ناهنجاری های نهفته در آلبوم عکس های جنینی

تئوری های مختلف، سونوگرافی سه بعدی را به دلیل میزان اکوی صوت بالای آن نسبت به دیگر سونوگرافی ها خطرناک تر می دانند و یک سری ناهنجاری های ژنتیکی، سقط، جهش کوروموزومی و برخی ضایعات را به آن نسبت داده اند.
سونوگرافی روشی غیرتهاجمی و بی ضرر برای اقدامات تشخیصی است که اثر چشمگیری در طب بارداری وزایمان دارد. تشخیص بیماری های زنان، تومورهای لگنی و ضایعات رحم از جمله مواردی هستند که علاوه بر تشخیص جنسیت و فرایند رشد جنین با سونوگرافی قابل بررسی هستند.
تصویربرداری با سونوگرافی در مورد مسائل مربوط به بارداری و زایمان اولین بار در سال ۱۹۵۸ به کار گرفته شد و پس از آن این روش به بخشی ضروری در ارزیابی جنین تبدیل شد و در همه جای دنیا گسترش یافت. هم اکنون نسل های جدید دستگاه های سونوگرافی نیز بطور مرتب ساخته و مورد استفاده قرار می گیرند.
تصویری که در صفحه نمایش نشان داده می شود در اثر امواج فراصوتی برگشته از ساختمان بدن بوجود می آید و اطلاعات ارزشمندی از قبیل وضعیت جنین، ارزیابی فرایند رشد و سلامت، وجود هرگونه ناهنجاری در جنین، اندازه گیری استخوان ها و برآورد سن، بررسی قلب، فرم سر، حرکات تنفسی، مقدار مایع اطراف جنین، تعیین جنسیت، تأیید حاملگی داخل رحمی، تشخیص حاملگی های چند قلویی و در نهایت ارزیابی موارد مشکوک را در اختیار پزشک قرار می دهد.
● زمان مناسب
با توجه به این که یکی از مسائل مهم دوران بارداری، ناهنجاری های جنینی است، انجام سونوگرافی معمولی یا دو بعدی کمک زیادی به تشخیص آن می کند.
دکتر بیتا باده نوش، متخصص زنان و زایمان، زمان مناسب انجام سونوگرافی را مرتبط با هدف آن می داند و می گوید: به کمک تصویربرداری به روش سونوگرافی در ماه های مختلف بارداری، می توان اطلاعات متفاوتی به دست آورد. چنانچه در هفته های هشت تا دوازده فقط می توان اطلاعاتی راجع به نحوه صحیح تشکیل جنین، عملکرد منظم قلب و بررسی وجود جنین و رد حاملگی خارج از رحم را به دست آورد. سه ماهه دوم نیز زمان مناسبی برای تعیین سن حاملگی است و ناهنجاری های جنینی را می توان در هفته های هجده تا بیست بارداری تشخیص داد.
● کاربرد
امروزه حدود دو درصد از موارد ناهنجاری های بارداری ناشی از مصرف دارو و یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک است. یکسری از داروها مانند داروهای ضدتشنج، ضدانعقاد، برخی آنتی بیوتیک ها و هورمون های مردانه به عنوان عوامل خطرزا شناخته شده اند و مصرف آنها در بارداری ممنوع است. بنابراین در صورت مصرف این قبیل داروها در بارداری در موارد ضروری و با نظر پزشک، انجام سونوگرافی کمک شایانی به تشخیص ناهنجاری های بوجود آمده می کند.
دکتر زهرا الهی پناه، متخصص سونوگرافی و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در این مورد می گوید: با توجه به این که برخی از زنان برای اطمینان از وضعیت جنین و یا اطلاع از جنسیت آن چند مرتبه در طول دوران بارداری خود تحت امواج سونوگرافی قرار می گیرند، این امواج می تواند خطرناک باشد.
● عوارض
میزان عوارض سونوگرافی ها با توجه به مدت انجام آن، میزان طول موج صوت، نوع دستگاه و سن حاملگی متفاوت است و پزشکان توصیه می کنند زنان از انجام مکرر آن در بارداری خودداری کنند.
