عکاسی جنگ، پرداختن یا ذکر خاطرات؟

نمایشگاه «آیینه حضور» گلچینی از مجموعه آثار عكاسان جنگ بود كه توسط انجمن عكاسان انقلاب و دفاع‌مقدس در موزه هنرهای فلسطین برپا شد.
این نمایشگاه در واقع با هدف شناسایی و معرفی عكاسان دوران دفاع‌مقدس برپا شد و در راستای فعالیت‌های انجمن برگزار كننده‌اش، سومین نمایشگاه از این دست بود.
در واقع انجمن عكاسان دفاع‌مقدس با انجام فعالیت‌های تحقیقاتی اقدام به شناسایی این دسته از عكاسان كرده و درصدد تدوین دایره‌المعارفی از عكاسان جنگ است. نمایشگاه‌های برپا شده نیز به این منظور شكل می‌گیرند تا به مرور و به‌تدریج، نام این عكاسان از دل آرشیوهای خبرگزاری‌ها، مطبوعات و نهادهایی كه برحسب نیاز از مناطق جنگی عكس‌برداری می‌كرده‌اند، بیرون بیاید و تدوین این دایره‌المعارف به سرانجام برسد.
اولین نمایشگاه بهمن‌سال ۸۴ بود كه به معرفی چهل عكاس پرداخت و مجموعه آن نیز به چاپ رسید. پس از آن نمایشگاه «چشم سوم» در مجلس شورای اسلامی برپا شد كه به ارائه تصاویری از وضعیت فعلی مناطق جنگ‌زده می‌پرداخت و «آیینه حضور» نیز در ادامه این حركت شكل گرفت كه برحسب اتفاق با هفته دفاع‌مقدس نیز هم‌زمان شد. و به معرفی ۸۵ عكاس دیگر پرداخت. و حالا این سوال مطرح است كه با توجه به مرتبط بودن این شاخه از عكاسی به زمان آیا هم‌چنان لزوم پرداختن به آن احساس می‌شود؟
سیدعباس میرهاشمی، رئیس هیات مدیره انجمن عكاسان انقلاب و دفاع‌مقدس معتقد است «اگرچه جنگ تمام شده اما واقعیاتی دارد كه باید بیان شود چه در زمانی كه در متن این جریان بودیم و چه حالا كه جنگی نیست و تبعات آن وجود دارد.»
او می‌گوید: «جنگ فرهنگ خاص خود را دارد و اگر از دنیای عكاسی بنگریم، برخی عكاسان، بزرگترین جهش خود را در این زمان انجام دادند. بنابراین لازم است خالقان این آثار شناسانده شوند.»
او بر اهداف انجمن تأكید می‌كند و این‌كه باید به این روند سرعت بخشید. چرا كه رویه دسترسی به آثار عكاسان جنگ در وضعیت خوبی نیست.
«متأسفانه برخی نهادهایی كه منبع این عكس‌ها هستند، به هیچ‌وجه معنای آرشیو ندارند و در واقع به انبار تبدیل شده‌اند. آثار در این محل‌ها فوق‌العاده دچار آسیب و خدشه شده‌اند و باید با زحمات بسیاری آن‌ها را احیا كرد. حتی برخی از عكاسان از آثار خود در این زمینه مطلع نیستند. ارائه این كارها باعث می‌شود نقاط مبهم این جریان روشن شود.» وی هم‌چنین اضافه كرد: «علاوه بر این‌ها قصد داریم عكاسی جنگ را به شیوه‌ای دیگر احیا كنیم.
و بر این اساس دوستان عكاس را طی چند مرحله به مناطق جنوب و غرب كشور بردیم و نمایشگاهی از این عكس‌ها در ۷۵ قطعه از ۵۰ عكاس برپا شد كه عكاسان جوان‌ترنیز در این سفر حضور داشتند.»
در نمایشگاه «آیینه حضور» نیز تمام آثار با بیوگرافی راجع به هنرمندان آن‌ها برای معرفی دقیق آن‌ها به نمایش درآمد.
محود بدرفر یكی از اعضای هیات موسس این انجمن پرداختن به موضوع جنگ را حتی در شرایط فعلی لازم می‌داند.
وی در این خصوص می‌گوید: «عكاسی جنگ باتوجه به شرایط و به‌صورت ناگهانی شكل گرفت و طبیعی است كه حرفه‌ای نبود همان‌طور كه جنگ ما در آغاز حرفه ای نبود. عده‌ای به دلیل اعتقادات مذهبی و عرق میهنی خود به این شاخه روی آوردند. جنگ موضوعی بود كه همه مردم كشور را درگیر خود كرد.
