شریعتی و اندیشه ایرانی

بعد از انقلاب بین ما و تفكر شریعتی كاملاً گسست ایجاد شد. بگذارید بحث را این طور بسط دهم كه هر تمدنی در درون خودش یك سری شاه بیت های اصلی دارد؛ یعنی این كه هر تمدنی دارای یك هویت تفكری است كه برای ما ایرانیان، اكنون این وضعیت یك حالت نیمه جان دارد. اما از سوی دیگر وقتی كه به اروپا نگاه می كنیم، می بینیم در قالب همین مدرنیته چهار طیف فكری و تمدنی وجود دارد: فرانسوی، انگلیسی، آلمانی و آمریكایی.
هركدام از اینها، خصوصیات خاص خودشان را دارند. آمریكایی ها پراگماتیست هستند، انگلیسی ها دقیق اند و به مفاهیم و قضایا به صورت تحلیلی می نگرند؛ آلمانی ها عمیق هستند و هرمنوتیك دارند؛ فرانسوی ها گسترده اند؛ مثلاً فوكو باید فرانسوی باشد، گادامر باید آلمانی باشد. مثلاً شما می بینید وقتی تفكر كسی همچون پوپر عمیق و تحلیلی می شود، مورد اقبال تفكر انگلیسی قرار می گیرد و در همین راستا تفكرات سیاسی و ادبی این افراد به گونه ای از مدل فكری كه اشاره كردم نزدیك می شود.
وقتی این گونه های مختلف هویتی- فكری با هم به چالش یا تبادل می پردازند و مدل های دیگر فكری را وارد دستگاه خودشان می كنند، آن وقت مفاهیم و به اصطلاح كشش های دیگری اعم از مفاهیم فكری یا سایر مفاهیم را به آن اضافه می كنند. ببینید! مثلاً گادامر به راحتی در انگلستان ترجمه نمی شود و وقتی هم كه ترجمه می شود، تفسیرها و تلقی ها و نقدهای خیلی موشكافانه ای از حیث ساختار تفكر انگلیسی در كنار یا علیه آن به وجود می آید تا گادامر در تفكر انگلیسی زبان، جایگاه خود را به دست آورد.
ایرانیان در دوره ای از تفكر و تمدن خود، تمدن و تفكری را خلق كرده اند كه می توان گفت شاه بیت این تفكر و خردورزی ایرانی، سهروردی است. تفكر سهروردی عبارت است از تفكری كه بعد از تفكر ابن سینا شروع شده و به سهروردی ختم شده است. یا وقتی كه می گوییم شاه بیت هنر و معماری ایرانی در خط است، به واقع پروسه ای طی شده است تا به مرحوم میرعماد رسیده است؛ یا از همه واضح تر وقتی می گوییم شاه بیت ادبیات ما شعر است و شاه بیت شعر هم حافظ است، این هم فرآیندی است كه از عطار تا حافظ به صورت یك پروسه طی شده است. در مورد خلق نظریه سلطنت یا حكومت فرهمند، این كه چرا ایرانیان مقام دنیوی و اخروی را در كنار هم قرار داده و آن را در یك نفر جمع نكرده اند، سئوالی است كه صرفاً توجه به آن می تواند در مباحث معرفتی بسیار راهگشا باشد.
شریعتی در دنیای معاصر، شاه بیت اندیشه ایرانی است و به رغم عوارضش از هر اندیشمند دیگری متمایز است. می گویند ایرانیان تلفیقی از عقل و دل اند، و این خصوصیت را می توان در شریعتی دید. در جان و دل نفوذ كردن و یك زبان دیگر داشتن، یعنی یك فكر دیگر داشتن. شریعتی اولین روشنفكر ایرانی است كه وقتی سر در مدرنیته داشت پا در سنت هم داشت و این باعث شد كه موفق شود با زبان دیگری مدرنیته یا پیشرفت را توضیح دهد. او معتقد بود كه ما باید از طریق منابع فرهنگی، پالایش و رنسانس ایجادكنیم. شریعتی تفكر را در قالب زبانی می ریخت كه لاجرم بر دل ها می نشست.

منبع : روزنامه شرق