فیلم‌های لومیر - LES FILMS DE LUMIERE

سال تولید : ۱۸۹۵
کشور تولیدکننده : فرانسه
محصول : (خانواده لومیر)
کارگردان : لوئی و اوگوست لومیر
فیلمنامه‌نویس : لوئی و اوگوست لومیر
فیلمبردار : لوئی و اوگوست لومیر
نوع فیلم : سیاه و سفید. صامت


ـ "بر پرده‌ای کوچک، و طی چند لحظه، تصویری بی‌حرکت که نشان‌دهندهٔ میدان "بل کور" لیون بود نقش بست. کمی متعحب شدم و فقط فرصتی به‌دست آوردم تا بگویم: برای نشان دادن همین است که جنجال راه انداخته‌اند؟ من این‌کارها را ده سال است انجام می‌دهم... هنوز این جمله را کاملاً ادا نکرده بودم که اسبی، در حالی که ارابه‌ای را به دنبال می‌کشید، به طرف ما به راه افتاد؛ بعد سواری‌های دیگر و بعد عابران، و خلاصه تمام تحرک یک خیابان. در این نمایش، ما با دهان باز و شگفتی، بالاتر از هر احساس و توصیفی بر جای خشک شده بودیم. سپس نوبت به فرو ریختن دیواری میان موجی از گرد و خاک رسید و بعد ورود قطاری به ایستگاه، سوپ خوردن بچه‌ای (در زمینه درخت‌هائی که باد تکان نشان می‌داد)، خروج کارگرانی از کارخانه لومیر و بالاخره باغبانی که خیس می‌شد.. در پایان نمایش تب و هذیانی به‌وجود آمده بود و همه از خود می‌پرسیدند چطور چنین اتفاقی افتاده بود..."
ـ اما هر طور بود این امر اتفاق افتاده بود. برادران لومیر نخستین فیلم‌هایشان را در ۲۸ دسامبر سال ۱۸۹۵ در گران‌کافه پاریس به نمایش عمومی درآورده بودند. روایت بالا، گواهی می‌دهد راوی بیشتر از بقیه دچار تب و هذیان شده است (راوی، ژرژ ملی‌یس همتای نابغهٔ لومیرها، به‌عنوان شعبده‌بازی با سابقه در سالن حضور داشت). در صورتی‌که نمایش گران‌کافه، دنیا را نیز تکان داد. بشر، برای نخستین‌بار، موفق شده بود خود، دیگران و بالاخره زندگی را همان‌طور که هست یا باید باشد ببیند.
لومیرها در وهله اول، خودآگاه، زندگی را آن‌طور که در اطرافشان می‌گذشت به تصویر درآوردند و در وهلهٔ بعد، ناخودآگاه، تصاویری از زندگی را "انتخاب" کردند. بدین ترتیب، در ظاهر، تصاویر زندگی روزمره را ابدی ساختند و، در باطن، با عرضهٔ تصاویری منتخب، از تماشاگر دعوت کردند تا زاویه دیدی را اختیار کند که آنان می‌خواستند. مثلاً در تصویر انتخابی آنان از خروج کارگردان از کارخانه لومیر، حرکت ده‌ها نفر مشاهده می‌شد، و فقط در چارچوب تصویر انتخابی تصمیم با تماشاگر بود که به کدام‌یک از حرکت‌ها توجه نشان بدهد.
سینما برای تماشاگران فیلم‌های لومیرها رؤیائی بود که عینیت می‌یافت؛ خوابی بود که تعبیر می‌شد. در عین حال رؤیا و خوابی که دیگر متعلق به فرد نبود و گروهی شده بود. مخاطب با هنری روبه‌رو می‌شد که می‌توانست مخرب‌ترین و سازنده‌ترین تأثیرات را بگذارد. مخرب‌ترین از جهت محدودیتی که ایجاد می‌کند و سازنده‌ترین از جهت محدودیتی که از بین می‌برد.
اما راز فیلم‌های لومیرها در چه بود که باعث شد با فیلم‌های بقیه پیش‌گامان مخترع تفاوت داشته باشند، از آنها به‌عنوان نخستین فیلم‌های مطرح تاریخ سینما باد بشود و هنوز که هنوز است گیرا و تأثیرگذار باشند؟
برای کشف این راز باید به میزانسن این فیلم‌ها رجوع کنیم. میزانسنی که نمایانگر ذات روایتی نمایشی در بطن تصاویری مستند است. مثلاً ورود قطار به ایستگاه سیوتا تماشاگر حرکت می‌کند. یا در غذای بچه، نمای عمومی از پدر و مادری (آقا و خانم لومیر) که به بچه‌ای سوپ می‌دهند، چون به نماهای بسته‌تر خرد نشده است، حسی از وابستگی به خانواده را منتقل می‌کند یا در خروج از کارخانه لومیر، چون افراد آگاه به حضور دوربین فیلمبرداری هستند، طوری حرکت می‌کنند که خود را به تصویر عرضه بدارند. زاویهٔ دوربین و محل آن نیز به ترتیبی است که این بازی را بتواند ثبت کند.
لومیرها در باغبان آبپاشی‌شده از این هم فراتر می‌روند. نوعی کمدی خلق می‌کنند که پایه اغلب کمدی‌های بزن بکوب تاریخ سینما است: جوانی پایش را روی شیلنگ آب باغبانی که مشغول آبیاری است قرار می‌دهد. باغبان به تصور اینکه آب قطع شده، سر شیلنگ را به طرف صورتش می‌گیرد. جوان پایش را از روی شیلنگ برمی‌دارد و باغبان خیس می‌شود. سرانجام باغبان با آگاهی از ماجرا، جوان را تنبیه می‌کند و به سر کارش بازمی‌گردد.
اهمیت باغبان آبپاشی‌شده نه فقط به‌دلیل تأثیرات کمدی لحظه‌های نخستش، بلکه به جهت انتهاء آن است که فیلم از تماشاگر جلو می‌افتد. در انتهاء فیلم، برخلاف انتظار، جوان قربانی شوخی خودش می‌شود و "عدالت" با خشونت اعمال می‌گردد. این صحنه با تأثیری که بر تماشاگر می‌گذارد، الگوئی برای بسیاری از صحنه‌های فیلم‌های گنگستری / جنائی به‌دست می‌دهد.
لومیرها با همین نخستین فیلم‌هایشان ذات دوگانه سینما را برملا کردند؛ ذاتی که می‌توانست واقع‌نما باشد یا توهم‌نما؛ با خودآگاه مخاطب ارتباط برقرار سازد و "نشان" بدهد توهم‌ساز است، یا ناخودآگاه مخاطب را بفریبد و "پنهان" کند که واقعیت‌ساز است.