رهنمودهای اخلاقی استاد آیت‌الله فلسفی

در بهمن ماه سال ۱۳۷۴ شمسی، برابر با ۲۵ شعبان المعظم ۱۴۱۶ قمری، پیش از ماه مبارك رمضان، به هنگام تعطیلی دروس حوزه های علمیه، كه روحانیون و اهل علم برای تبلیغ ماه رمضان اعزام می شوند، استاد بزرگوار حضرت آیهٔ ا... فلسفی رحمهٔ ا... علیه، به جای دو نوبت درس خارج فقه و اصول، مواعظی بلیغ و رهنمودهایی نغز ارایه دادند.
حوزویان اذعان داشتند كه استاد با اخلاص و با معنویتشان، سخن از دل برمی آورد و به اسرار و حكمت ها اشاره می كند. شركت كنندگان از شاگردان قدیم و جدید دو چندان آمده بودند تا درس عمل و اخلاص بیاموزند و از مرد حق، حقیقت بشنوند.
محضر استاد و مدرس بزرگ مدرسه آیهٔ ا... العظمی خوئی(ره) آكنده از معنویت بود. از فیض وجود مرحوم آیهٔ ا... فلسفی همه روحانیون و اهل علم حال خوشی یافته بودند. همه و همه یقین داشتند كه این فرزانه ادب و متانت از صمیم قلب و به صدق و صواب لب گشوده است و مبلغان اعزامی را سرشار از دانش و عمل صالح خواهد ساخت.
● مصادیق حكمت در قرآن
۱) شكر
در قرآن می خوانیم: «و لقد آتینا لقمان الحكمهٔ ان اشكرلله» (۱)
هر آینه به لقمان حكمت دادیم كه خدای را سپاس گوید.
در این آیه شریفه، شكر و سپاس خداوند از مصادیق حكمت آمده است.
۲) پانزده راهنمایی حكیمانه اخلاقی و اجتماعی
در سوره اسراء، پس از دستوراتی چند در آداب معاشرت و اخلاقیات اجتماعی، آن ها را حكمت می نامد. این راهنمایی ها در ضمن ۱۷ آیه آمده است كه سر خط عناوین آن ها را یاد می كنیم:
▪ احترام محبت آمیز به پدر و مادر و تواضع در برابر آنان.
▪ توبه و انابه به پیشگاه الهی.
▪ صله رحم و نیكی به خویشاوندان.
▪ كمك به بینوایان و نیازمندان.
▪ پرهیز از اسراف و تبذیر.
▪ میانه روی و اندازه نگاه داشتن در معیشت و هزینه های زندگی.
▪ اطمینان به رازق بودن خداوند.
▪ پاكدامنی و دور بودن از فساد.
▪ مراعات كردن حال یتیم و پاسداری از اموال و حقوق او.
▪ حفظ حرمت خون بی گناهان.
▪ برخورد شایسته با درخواست نیازمندان.
▪ وفای به عهد، و پایبندی به تعهدات.
▪ رعایت انصاف و عدالت در داد و ستدها.
▪ گوش فرادادن به علم و یقین و دوری جستن از شك و گمان.
▪ تواضع و فروتنی.
در پایان این ها را مصداق حكمت می نامد كه خداوند به پیامبرش وحی كرده است: «... ذلك مما اوحی الیك ربك من الحكمهٔ...» (۲)
این حكمتی است كه پروردگارت به تو وحی كرده است.بنابراین، حكمت منحصر در علم نیست، اگر چه علم در حد اعلایش حكمت است. پس اثر روزه آن است كه انسان حكمت بیابد و حكیم شود؛ یعنی حقایق استوار، محكم، ابطال ناپذیر و متیقن به دست آورد. حضرت رضا(ع) نیز در بحث فلسفه روزه آثار گوناگونی را بیان می دارند:
«... علهٔ الصوم لعرفان مس الجوع و العطش، لیكون العبد ذلیلاً مستكیناً مأجوراً محتسباً صابراً و یكون ذلك دلیلاً له علی شدائد الآخرهٔ مع ما فیه من الانكسار له عن الشهوات، واعظاً له فی العاجل، دلیلاً علی الآجل، لیعلم شدهٔ مبلغ ذلك من اهل الفقر و المسكنهٔ فی الدنیا و الآخرهٔ».(۳)
... فلسفه روزه شناخت و احساس گرسنگی و تشنگی است، تا بنده كوچك، فروتن و دارای اجر، حسابگر خود و اهل صبر باشد. این حالات او را بر دشواری های آخرت راهنما شود. هوس های او را در هم شكند. در این دنیا پند و برای آخرت راهنما باشد. تا رنج نیازمندان و بی نوایان را در دنیا و آخرت درك كند.
