مشارکت مردان در بهداشت باروری

بنا به تعریف سازمان جهانی بهداشت ، تنظیم خانواده مشتمل بر اقدامهایی است که افراد و زوجها را یاری می دهد تا :
▪ از داشتن فرزند ناخواسته جلوگیری کنند ؛
▪ فقط زمانی که می خواهند ، بچه دار شوند ؛
▪ فاصله بین فرزندان خود را تنظیم کنند ؛
▪ زمان تولد فرزندان خود را با سن و شرایط زندگی خود تطبیق دهند ؛
▪ آگاهانه درباره تعداد فرزندان خود تصمیم بگیرند .
▪ مقصود از مشارکت مردان در بهداشت باروری
● مشارکت مردان در بهداشت باروری دو جلوه عمده دارد :
۱) اول ، آنچه نشان دهد که مرد نیازها ،‌عقاید و حقوق همسر خویش را در زمینه بهداشت باروری پذیرفته است و به آن عمل می کند .
۲) دوم ، آنچه به بهداشت جنسی خود مرد و رفتار سالم او در این زمینه مربوط می شود .
در واقع منظور از « مشارکت مردان » مسئولیت پذیری آنان در زمینه بهداشت باروری و حمایت از همسر برای مقابله با دشواریهای حیات جنسی و توفیق در این راه است . این مسئولیت پذیری از روابط سالم جنسی تا فرزند آوری ، از تغذیه کودک تا تربیت فرزندان و از بکارگیری روشهای جلوگیری از حاملگی زن تا حمایت های دیگر از او را شامل است .
● مردان و تنظیم خانواده
‌طی قرنها ، راه جلوگیری از تولد فرزند ناخواسته به دست مردان بود (‌ نزدیکی منقطع یا پرهیز از نزدیکی )‌ . کاندوم نیز که از حدود ۴۰۰ سال قبل متداول شده است ، نقش منحصر به فرد مردان در این عرصه را تقویت می کرد . دست یافتن به روشهای جدیدتر مثل قرصهای خوراکی جلوگیری از حاملگی و ابزار داخل رحمی ( آی . یو . دی ) که از حدود ۴۰ سال قبل میسر گردید ، از نظر کمک به تعادل قدرت ، تحولی عمده بود زیرا به زنان امکان می داد که در راه جلوگیری از فرزند ناخواسته تصمیم بگیرند و آن را به اجرا گذارند . در عمل چنین نشد .
تصمیم زنان هنوز در گرو قدرت و عزم مردان است و اگر نگرش مردان برای استفاده از این وسایل مثبت نباشد بکار گرفته نمی شوند . بنا به گزارش صندوق جمعیت سازمان ملل متحد ، فقط نزدیک به یک سوم از مردان مورد مطالعه کشورهای جهان سوم تنطیم خانواده را مسئولیت مشترک زن و مرد می شمارند و دو سوم بقیه آن را از اختیارات مرد می دانند . در سودان کم توجهی به نقش مردان ، از عوامل عمده شکست برنامه های تنظیم خانواده این کشور اعلام شده است . در مطالعه ای ۴۲ درصد از مردان تحت مطالعه زیمباوه گفته اند اگر روزی فرزند بیشتر نخواهیم ، لوله های زنانمان را خواهیم بست !
‌مردان برای آگاهی از نقش و اثر خود در قلمرو بهداشت باروری ، نیازمند اطلاع رسانی و فراهم شدن خدمات اند . دانش بسیاری از مردان در زمینه روابط جنسی ، دستگاه تولید مثل در مرد و زن و کارکرد آنها ، جلوگیری از حاملگی ،‌ مراقبتهای مورد نیاز زنان قبل از بارداری ، در طول حاملگی و بعد از آن ، شیردادن و تغذیه کودک و عفونتهای دستگاه تولید مثل اندک است . برای افزایش آگاهی مردان در این زمینه ها و راهنمایی آنان درباره تکالیف و حقوقی که دارند برقراری خدمات ویژه ضرورت دارد .
