برای باران دعا کنید

ما در کشوری خشک و نیمه خشک هستیم که نه دیروز خشک شده و نه فردا تر می شود. کشور ما همواره خشک و نیمه خشک بوده و خواهد بود؛ کشوری که متوسط بارش آن در مقایسه با دنیا یک سوم است و تبخیر آن نیز بسیار بالاست. در نتیجه ما باید برای این اقلیم خاص برنامه ریزی و اقدام کنیم. در برنامه ها باید سال های تر و خشک را ببینیم، اگرچه انتظارتان در برنامه باید بر مبنای سال های نرمال باشد؛ رویکردی که بنده در دوره فعالیتم دنبال می کردم. به عنوان نمونه وقتی ما بحث افزایش تولید و خودکفایی محصولات استراتژیکی همچون گندم را مطرح می کردیم بر مبنای شرایط نرمال بود. شرایط نرمالی که باید با افزایش بهره وری همراه می بود زیرا منابع پایه کشور ثابت است و تنها چیزی که افزایش تولید را به ارمغان می آورد افزایش بهره وری است که در این دوره مورد بی توجهی قرار گرفته. ایده ها و شنیده ها حاکی است که در این دوره اقداماتی که باید طبق برنامه دولت وزارت جهاد کشاورزی انجام می داد انجام نگرفته است. اگر دولت را در کنار وزارت جهاد کشاورزی اسم می برم به این دلیل است که معتقدم توسعه و رشد امری همه جانبه است و اگر قرار است در بخشی اتفاقی بیفتد باید با همکاری همه بخش ها باشد. البته موتور پیش برنده هر بخش رئیس آن است و اگر او نتواند به درستی تصمیم بگیرد و عمل کند کارها به کندی پیش خواهد رفت و در شرایط خاص کشور دچار مشکل خواهد شد؛ اتفاقی که اکنون افتاده است، در حالی که اگر برنامه ریزی درستی می شد شاهد مشکلات فعلی نبودیم. اگر در سال های تر ظرفیت هایی ایجاد می کردیم تا در سال های خشک پاسخگوی نیازها باشد، کشور به بحران نزدیک نمی شد. باید در این مدت جدای از مدیریت بهره وری آب در سطح مزرعه نیز یکسری اقدامات پایه انجام می شد تا در دوره خشکسالی با کمترین مشکل مواجه شویم زیرا قطعاً وقتی خشکسالی می آید مشکل کشور را فرا می گیرد و این چیزی نیست که بتوان نادیده گرفت.
آنچه بنده بر آن تاکید می کنم میزان آثاری است که به رغم خشکسالی باید کاهش پیدا کند. باید به گونه یی برنامه ریزی می شد تا در شرایط نرمال روی پای خودمان بمانیم، در سال های تر نیز منابع را حفظ کنیم تا در سال های خشک پاسخگوی نیازها باشیم. این نگاه در مطالعات پروژه های بزرگ سدسازی نیز همواره لحاظ می شود. همواره دوره های ترسالی و خشکسالی و میزان روان آب ها، آن هم بر مبنای یک دوره بررسی می شود تا حجم مخزن پیش بینی شود. با این رویکرد همواره مخزن آب خواهد داشت و اگر غیر از این باشد ضعف مدیریت خواهد بود. اما اکنون بدون توجه به این بحث اعلام می کنند مخازن خالی شده؛ اتفاقی که از دید همه صاحب نظران با مبنای مطالعات انجام گرفته و با سطح طراحی سدها قابل سازگار نیست. در نتیجه مشکل، مدیریت بهره برداری آب است. اکنون هم بخشی از مشکل متاثر از خشکسالی است، کسی هم منکر این موضوع نیست اما بخشی ناشی از ضعف مدیریت است. دولت به رغم شرایط خاص کشور سال گذشته از آب سدها برای تولید برق و گرمایش استفاده کرد.
