس نتایج یافته‌های علمی پژوهشی که به تدریج در مورد اثر نداشتن فعالیت جسمانی بر بیماریهای قلب و عروق به صورت منظم جمع‌آوری شده فعالیت جسمانی هم به افراد سالم جامعه و هم به بیماران قلب و عروق آثار مثبت دارد.
آلبرایت و پولاک اظهار می‌دارند کم تحرکی دلیل افزایش جمعیت مبتلا به بیماریهای قلب و عروق است و اجرای فعالیت‌های منظم و مستمر جسمانی ممکن است از توسعه‌ی بیماریهای قلب و عروق جلوگیری کند.
براساس نتایج تحقیقات، اکثر محققان معتقدند که فعالیت بدنی از نوع هوازی با شدت متوسط حتی اگر درصد کمی در هفته انجام گیرد موجب کاهش لیپوپروتئین کم چگال (LDL-C)، تری گلیسرید TG می‌شود و فعالیت با شدت متوسط به بالا برای حداقل دو ماه موجب کاهش LDL-C و افزایش HDL-C می‌گردد.
با این حال، در مورد نوع و شدت فعالیت‌های جسمانی برای ایجاد تغییرات مطلوب در عوامل خطرساز قلب و عروق اغلب تحقیقات از فعالیت‌های هوازی نظیر دویدن نرم و سبک، پیاده‌روی درازمدت، کوهنوردی و... حمایت می‌کنند. در حالی که با حمایت از فعالیت‌های بی‌هوازی تحقیقات کمتری وجود دارد.
کوپر و همکارانش، تحقیقی مبنی بر ارتباط مستقیم آمادگی جسمانی و چند عامل مخاطره‌آمیز قلب و عروق روی ۳۰۰۰ مرد انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که میزان عوامل خطرزای قلبی در افرادی که آمادگی جسمانی بالاتر داشتند کمتر از دیگران بود.
بنابراین اجرای فعالیت‌های جسمانی، کاهش مصرف سیگار، کنترل بهتر چربی‌های خون، کنترل فشار خون و استفاده از مراقبت‌های پزشکی را می‌توان دلیل طولانی‌تر شدن عمر و همچنین مرگ و میر ناشی از ناراحتی‌های قلب و عروق دانست.
ولی با توجه به تحقیقات زیادی که در زمینه‌ی آثار درازمدت جسمانی بر میزان چربی‌های بدن صورت گرفته، امروه ثابت شده که تنها یک جلسه فعالیت بدنی ممکن است در میزان لیپیدهای سرم تغییرات آنی به وجود آورد. در این مورد بررسی‌های متعددی انجام گرفته که حاکی از آن است که یک جلسه فعالیت بدنی با مدت زمان متوسط یا زیاد، منتج به افزایش معنی‌دار HDL-C در زنان و مردان می‌شود. در زمینه‌ی تاثیر یک جلسه فعالیت بدنی بر لیپیدها و لیپوپروتئین‌های سرم نایمن یک بررسی به صورت ۹ تا ۱۲ کیلومتر دویدن روی نوار گردان انجام داد و مشاهده کرد که HDL-C بلافاصله پس از فعالیت بدنی بیشتر است. (۲۵ درصد در مقابل ۱۴درصد).
در تحقیق دیگری، وایت والکلی و همکاران (۱۹۹۸) روی آزمودنی (۱۱ نفر تمرین کرده و ۱۲ نفر هم بی‌تحرک) که یک جلسه تمرین ۳۰ دقیقه‌ای را روی نوارگردان با شدت ۵۵% حداکثر توان اکسیژنی مصرفی برای تمرین کرده‌ها و ۷۰% حداکثر اکسیژن مصرفی برای افراد بی‌تحرک بررسی انجام دادند و مشاهده کردند که ۳۰ دقیقه فعالیت جسمی با مدت و شدت متوسط، فشار اکسیداتیو کافی برای افزایش اکسیداسیون LDL-C ایجاد می‌کند.