● وضعیت امروز مشارکت مردان در برنامه های بهداشت باروری در ایران
‌در اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۵ بررسی وزارت بهداشت در زمینه فعالیتهای بهداشت باروری و تنظیم خانواده میزان استفاده از روشهای مردان ( کاندوم و بستن لوله ها ) را بترتیب ۶ و ۵/۱ درصد و برای روشهای زنان ( قرص ، آی . یو . دی ، بستن لوله ها و دیگر روشها ) بترتیب ۲۲، ۸ ، ۱۵ ، ۵/۲ درصد نشان می داد . به این ترتیب نسبت جمع روشهای زنان به دو روش مردان ۵/۴۷ به ۵/۷ ( =۶) است . این رقم ، مشارکت مردان ایران را در این زمینه ، حتی از متوسط کشورهای در حال توسعه ، و شاید از بسیاری از این ممالک ، کمتر نشان می دهد .
● ملاحظات اجتماعی - فرهنگی
‌ملاحظات اجتماعی - فرهنگی از جمله مواردی است که بشدت نیازمند تحقیق در نقاط مختلف جهان است . در نوشته های جهانی به طور عمده به این موارد اشاره می شود . هنجارهای اجتماعی ، داشتن خانواده پراولاد را ارزش به حساب می آورد ؛ در شرایط نامطلوب اقتصادی ، فرزند پسر عصای پیری پدر تلقی می شود ؛ مردان جوامع مردسالار هراس از آن دارند که با برنامه های تنظیم خانواده اقتدار خود را در خانه از دست بدهند ؛ تنظیم خانواده ممکن است آزادی مهارناشدنی زن را سبب شود و از این قبیل .
● محدود بودن اطلاع
‌در مجموع اطلاع مربوط به ظرایف مشارکت دادن مردان در برنامه های بهداشت باروری ؛‌ آگاهی نگرش و عملکرد مردان در بافتهای گوناگون فرهنگی ؛ موانع یا عوامل تشویق کننده ، و تجربه های موفق چه در جهان و چه در کشور ، محدود است .
‌برای آنکه سیاستگذاری ، در پیش گرفتن خط مشی های درست و برنامه ریزی مؤثر ،‌ میسر باشد باید در این زمینه تحقیق و مطالعه کرد .
‌آنچه نمی توان تردید داشت این است که باورها و دان‍سته های پیشین و سنتی مدیران و برنامه ریزان خود یکی از موانع جلب مشارکت مؤثرتر مردان در برنامه های بهداشت باروری است .
● توقع از مردان مشارکت کننده در برنامه های بهداشت باروری
‌بنا به آنچه در نوشته های مربوط به کنفرانس جهانی جمعیت و توسعه ( قاهره ، ۱۹۹۴ ) می توان دید ، جلب مشارکت مردان در برنامه های بهداشت باروری سه محور عمده دارد :
۱) اول آنکه ، مرد از فعالیتهای بهداشت باروری همسر خویش حمایت کند و حقوق او را در این زمینه محترم بدارد ؛
۲) دوم آنکه ،‌ شناخت زن و شوهر از مقوله های بهداشت باروری به سلامت حیات جنسی آنان منجر شود ؛
۳) سوم ، رفتارهای جنسی نوجوانان ارتقا یابد و سلامت روابط جنسی و حفظ حقوق زنان و مردان در این زمینه را تضمین کند .
تنظیم خانواده موفق ، از مصادیق دیگر ثمرات همکاری همسران و حمایت شوهر از زن است . اگر همسران به مشورت و مذاکره درباره ضرورتهای هر مرحله از حیات جنسی خود و تصمیم گیری منصفانه عادت کنند چند بهره عمده خواهد داشت . اول آنکه در کوچکترین هسته تشکل اجتماعی ، یعنی خانواده ،‌ نطفه گفت و گوی سالم و رعایت حقوق دیگران شکل می گیرد .
دوم ، تصمیم گیری درباره برخی از مهمترین موضوعات حیات خانواده ، مانند زمان بچه دار شدن یا تعداد فرزندان یا راههای پیشگیری از حاملگی ، بر مبنای توافق زن و شوهر و آگاهی هر دو آنان میسر می شود .
سوم ، به دلیل فرآیند تصمیم گیری مشترک ، از همان آغاز مرد و زن بر پیامدهای تصمیم مشترک خود گردن می گذارند و بویژه برای مردان موجبات مشارکت و حضور عملی فراهم می شود .