این رویکرد هم آنقدر بی اصول و برنامه بود که باعث شد امروز کشور برای استفاده از آب شرب و آب کشاورزی خود دچار مشکل شود. اما در بخش کشاورزی آنچه منجر شده کشور به بحران نزدیک شود گذشته از خشکسالی مساله برنامه ریزی و مدیریت در بخش است. در سال گذشته و سال های قبل از آن اقداماتی باید در بخش انجام می شد تا کشاورزان و بهره برداران با مشکل مواجه نشوند، باید بذر مرغوب در اختیار کشاورزان قرار می گرفت و قیمت تضمینی محصولات استراتژیک بر مبنای تورم رشد می کرد اما این اتفاق نیفتاده است. وزارت جهاد کشاورزی باید از بذرهای اصلاح شده استفاده می کرد تا نسبت به خشکسالی و شوری مقاوم باشد.
این اقدام را ما نیز در دوره خود انجام می دادیم زیرا بخش تحقیقات به صورت مشترک با دنیا یا به صورت منفرد توانایی تولید بذرها مورد نیاز را دارند. در حوزه روش های نوین آبیاری نیز کشور در طراحی و تولید، ظرفیت های مهندسی خوبی دارد؛ کاری که منتج به دو دهه اخیر است و اگر هرچه بیشتر روی آن کار کنیم، می توانیم بهره وری آب را افرایش دهیم ولی در این دوره چون اقدام خوبی انجام نشده دچار مشکل شده ایم، در حالی که بنده حداقل در دوره یی که در وزارتخانه بودم ارزان ترین تسهیلاتی که در کشور توزیع می شد، تسهیلات مربوط به سیستم های آبیاری نوین بود. ما در سال ۸۲ ، ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار را با بهره پنج درصدی در اختیار کشاورزان قرار دادیم. اگر این آمار در سال های بعد از ما رشد می کرد قطعاً در شرایط بهتری قرار می گرفتیم ولی چون دولت نسبت به این موضوع همچون موضوع توزیع بذر و قیمت تضمینی بی توجهی کرد، خشکسالی بیش از پیش آثار خود را نشان داد. به عنوان نمونه وزارت بازرگانی اعلام کرده باید پنج میلیون تن گندم وارد کند، در حالی که طبق برنامه خودکفایی گندم دولت باید به گونه یی اقدام می کرد که حتی در دوره خشکسالی نیازی به واردات پنج، شش میلیون تن گندم نداشته باشد، ولی چون بخش کشاورزی به درستی در این زمینه حرکت نکرده کشور نیاز به واردات پنج، شش میلیون تن گندم دارد؛ وارداتی که به اعتقاد بنده خیلی ارتباطی به صادرات سال گذشته گندم ندارد. البته بنده کاملاً با صادرات گندم مخالف هستم چون اکنون دنیا با محدودیت ذخایر مواد غذایی روبه رو است. به گزارش فائو ذخایر جهانی گندم در سال ۲۰۰۳ ، ۴۸۶ میلیون تن بود ولی در سال ۲۰۰۸ ، ۴۰۵ میلیون تن است، یعنی در طول پنج سال ذخایر جهان ۸۱ میلیون تن کاهش یافته است. این اتفاق در مورد سایر محصولات استراتژیک نیز افتاده است. به همین دلیل اکنون برخی از کشورهای صادرکننده تمایلی به عرضه محصول خود در بازار جهانی ندارند. در نتیجه باید منابع استراتژیک را حفظ کرد و برای افزایش آن از داخل یا خارج به موقع اقدام کرد چون اکنون واردات چنین محصولاتی برای دولت سخت تر خواهد بود. البته تصور نمی کنم دولت توجهی به این موضوع بکند چون کارشناسان و صاحب نظران از اواخر سال گذشته بارها هشدار دادند ولی دولت توجهی به این تذکرات نکرد. دولت نهم تاکنون نسبت به هیچ کدام از توصیه ها و هشدارهای کارشناسان کشاورزی توجهی نکرده است. شاید قبل از بحران کنونی آنچه کشاورزی را با چالش روبه رو کرد کاهش تعرفه یکسری از محصولات بود. کاهش تعرفه شکر و برنج این دو محصول را نابود کرد ولی دولت بی توجه به نظرات کارشناسان و حتی نمایندگان اصرار داشت تعرفه این دو محصول باید پایین بماند؛ اصراری که تولید این دو محصول را نابود کرد و اکنون بی برنامگی دولت ذخایر استراتژیک را کاهش داده است.

محمود حجتی
وزیر سابق جهاد کشاورزی

منبع : روزنامه اعتماد