امیرالمؤمنین(ع) در نهج البلاغه در آثار و فلسفه روزه می فرماید: «... فرض ا... ... الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق...»(۴) خداوند متعال روزه را واجب كرد تا اخلاص خلق آزموده گردد. با روزه اعضا و جوارح آرام می گیرد. فروتنی و خضوع و خشوع به دست می آید و قلب سبك می شود. اراده انسان تقویت می گردد و انسان بر نفس خود تملك و تسلط پیدا می كند. و خلاصه به تعبیر قرآن كریم، نتیجه روزه رستگاری و تقواست:
« یا ایهاالذین آمنوا كتب علیكم الصیام كما كتب علی الذین من قبلكم لعلكم تتقون»(۵)
ای كسانی كه ایمان آورده اید، روزه داشتن بر شما مقرر شد، همچنان كه بر كسانی كه پیش از شما بوده اند مقرر شده بود، تا پرهیزگار شوید.
خودشناسی و خودیابی از آثار حكمت است. اگر آثار صوم را در خود ندیدیم باید به سراغ خود برویم، كه آیا از اول ماه تا پایان، حالمان تغییر كرده یا نه، علت را باید جست و جو كرد. اگر حالی پیدا كردید و توفیق یارتان شد، دعای ابوحمزه ثمالی را بخوانید. این دعا نشان می دهد كه چرا روزه در من اثر نداشته است. در بخشی از این دعا می خوانیم:
«اللهم انی كلما قلت قد تهیات و تعبات و قمت للصلاهٔ بین یدیك و ناجیتك القیت علی نعاساً اذا انا صلیت و سلبتنی مناجاتك...». (۶)
بار خدایا هرگاه پیش خود گفتم كه: دیگر مهیا و مجهز شده ام كه در پیشا پیشت برای نماز ایستاده، مناجات كنم، چرتی بر من عارض ساختی.
در هنگامی كه به مناجات پرداختم حال مناجات را (به خاطر آماده نبودنم) از من گرفتی.
هرگاه گفتم كه دیگر درونم آماده شده و به حال و مجلس توبه كاران نزدیك شده ام پیشامدی رخ داد و مانعی پیش آمد.
ای مولای من! قدمم ناپایدار شده و میان من و خدمتت حایل گردیده است.
شاید از درت مرا رانده ای و از خدمتت به یك سویم زده ای.
یا شاید مرا سبك شمارنده حقت دیدی كه دورم ساختی.
یا شاید مرا از خودت روی گردان دیدی، پس به ناخرسندی مرا ترك گفتی.
یا شاید مرا در جای دروغگویان یافتی كه به دور انداختی.
یا شاید مرا ناسپاس نعمت هایت دیدی كه محرومم ساختی.
یا شاید مرا بیگانه از مجالس دانشمندان یافتی پس مرا بیچاره كردی.
یا شاید مرا از غافلان دیدی كه از رحمتت نومید كردی.
یا شاید مرا علاقه مند مجالس بیكاران یافتی، كه در میان آنان وانهادی.
یا شاید دوست نداری صدای مرا بشنوی، پس دورم ساختی.
یا شاید برای جرم و جنایتم به جزایم رساندی.
یا شاید برای بی حیایی ام كیفرم دادی.
این احتمالات می تواند علت بی اثر بودن روزه را روشن كند كه چرا از روزه حكمت به دست نیامده است. آری به راستی باید در خانه خدا تمنا و خواهش كرد، ولی متأسفانه حال خواهش و تمنا هم برایمان نمانده است. پس بهتر است انسان در حال خودش دقت كند و آمادگی خودش را بسنجد.

پی نوشته ها:
۱- لقمان /۱۲.
۲-اسراء /۲۳-۳۹.
۳- شیخ حر عاملی، وسائل الشیعهٔ ۷/۳.
۴- نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح، حكمت ۲۵۲.
۵- بقره /۱۸۳.
۶- مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه ثمالی.
حسین شرفی

منبع : روزنامه قدس