دکتر باده نوش، سونوگرافی دو بعدی یا معمولی را غیرتهاجمی می داند و می گوید: اصولاً زنانی که در بارداری مشکل خاصی ندارند تا سه مرتبه مجاز به انجام سونوگرافی هستند و این سه بار سونوگرافی برای آنها مشکلی بوجود نخواهد آورد، اما در صورت نیاز پزشک در ماه های مختلف بارداری می تواند برای بررسی سلامت جنین درخواست سونوگرافی کند.
● لزوم انجام سونوگرافی
علی رغم استفاده مکرر از سونوگرافی توسط برخی زنان باردار، مواردی نیز وجود دارد که آنان تمایل چندانی به انجام حتی یک مرتبه سونوگرافی در بارداری خود ندارند زیرا هدف از انجام آن را فقط تعیین جنسیت جنین می دانند در صورتی که چنین نیست. به گفته دکتر باده نوش انجام یک مرتبه سونوگرافی در اواسط بارداری در صورت سلامت کامل مادر لازم است زیرا سلامت صددرصد زن باردار و نبودن هیچگونه بیماری خاصی در خانواده زن و شوهر دلیل بر سلامت کامل جنین نمی شود و لازم است جنین از نظر ناهنجاری ها، بچه خوره، چند قلویی و سلامت بررسی شود زیرا در صورت وجود ناهنجاری، پزشکی قانونی مجوز ختم حاملگی را فقط به جنین کمتر از بیست هفته صادر می کند. بنابراین در صورت شناسایی نشدن ناهنجاری های جنینی، زن باردار ۹ ماه بارداری بی نتیجه را تحمل کرده و متحمل عوارضی مانند گودی کمر و کمردرد شده است.
● سونوگرافی سه بعدی
این فناوری سبب به دست آمدن نماهای بهتری در مورد آناتومی سطحی جنین می شود و امکان مشاهده بهتر برخی از ساختمان ها مانند صورت، گوش و اندام ها را فراهم می کند و به عنوان روشی کمکی برای سونوگرافی معمولی مورد استفاده قرار می گیرد.
دکتر آتوسا ادیبی، متخصص رادیولوژی و سونوگرافی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز در مورد سونوگرافی سه بعدی می گوید: تصاویر حاصله در سه بعد طول، عرض و ارتفاع قابل مشاهده هستند و به جای تجسم صفحه ای جنین با تجسم فضایی دیده می شود. در سونوگرافی چهار بعدی بعد زمان نیز اضافه می شود و تصاویر سه بعدی به صورت فیلم نمایش داده می شود و حرکات جنین نیز قابل مشاهده است.
وی مهمترین کاربرد سونوگرافی سه بعدی را ارزیابی کلیه، رحم و تخمدان می داند و می گوید: تصاویر حاصله از این نوع سونوگرافی در ارزیابی ناهنجاری های جنین هم مفید است و با استفاده از امواج فراصوتی، تصاویر کاملاً واضح و روشن از جنین تهیه می کند. بنابراین زمانی که پزشک مشکلی را در ارتباط با جنین با سونوگرافی معمولی تشخیص می دهد، برای تعیین و شناسایی جزئیات اختلال از سونوگرافی سه بعدی استفاده می کند. تصاویر حاصله برای رؤیت ناهنجاری های مغز و ضایعات ستون فقرات بسیار سودمند است.
سونوگرافی سه بعدی نه تنها تفاوت چندانی با سونوگرافی معمولی ندارد بلکه انرژی زیادی را به جنین منتقل می کند که می تواند خطرناک باشد.
دکتر الهی پناه در این باره اظهار می کند: در ۹۰ درصد از موارد تشخیص، عوارض جنینی به وسیله سونوگرافی معمولی شناسایی می شوند و در صورتی که وقت بیشتری برای انجام سونوگرافی صرف شود می توان بسیاری از موارد را مانند آنچه در سونوگرافی سه بعدی بررسی و شناسایی می شود، به دست آورد.پیشرفت های علمی اخیر این امکان را به پزشکان داده است تا از طریق جراحی داخل رحمی جنین برخی از بیماری های تهدیدکننده حیات او را درمان کنند. از آنجا که این گونه بیماری ها حتی با سونوگرافی معمولی نیز قابل شناسایی است و درمان دیگر مشکلات جنین به پس از زایمان موکول می شود، بنابراین انجام سونوگرافی سه بعدی چندان لزومی ندارد.
