نخستین‌های روزنامه نگاری ایران

▪ روزنامه چاپی
نخستین روزنامه چاپی ایران را در دوره سلطنت «محمد شاه قاجار»، « میرزا صالح شیرازی» در تهران تاسیس کرد. نخستین شماره این نشریه ماهانه که نام مخصوصی نداشت و به تقلید از واژه روزنامه در زبان انگلیسی، کاغذ اخبار نامیده می‌شد در۲۵ ماه محرم سال۱۲۵۳ه . ق ( اول ماه مه ۱۸۳۷ م) انتشار یافت.
▪ روزنامه یومیه
نخستین روزنامه یومیه ایران، روزنامه خلاصه الحوادث است که در سال۱۳۱۶ ه . ق (اکتبر ۱۸۹۷ م) در تهران منتشر شد. اخبار روزنامه که با چاپ سربی منتشر می‌شد منحصر به اخباری بود که توسط خبرگزاری رویتر برای پخش در هندوستان به ایران تلگراف می‌شد. نسخه‌ای از این اخبار نزد شاه‌، نسخه دیگری از آن به سفارت انگلیس و نسخه سوم به اداره روزنامه خلاصه الحوادث فرستاده می‌شد. مدیریت این روزنامه را «محمد حسن خان اعتماد السلطنه» رئیس اداره انطباعات به عهده داشت.
▪ مجله
نخستین مجله‌ای که در ایران منتشر شد، «گنجینه فنون» نام داشت که در سال ۱۳۲۰ ه ق در تبریز منتشر شد. ناشرین این مجله را مرحوم «محمد علی تربیت» ، «میرزا سید حسن خان» ( مدیر روزنامه‌های جدید، صبح، عدالت)، «میرزا یوسف خان اعتصام الملک» (پدر پروین اعتصامی)، «سید حسن تقی‌زاده» و بالاخره « ادوارد براون» مستشرق انگلیسی تشکیل می‌دادند. این مجله هر ۱۵ روز یک‌بار مطالب خود را در چند زمینه علمی و هنری، صنعتی، تاریخ و تمدن و رمان‌های علمی به چاپ می‌رساند.
▪ روزنامه علمی
نخستین روزنامه علمی که در ایران منتشر شد ، روزنامه «علمیه دولت ایران» نام داشت که به دستور «ناصر الدین شاه» و به صورت ماهنامه به چاپ رسید و نخستین شماره آن در سال۱۲۸۰ ه . ق منتشر شد. شاه می‌خواست به تقلید از کشورهای اروپایی در ایران نیز مجله علمی منتشر شود. تیراژ این روزنامه حدود۱۰۰۰ نسخه تخمین زده می‌شود. این روزنامه نخستین روزنامه‌ای بود که به سه زبان فارسی‌، عربی و فرانسه در ایران منتشر شد و در جهت گسترش زبان فرانسه و آشنایی مردم با پیشرفت‌های شگرف قرن نوزدهم قدم‌های موثری برداشت. بیشتر مطالب آن درباره کشفیات، اختراعات و تجربیاتی بود که در اروپا صورت می‌گرفت.
▪ روزنامه اقتصادی
روزنامه «بورس»، نخستین روزنامه اقتصادی است که در سال۱۳۴۳ هر صبح در تهران به چاپ می‌رسید. بورس در صفحه اول و زیر عنوان خود عبارت «روزنامه یومیه تجارت ، صنعت و امور صنفی» را درج می‌کرد اما بعد عبارت «اقتصادی، اجتماعی و صنفی» جایگزین آن شد. این روزنامه در بالای هیچکدام از صفحات خود سرلوحه موضوعی چاپ نمی‌کرد و مطالب آن شامل اطلاعاتی از بازار بورس، نرخ خرید و فروش و برابری ارزها، اخبار اقتصادی و نیازمندی‌های ویژه بود. این روزنامه ۹ ستونی در ۱۶ صفحه به قطع۳۴در۷۵ از طریق چاپ مسطح منتشر می‌شد.
▪ روزنامه نگار حرفه‌ای
در سال شکل‌گیری سازمان پرورش افکار، به توصیه «محمد علی جمالزاده» ، دولت، «محمد مسعود» (۱۳۲۶- ۱۲۸۰) را که بعدها صاحب امتیاز روزنامه «مرد امروز» شد، به بروکسل اعزام کرد و پیش از شهریور سال۱۳۲۰ به نام نخستین روزنامه‌نگار با تحصیلات مرتبط به ایران بازگشت.
▪ روزنامه اطلاعات
نخستین شماره روزنامه اطلاعات را در ۱۹ تیر سال۱۳۰۵ مصادف با افتتاح دوره ششم مجلس شورای ملی، «عباس مسعودی» منتشر کرد. در نخستین سر مقاله آ‌ن آمده بود: «این روزنامه به طور یومیه و مرتب انتشار خواهد یافت و اخبار و حوادث کلیه نقاط و تفضیل پاره ای از حوادث مهم دنیا و اخبار خارجه و بعضی مطالب سود مند است».
▪ قانون مطبوعات
در پنجم محرم سال۱۳۲۶ ه.ق (۱۸ اسفند ۱۲۸۶ ه.ش) نخستین قانون مطبوعات در نظام مشروطه ایران از تصویب مجلس گذشت و برای اجرا به دولت ابلاغ شد. زیر بنای این قانون را، قانون مطبوعات ۲۹ ژوئیه سال۱۸۸۱ فرانسه تشکیل می‌داد و آزادی انتشار مطبوعات را بر پایه قانون اساسی بار دیگر تائید می‌کرد. قانون مطبوعات شامل یک مقدمه، شش فصل و ۵۲ ماده بود. بر پایه این قانون، روزنامه‌نگار نه تنها باید اصل۲۱ قانون اساسی را رعایت می‌کرد بلکه هرگاه چیزی مخالف قانون مطبوعات می‌نوشت باید مجازات می‌شد.
کتاب آموزش روزنامه‌نگاری نخستین کتاب به دست آمده در زمینه آموزش روزنامه‌نگاری در ایران، کتاب «روزنامه‌نگاری و تاریخ آن در جهان» است که در سال۱۳۳۳ انتشارات معرفت در ۸۱ صفحه، تالیف «فیروز هیئت» منتشر کرد. بر اساس دیباچه کتاب، هیئت، خبرنگار روزنامه اطلاعات در ترکیه بود که از دانشگاه استانبول لیسانس روزنامه‌نگاری گرفت و روزنامه پست ایران را منتشر کرد.

منبع : فرهنگسرای رسانه