در تحقیقی که توسط تروپ و همکارانش در سال (۱۹۹۱) روی ۶ شناگر دانشگاهی انجام شد، آزمودنی‌ها به هنگام صبح پس از یک خواب شبانه‌ی راحت به مدت ۳۰ دقیقه شنا کردند و بلافاصله بعد از ۲۴ ساعت تمرین، فعالیت پروتئین‌ لیپاز در آنها تعیین شد و در نهایت مشاهده گردید زمانی که شناگر تمرین را قطع می‌کند، فعالیت لیپوپروتئین لیپاز بافت چربی افزایش و چربی به جای اینکه به سوی بافت عضلانی برای تولید انرژی برود به سوی بافت چربی برای ذخیره شدن می‌رود.
در تحقیقی که توسط کانتور و همکارانش در سال ۱۹۸۴ انجام گرفت نشان داده شد که یک روز پس از مسابقه‌ی ماراتن ۱۰۰ درصد کاهش LDL-C و ۹ درصد افزایش HDL-C در مورد مردان ۹ تا ۲۱ سال اتفاق افتاد و همچنین میزان فعالیت آنزیم لیپوپروتئین لیپاز پس از تمرین تقریباً دو برابر شد.
نتایج تحقیقی که توسط نایمن انجام شد، حاکی از آن بود که یک جلسه دوی ماراتن با شدت بالا ۹۰ درصد در مقابل ۶۰ درصد حداکثر اکسیژن مصرفی تاثیر بیشتری بر HDL-C پلاسما (افزایش ۲۳%) دارد.
گودیر در سال ۱۹۹۰، پس از یک جلسه‌ی دوساعته تمرین تنیس یک بررسی انجام داد. آزمودنی‌های این تحقیق شامل ۱۶ مرد و زن بودند که در پایان افزایش معنی‌داری در ضربان قلب، لاکتات، گلیسرول سرم و HDL-C پس از یک جلسه‌ی دو ساعته تمرین تنیس در آنها مشاهده گردید.
علاوه بر این جاکربس، لیتل و سبای واشل (۱۹۸۴) روی ۱۶ سرباز تحقیقی انجام دادند و مشاهده کردند که پس از یک روز تمرین نظامی سنگین تغییرات معنی‌داری در تراز لیپوپروتئین پلاسما، ترکیب و متابولیسم آنها رخ می‌دهد همچنین ۳ تا ۴ روز بعد نیز تغییراتی مشاهده می‌شود.
در تحقیق دیگری که در سال ۱۹۸۷ توسط کانتور انجام شد، بالا بودن HDL-C را تا سه روز بعد از تمرین مشاهده شد و به این نتیجه رسید که تفاوت‌های مشاهده شده احتمالاً ناشی از شدت، مدت و زمان تمرین، وضعیت آمادگی جسمانی افراد و میزان اولیه‌ی HDL است.
علاوه بر این دکتر ابراهیم، دکتر رحمانی‌نیا و طاهری (۱۳۷۸) روی ۲۰ نفر در دو گروه ۱۰ نفری، تحقیقی را مبنی بر اثر نوع تمرین هوازی یک جلسه‌ای و درد تناوبی هوازی، تمرینات دایره‌ای با وزنه، بر میزان LDL-C و HDL-C انجام دادند و مشاهده کردند که یک جلسه تمرینات دایره‌ای با وزنه افزایش معنی‌داری را در تراز HDL ایجاد کرده است.
بنابراین با توجه به تحقیقات انجام گرفته در زمینه‌ی تاثیرات یک جلسه فعالیت بدنی بر لیپیدها و لیپوپروتئین‌ها اکثر محققان اظهار داشته‌اند که فعالیت بدنی حتی یک جلسه آثار مجزا، واکنش‌های متقابلی بر لیپیدها و لیپوپروتئین اعمال می‌کند و در واقع این دستاورد یا حداقل فعالیت بدنی در روز برای کسب فواید مطلوب بدنی حاصل می‌شود.
حال با توجه اینکه فعالیت هوازی موجب بروز یک دسته تغییرات بیوشیمیایی از جمله افزایش اکسیداسیون چربی‌ها و افزایش فعالیت آنزیم لیپوپروتئین لیپاز در بدن می‌شود و همچنین به دلیل برخی از تغییرات هورمونی که به هنگام فعالیت بدنی اتفاق می‌افتد، و در نهایت تمام این تغییرات منجر به تسریع لیپولیز در بدن می‌گردد.

منابع در دفتر نشریه می‌باشد.
دکتر سیدعباس فاطمی
مغز و اعصاب
مرضیه باقرنژاد درزی

منبع : هفته نامه پزشکی امروز