اراضی عباس آباد ، فرصتی برای نفس کشیدن

اراضی عباس‌آباد تهران درواقع یكی از چهارتپه‌ی زیبایی است كه در دامان كوه البرز و در بستر شهر تهران قرار گرفته است. اراضی چیتگر، پردیسان و لویزان سه تپه‌ی دیگر شهر تهران هستند كه هر سه به جنگل كاری و پارك طبیعت اختصاص یافته‌اند. در این میان اراضی عباس‌آباد چه از نظر سطح گسترش و چه به لحاظ موقعیت خاصی كه دارد و سه محور مهم شهری یعنی بزرگراه‌های همت، مدرس و رسالت از آن عبور می‌كنند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
دیرزمانی نمی گذرد از هنگامی كه ایرانیان در خانه های دلگشا با حیاط و حوض و گلدان شمعدانی زندگی می كردند.آجرهای بهمنی روی هم چیده می شد و دیوارهای شهر با توازن و زیبایی بالا می رفت.منحنی ها و مقرنس ها و ایوان ها ی بزرگ را از دور هم كه می دیدی، هیاهوی زندگی در درونت آرام می شد.ستون های بلند چوبی بار دلپذیر سقف ایوان را تحمل می كردند و پرستوهای مهاجر بر بالای آنها آشیان می ساختند. شهر موزون بود و توازن و زیبایی اش كار دست هنرمندان معماری كه به دنیای ما هویت می‌دادند. معمار مقرنس‌‌كار ایرانی با مرگ در جدال بود واگر نه به یك بنّای معمولی بدل می‌شد. او شهر ، نیازهای مردمان شهر و رازهای كوچك زیبایی را به خوبی می‌شناخت وبا آجری كه روی آجر می‌گذاشت، شهر زیبا ، شهر متین و شهر كارآمد را می‌ساخت. شهری كه می‌تواند نه فقط مسكن كه ماوای آدم‌ها باشد. اما بعدها شهر هم مثل خیلی چیزهای دیگرگسترده شد. آسمان آبی ، دودی ‌شد و خانه‌های آجر بهمنی دلگشا و نورگیر به آپارتمان ها و برج‌های دلگیر و سیمانی تغییر شكل دادند تا جایی كه توازن شهر از میان رفت و از هر گوشه و كناری ساختمانی ناموزون سربرآورد ... ولی انگار هنوز هم راه‌هایی باقی مانده. راه‌هایی كه شاید آخرین ریه ها‌ی تنفسی شهر خسته‌ی ما باشند.
● فرصتی به نام عباس‌آباد
مهندس میرمیران، كه حضورش در تالار بتهوون خانه‌ی هنرمندان با استقبال گسترده و چشمگیر استادان، كارشناسان ،هنرمندان و دانشجویان رشته‌ی معماری و شهرسازی روبه رو شد با تاكید بر اهیمت فوق‌العاده‌ی اراضی عباس‌آباد در سومین جلسه‌ی نقد فضای شهری به تشریح جزییات طرح تجدیدنظر در برنامه‌ی توسعه‌ی اراضی عباس‌آباد پرداخت. میرمیران تهران را شهری با بیش از ۸ میلیون جمعیت و پایتخت كشوری با فرهنگ چند هزار ساله خواند كه باید بتواند با بهره ‌برداری از زیرساخت‌های لازم نقش مهم‌ترین و بزرگ ترین شهر جنوب غربی آسیا را به درستی ایفا كند و یكی از شهرهای مطرح دنیا باشد. او ایرانیان را مبتكر محور خطی و طولی در معماری دانست و گفت:«شهرسازی‌ای كه در دوره‌های میانی پس از اسلام در كشور ما به وجود آمد، از بسیاری جهات بی‌نظیر است.» استاد میرمیران با اشاره به بازار ۲ كیلومتری اصفهان گفت:« در هیچ یك از كشورهای جهان چنین محور طولی و خطی‌ای وجود ندارد. در حالی كه شهرسازی مدرن و بعد مدرن بر اساس محورهای خطی و طولی طراحی شده است.»
او طراحی شهری را علم جدیدی خواند كه به تازگی جای خود را در ادبیات معماری باز كرده است و با این وجود میدان نقش جهان اصفهان را نه به عنوان یك اثر تاریخی بلكه به عنوان یك فضای شهری كه چهارصدسال از عمر آن گذشته است، بهترین نمونه طراحی شهری دانست و بر الگوبرداری از آن در طراحی‌های جدید شهری از جمله اراضی عباس‌آباد تاكید كرد.
● طرحی نو دراندازیم!
سابقه ی نخستین طرحی كه برای اراضی ۵۵۹ هكتاری عبا‌س‌آباد تهیه شد به سال ۱۳۴۷ بازمی‌گردد. در این سال مهندسان مشاور فرمانفرمایان- گروئن طرح جامعی برای اراضی عباس‌آباد ارائه داد.تهیه آخرین طرح ارائه شده برای این اراضی هم چهار سال از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۶ طول كشید. شركت‌های آتك و آركولوگ سرانجام طرح مشترك خود برای اراضی عباس‌آباد را در سال ۱۳۷۷ به تصویب رساندند. در این طرح بعضی اراضی واگذار و بعضی بناها مثل فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی ایران، كتابخانه‌ی ملی و وزارت راه هم احداث شد. ااما طرح جدید مهندس میرمیران بیش از هرچیز بر كاربری اراضی عبا‌س آباد به عنوان فضای سبز، آزاد و فرهنگی و كاهش فضاها و ساختمان‌های اداری، تجاری و خدماتی در این زمین‌ها تاكید دارد. در این طرح كه چهار مهندس مشاور با همیاری مهندس میرمیران بر روی آن كار كرده‌اند و در شورای عالی شهرسازی و معماری تهران نیز به تصویب رسیده است برخلاف طرح‌های گذشته بیشترین توجه به كاربری فرهنگی، تفریحی و گردشگری شده است.