عكاسی جنگ جدا از جنبه هنری‌اش امروزه یك مدرك مستندی از وقایع آن روزهاست و در زمان خود نیز كاملاً كاربردی بود.
این هنر كمك می‌كند تا این وقایع از حالت افسانه و خیال برای نسل‌های آینده به واقعیت تبدیل شود. اما متأسفانه انگار ارزش این عكس‌ها برای دیگران روشن نیست.
متأسفانه نگهداری بد عكس‌ها در بالكن‌ها، پشت‌بام‌ها و انبارهای نهادهای دارای این منابع باعث شده تا مشكلات آماری در این خصوص به‌وجود آید و بر همین اساس انجمن تمام تلاش خود را برای جمع‌آوری سریع‌تر این عكس‌ها انجام می‌دهد.
این نهادها خیال می‌كنند آثار به جای مانده، مالی است كه به آن‌ها ارث رسیده و به همین دلیل می‌توانند هركار كه بخواهند با آن‌ها انجام دهند.و در نتیجه هیچ اهمیتی برای آن‌ها قایل نیستند.
این حق عكاسان ماست كه عكس‌های خود را در اختیار داشته باشند یا حداقل از سرنوشت آن‌ها مطلع باشند. به‌ هرحال این‌ها افرادی هستند كه یك زمانی با در خطر قرار دادن جان‌شان آثاری خلق كرده‌اند.»
و در ادامه می‌افزاید: «چنین گنجینه‌هایی در اروپا آن‌قدر ارزش دارد كه حتی افراد عادی به آن‌ها دسترسی ندارند و اگر از وجود این عكس‌ها مطلع شوند سعی می‌كنند به قیمت بالایی آن‌ها را خریداری كنند.
اطلاع دارم كه حتی آرشیوهای خارجی اقدام به خرید عكس‌هایی از این هنرمندان می‌كند و آن‌ها به‌دلیل عرق ملی هرگز راضی به این كار نشده‌اند.
البته عكاسانی در این حوزه هستند كه هم‌چنان علاقه‌مند به كار در این زمینه‌اند و در شرایط فعلی احساس فسیل‌بودن می‌كنند. این‌ها دلشان برای مملكت و میهن‌شان می‌تپد. و فكر می‌كنم هنوز می‌توان از دید و نگاهی دیگر به این شاخه از عكاسی پرداخت.
نمی‌توان تأثیرگذاری این آثار را ندید گرفت چرا كه ثبت چنین لحظاتی تنها به دلایل قلبی و معنوی بوده است.»
محسن شاندیز، نیز از عكاسانی است كه اثری از او در این نمایشگاه به نمایش در آمد.او نیز معتقد است عكس و فیلم به هرحال بهترین وسیله برای ثبت وقایع و تاریخ‌نگاری هستند و عكاسان در هر زمان به وظیفه خود عمل كرده‌اند؛ «دوران جنگ تحمیلی از جبهه‌ها عكاسی كرده‌اند و حالا می‌توانند از تبعات جنگ در دایره وسیعی چون حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و.. عكس بگیرند.
تمامی این آثار ارزش خود را دارند، از آن‌جا كه مستند هستند و می‌توانند وقایعی را پیش روی نسل‌های بعدی قرار دهند.»
گفتنی است همایش ملی عكاسان جنگ نیز در حاشیه این نمایشگاه برگزار شد. سیدكمال خرازی- رئیس ستاد تبلیغات جنگ در دوران دفاع‌مقدس، در این همایش اظهار داشت: «در جمع‌آوری عكس به عنوان یكی از آثار هنری دوران دفاع‌مقدس تلاش بیشتری باید صورت گیرد چرا كه گنجینه باارزش و عظیمی است كه تاریخ انقلاب را با خود دارد.
و اگر فعالیت ستاد تبلیغات جنگ ادامه می‌یافت، امروزه حجم بزرگی از آثار عكاسی و فیلم از جبهه‌های جنگ را داشتیم اما با این وجود هنوز دیر نیست و موسسان انجمن عكاسان انقلاب نقش بسیار بزرگی در ثبت آثاری كه متعلق به آیندگان كشور به‌خصوص نسل جوان است، دارند.هم‌چنین در این مراسم یادوخاطره سعیدجان‌بزرگی و كاظم اخوان گرامی داشته شد.
امروزه انجمن عكاسان انقلاب و دفاع‌مقدس ۷۰۰ هزار فریم عكس جمع‌آوری كرده است كه از این تعداد ۵۰۰ هزار قطعه اسكن و آرشیو شده است.

نویسنده : زهرا نعیمی

منبع : دوهفته‌نامه هنرهای تجسمی تندیس