● ضرورت سونوگرافی سه بعدی
بسیاری از سونوگرافی های انجام شده در دوران بارداری غیرضروری و تنها به قصد تعیین جنسیت و یا تهیه آلبوم عکس از جنین انجام می شود نه تشخیص ناهنجاری های مادرزادی. از طرفی انجام سونوگرافی های بی مورد و مکرر نه تنها خانواده زن باردار را متحمل هزینه های زیادی می کند بلکه برای جنین عوارض نامطلوبی را در پی دارد.
در حال حاضر سونوگرافی سه بعدی نیز با تبلیغات وسیعی که انجام شده است، بسیاری از زنان را بدون توجه به عوارض آن به سمت خود کشانده است.
دکتر ادیبی استفاده از این روش تصویربرداری را بدون صلاحدید پزشک مجاز نمی داند و می گوید: با توجه به این که رشد جنین در اوایل بارداری خیلی سریع است و این دوران از مراحل بحرانی رشد جنین محسوب می شود، امواج ناشی از تصویربرداری سونوگرافی می تواند موجب اختلال در رشد سلول های جنینی شود که جبران ناپذیر است. همچنین قرار گرفتن در معرض امواج سونوگرافی برای مدتی بیش از حد مجاز مشکلات قابل ملاحظه ای را برای جنین به وجود می آورد به همین دلیل به زنان باردار توصیه می شود تا زمانی که پزشک متخصص انجام سونوگرافی سه بعدی را لازم ندانست به انجام سونوگرافی سه بعدی اصرار نداشته باشند.
● عوارض سونوگرافی سه بعدی
با توجه به این که سونوگرافی های سه و چهار بعدی در مراحل اولیه بررسی علمی قرار دارند ممکن است اثرات مخرب آن در سال های آتی مشخص شود.
آزمایشات انجام شده روی حیواناتی از قبیل موش نشان داده است استفاده مکرر از سونوگرافی می تواند عوارضی از قبیل اختلالات کروموزومی، اختلال در رشد جنین، سیستم ایمنی و برخی اعضای بدن مانند ارگان شنوایی به وجود آورد که اثرات فیزیکی فوق هنوز در انسان ثابت نشده است بنابراین رعایت احتیاط در این موارد لازم است. این در حالی است که در ایران در طول دوره بارداری، زنان چند بار به انجام سونوگرافی مبادرت می کنند که بیشتر به تعیین جنسیت و تهیه آلبوم برمی گردد که هیچ ضرورتی برای انجام آن نیست.
دکتر الهی پناه در مورد خطرات استفاده مکرر از سونوگرافی می گوید: چنانچه دستگاه برای مدت زمان زیادی روی شکم زن باردار نگه داشته شود، انرژی زیادی را به جنین منتقل کرده و درجه حرارت جنین را بالا می برد، همچنین مایع اطراف جنین نیز گرم تر خواهد شد که آسیب جدی از جمله اختلالات و ناهنجاری هایی را برای او به همراه خواهد داشت. وی توصیه می کند زنان در مراجعه به پزشک متخصص اصراری بر انجام سونوگرافی نداشته باشند تا پزشک در صورت لزوم و در زمان مناسب آن را تجویز کند.
● فرضیه های اثبات نشده
تئوری های مختلف سونوگرافی سه بعدی را به دلیل میزان اکوی صوت بالای آن نسبت به دیگر سونوگرافی ها، خطرناک تر می دانند و یک سری ناهنجاری های ژنتیکی، سقط، جهش کوروموزومی و برخی ضایعات را به آن نسبت داده اند که هنوز اثبات نشده است.به گفته دکتر ادیبی، آسیب به حلزون شنوایی از جمله عوارضی است که با انجام سونوگرافی های مکرر و بی مورد در جنین به وجود می آید. وی انجام سونوگرافی را برای زنان بارداری که در اعضای خانواده یا خویشاوندان شان سابقه ابتلا به بیماری های مادرزادی وجود دارد توصیه می کند و می گوید: این دسته از زنان لازم است ابتدا با تجویز پزشک یک سونوگرافی دوبعدی یا معمولی انجام دهند و در صورت وجود شک در سه ماهه دوم از سونوگرافی سه بعدی یا چهاربعدی استفاده کنند در هر صورت انجام سونوگرافی سه بعدی برای هر بارداری توصیه نمی شود.

جوانه خانی

منبع : روزنامه ایران