به عنوان مثال ،‌ تجربه کشور ما نشان می دهد وقتی پای مردان به عرصه تنظیم خانواده باز شود حتی در استفاده از روشهای ویژه زنان نیز تأثیری آشکار بر جای می گذارد در این تجربه درصد زنانی که به خوردن قرصهای خوراکی جلوگیری از حاملگی ادامه می دهند در دو حالت با یکدیگر مقایسه شده است . یکی وقتی که « قرص » به خود زنان داده شود و دیگر زمانی که قرصها در اختیار همسران زنان واجد شرایط قرار گیرد تا به زنان خود بدهند .
وقتی در شرایط معمول ، قرصهای خوراکی جلوگیری از حاملگی در اختیار زنان قرار می گیرد در ماه اول بعد از شروع ، ۳۰ درصد از زنان در پایان ماه دوم ۷۰ درصد و در پایان ماه چهارم ۸۰ درصد از آنان خوردن قرص را ترک می کنند و در پایان ماه ششم اندکی بیش از ۱۰ درصد از خانمها به خوردن قرص ادامه می دهند . حال اگر برای جلب مشارکت و توجه مردان ، قرص به شوهر تسلیم شود تا او در اختیار همسر خویش قرار دهد نسبت تداوم مصرف در پایان شش ماه به بیش از ۹۰ درصد می رسد .
این نکته از سویی مسئولیت پذیری و علاقه مردان به مشارکت در این راه و از سوی دیگر تأثیرپذیری زنان از شوهران در جلوگیری از حاملگی را نشان می دهد .
● آموزش نوجوانان
در اسناد کنفرانس قاهره برای ارتقای سلامت نوجوانان و نیز پرداختن به بهداشت باروری آنان ۴ اقدام زیر توصیه شده است :
۱) رعایت حقوق نوجوانان در دسترسی به اطلاعات ، محرمانه ماندن اطلاعاتی که می دهند ، حفظ حرمت و احترام و تامین رضایت آنان .
۲) آموزش نوجوانان درباره ابعاد بهداشت باروری ، راه دست یافتن به اطلاعات یا خدمات و کاستن از حاملگی های دوران نوجوانی و سنین پایین .
۳) آموزش نوجوانان درباره برقراری روابط برابر عادلانه جنسیتی ، خودداری از رفتارهای غیرمسئولانه ، احتراز از بیماریهای منتقله از راه تماس جنسی و ترویج تنظیم خانواده .
۴) درگیر کردن خانواده ها ، جوامع محلی و مذهبی و مدارس و رسانه های گروهی برای ارتقای سلامت بهداشت باروری در نوجوانان و جوانان .
در کشوری چون ایران که طبق آخرین سرشماری عمومی ،‌۵۱ درصد از افراد آن در گروه سنی زیر ۲۰ سال قرار دارند برنامه ریزی درباره نوجوانان محتاج پژوهش همه جانبه در نگرش و رفتارهای دختران و پسران جوان درباره مسائل مختلف بهداشت باروری است زیرا رفتار جنسی مردان از کودکی و نوجوانی شکل می گیرد و در سالهای بعد از آن ،‌ پس از همسر گزینی و تشکیل خانواده نمود عینی می یابد . به این دلیل اطلاع از دانسته ها و نگرش پسران نوجوان در تصمیم گیری برای آنچه باید در این زمینه صورت گیرد تعیین کننده است .
● حقوق مردان برای مسئولیت پذیری در برنامه های بهداشت باروری
برای آنکه مشارکت مردان در بهداشت باروری شکل و قوام گیرد و بتدریج اعتلا یابد مردان حق دارند توقع داشته باشند :
به جای برنامه های جدا و بریده از کل خدمات بهداشتی ،‌ آنچه از مردان انتظار می رود ، در قالب برنامه ای مشخص ،‌ادغام شده با جنبه های دیگر بهداشت باروری و با هدفهای مشخص طراحی و اجرا شود .
هدفهای جلب مشارکت مردان ،‌بر پایه نتایج پژوهشهایی که درباره آگاهی و عملکرد آنان به عمل می آید تنظیم و طراحی شود .
آموزش مردان در گروههای همگن و همراه با مردان دیگر که در وضعیت همسان قرار دارند صورت گیرد زیرا نگرش و رفتار آدمی در سنین مختلف و دوره های حیات باروری ، بر حسب سواد ، خصوصیات فرهنگی ، و وضعیت اقتصادی - اجتماعی تفاوتهای محسوس دارد .
پس از ازدواج ، زن و شوهر با هم و بعنوان آموزش گیرندگان واحد در نظر آیند و امکانات و تسهیلات لازم برای سازگاری با این ضرورت فراهم شود .