به گزارش سایت خبری خانه‌ی هنرمدان ایران، استاد میرمیران، كه د رتالار بتهوون برای جمع كثیری از دست‌اندركاران معماری و طراحی شهری سخن می‌كفت در تشریح این طرح تاكید كرد:«كاربری اراضی عباس‌آباد باید تغییر یابد تا با توجه به پهنه‌ی وسیعی كه این اراضی اشغال كرده و از شهر ری تا شمیرانات ادامه دارد، بتواند كمبودهای مركز شهر تهران را جبران كند.» میرمیران با اشاره به توپوگرافی بی‌نظیر و زیبای اراضی عباس‌آباد گفت:«این توپوگرافی حتی المقدور باید محفوظ بماند. اگرچه متاسفانه بخش زیادی از این اراضی به خاطر ترانشه‌های بد از بین رفته اما باید تلاش كرد تا واگذاری ها ی صورت گرفته تا حد امكان منتفی شود.»
این استاد پیشكسوت معماری معتقد است كه اراضی عباس‌آباد هنوز در اراضی مركزی شهر تهران مشاركت فعال نداشته و نقشی كه باید را به دست نیاورده است. «شهر تهران دو محور اصلی دارد كه یكی محور تاریخی وعملكردی ری – شمیرانات است و دیگری محور همت كه چهار تپه‌ی لویزان، پردیسان، چیتگر و عباس‌آباد را به هم وصل می‌كند وعباس‌آباد كه درست در مركز تقاطع این دو محور قراردارد از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.»
● احیای باغ و كوشك ایرانی
اگرچه ساختمان‌های بی‌كیفیت زیادی در اراضی عباس‌آباد ساخته شده اما با تغییر شكل این ساختمان‌ها و با توجه به وجود خط متروی این منطقه كه از مطهری شروع شده و با عبور از رسالت و همت تا نزدیك حقانی ادامه پیدا می‌كند می‌توان محوری قوی برای زندگی و ارتباطات شهری این اراضی تدارك دید.
میرمیران با اشاره به قرار گرفتن مصلی تهران و اراضی متعلق به آن به مساحت ۶۳ هكتار در این منطقه گفت:«مصلی در جایگاه خوبی قرار گرفته و نقش مسجد، مدرسه، مصلی و یك مركز فرهنگی- مذهبی بزرگ را همزمان بازی می‌كند.» در همین حال مهندس میرمیران به نبود یك مركز ثقل و نقطه‌ی عطف در پایتخت اشاره و تاكید كرد:« هر شهر باید مركز ثقل داشته باشد ولی در تهران نقطه‌ی عطفی كه شایسته شهری ۸ میلیونی باشد، نداریم.»
او میدان بهارستان و میدان توپخانه را دو میدان عالی شهر دانست كه به عنوان مركز ثقل شهر قابل بهره ‌برداری نیستند و میدان‌های جدیدتر مثل میدان آزادی، ولیعصر و ونك را نیز كاملاً «بی‌شخصیت» توصیف كرد.
میرمیران گفت: فضاهای مركزی شهر اكثرا با میدان تعریف شده و ما یك فضا ی عمومی بزرگ ندرایم اما با كمی دقت درمی‌یابیم كه در بخش مرزی اراضی عباس‌آباد زمین زیبایی محصور در بناهای فرهنگی وجود دارد كه می‌تواند جای خوبی برای ایجاد یك فضای اجتماعی- شهری مناسب باشد. پیش‌بینی طرح جدید برای این فضا «میدانْ باغ» وسیعی است كه با الهام از معماری ایرانی، قابل‌اجراست. میرمیران در این باره گفت:«باغات در فرهنگ شهرسازی ما مفهوم دارد. اصلاً مفهوم باغ را ما به وجود آورده‌ایم، نه دانماركی‌ها و اكنون هم می‌توانیم با تقسیم ۱۵۴ هكتار از اراضی عباس آباد - جز پارك طالقانی- ۱۵ باغ طراحی كنیم كه كوشك‌هایی نیز داخل آن‌ها قرار دارد و فرهنگستان و كتابخانه‌ی ملی نیز دو باغ از این مجموعه باشند.» در حال حاضر شهرداری تهران پروژه‌های باغ موزه‌ی كتاب و باغ موزه‌ی دفاع مقدس را در این اراضی در دست اجرا دارد كه با افزودن تعداد دیگری باغ مثل باغ و كوشك موسیقی می‌توان به تغییر كاربری عمده در این اراضی امیدوار بود.
استاد میرمیران از ۵ میلیون متر مربع ساختمان‌سازی درمساحت اندكی معادل ۲۸۸ هكتار از اراضی عبا‌س‌آباد اظهار تاسف كرد و گفت :«اكثر این ساختمان‌ها تجاری است و با دیدگاهی جاه ‌طلبانه و كاملاً مغایر با نیازهای شهر ساخته شده است.» جای خوشبختی است كه در طرح نوی میرمیران و همكارانش قرار است كاربری بسیاری از این ساختمان‌ها تغییر كند و علاوه براین در پروژه‌ی جدید حداكثر ۹۰۰ هزار متر مربع ساختمان با احتساب ساختمان‌سازی های موجود ساخته خواهد شد. یعنی تنها ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار متر مربع ساختمان، آن هم با تعریف كاربری فرهنگی به مجموعه اضافه خواهد شد.

فهیمه خضر حیدری

منبع : خانه‌ٔ هنرمندان ایران