متناسب با تأثیری که آموزشهای مربوط به بهداشت باروری بر جای می نهد تسهیلات مربوط به خدمات خاص مردان - اعم از مشاوره و وسایل و روشها - با کیفیت مطلوب در اختیار قرار گیرد .
● برخورداری از کیفیت خدمات در گرو آن است که :
▪ خدمات مربوط به مردان طیفی مناسب از انواع خدمات مانند درمان بیماریهای دستگاه تولید مثل ،‌اختلالات جنسی و ناباروری را در بر می گیرد .
▪ مشاوره در موارد گوناگون بهداشت باروری میسر باشد . این خدمت از مهمترین ابزارهای تداوم مراجعه مردان به کانونهای عرضه خدمات بهداشت باروری است .
▪ حریم ایمن و مطمئن برای مراجعه و بیان مشکل فراهم باشد . اهمیت این عامل چنان است که گاه مردان ترجیح میدهند به جای مراجعه به محلی نزدیک ولی پر رفت و آمد و غیر مطمئن ساعتها رنج سفر را برای دست یافتن به کلینیک امن و خلوت برخود هموار کنند . رازداری کارکنان محلی در برخورد با مسائل مردان از عاملهای مهم تداوم مراجعه آنان است .
▪ مهارت و تجربه کارکنان در برخورد صحیح با مسائل مردان و درمان یا ارجاع آنها از لوازم کار و از توقعات مهم مراجعان است . وجود کارکنان مرد برای مذاکره و مشاوره با مردان در تأمین رضایت آنان تأثیر عمده دارد .
▪ تعدد کانونهای عرضه خدمات و در دسترس بودن آنها انگیزه مردان به مراجعه را زیادتر می کند .
▪ آموزش با حوصله و مؤثر ، آراستگی و تمیزی محل کار و مناسب بودن قیمت خدمات از نکات دیگر مورد انتظار است .
▪ نوجوانان امروز ، پدران و مادران فردای جامعه اند . آگاهی ها و نگرش جوان امروز تعیین کننده ی رفتار فردای او در تشکیل خانواده ، فرزند آوری ،‌ تربیت فرزند و سلوک با همسر است . از این رو باید اقدامهای جدی و مؤثر از آن جمله موارد زیر در دستور کار قرار گیرد .
▪ در پیش گرفتن سیاستهای عملی و بدور از کلی گویی های مرسوم برای پراختن به مسائل جوانان . در این زمینه استفاده از نتایج تحقیق های علمی برای برانگیختن حساسیت و همکاری سیاستگذاران ، مدیران و رهبران مذهبی جامعه ضرورت دارد.
▪ استفاده جدی از جایگاه پدران و مادران و معلمان در انتقال آگاهی های بهداشت باروری به جوانان . در این راه برنامه ریزی وسیع و مؤثر برای آگاه ساختن نظام یافته اولیاء و مربیان و نیز آشنا ساختن آنان با شیوه های انتقال این گونه دانسته ها که عموماً با حرمت و حساسیت فراوان رو به روست ضرورت دارد .
▪ اجرای برنامه های گسترده و مداوم برای تأثیر بر آگاهی و نگرش نسل جوان در باب بهداشت باروری . در این زمینه دانش آموزان به سبب انبوهی و سهولت دست یافتن به آنها در مدارس در درجه اول اهمیت قرار دارند .
▪ استفاده نظام یافته از کتابهای درسی برای انتقال آموزش ها ، پیش از رسیدن به بلوغ و پس از آن ، متناسب با رشد جنسی و نیازهای فیزیولوژیک دانش آموزان مقاطع مختلف تحصیلی .
● بکارگیری بهتر و مؤثرتر وسایل ارتباط جمعی در آموزش نوجوانان
▪ استفاده درست و مؤثر از پراکندگی واحدهای عرضه خدمات بهداشت و درمان کشور، دست کم در مراکز دولتی ، برای جلب اعتماد و علاقه جوانان به حضور در جلسات آموزشی و پرسشها و پاسخهای روشنگر . در این زمینه ایجاد توانایی ها و مهارتهای در خور ارتباطی در کارکنان این واحدها اهمیت دارد .
▪ گسترش ، تجهیز و تقویت مراکز مشاوره پیش از ازدواج .

منبع : واحد مرکزی خبر