نان به مثابه یک نشانه

«مجموعه معارف و فرهنگ نانوایی سنگکی در ایران». باور کنید هیچ قصد مزاح و طنزی نیست، آنچه در گیومه آمده قسمتی از خط اول صفحه اول کتاب «نان سنگک» اثر سیدداود روغنی معروف به «شاطرداود» است. اگر فکر می کنید نگارنده این نوشته قصد سبک شمردن کتاب و طرح پرسش مبتذل ولی همیشگی «علت چاپ چنین کتاب هایی چیست؟» را دارد، باز هم سخت در اشتباهید. مدت ها بود که کتابی به دقت کتاب «نان سنگک» نخوانده بودم.
کتاب به عنوان پژوهشی مردم شناختی از چنان روش شناسی علمی - به معنای دقیق کلمه Scientific - برخوردار است که می شود به عنوان نمونه اعلای چنین مطالعاتی به آن استناد کرد. هر خواننده نامطلعی که غیر از خوردن نان سنگک هیچ شناخت دیگری نسبت به این پدیده فرهنگی نداشته باشد با خواندن این کتاب اطلاعات جامعی درباره تمام ابعاد نان سنگک از جایگاه تاریخی گرفته تا نان سنگک به عنوان یک نشانه فرهنگی آگاه می شود.
مطالعه تاریخی - آماری دقیق، اشراف کامل به موضوع کتاب، استنادهای دقیق و متقن به منابع و از همه مهمتر نثر ساده و هماهنگ با موضوع و محتوای کتاب از آن اثری درخور توجه و خواندنی می سازد.
البته نکته حائز توجه این است که کتاب هیچ گاه در پی تبیین این پدیده مردم شناختی به عنوان یک نشانه فرهنگی بر نمی آید چون نه اساساً دغدغه این کار را داشته و نه شاید بضاعت تئوریک برای این کار را ولی پس از خواندن همه کتاب و آگاهی از جایگاه و سیر تاریخی «نان سنگک» اعم از جایگاه آن در رژیم غذایی مردم یا تغییر در ابزار تولید این پدیده، خود به خود نان سنگک برای خواننده کتاب دارای دلالت های نشانه شناختی می شود و از رهگذر قدرت دلالی می تواند ابزار تفسیر مردم شناختی، تاریخی و در کلیت دارای جایگاه فرهنگی شود.
شاید در وهله اول زدن این حرف ها کمی عجیب به نظر برسد؛ نان سنگک و دلالت نشانه شناختی؟، شاید این گفته تکراری باشد که بعضی چیزها آنقدر به ما نزدیک اند که ما نمی بینیم شان ولی نکته یی که مایلم توجه ها را بدان جلب کنم، غفلت از عناصر نزدیک سنتی برای تفسیر و نقد زندگی روزمره به خصوص نزد نزدیکان مکتب انتقادی است. گویا حتماً باید از پدیده های مدرن و کاملاً شهری برای نقد و تفسیر زندگی روزمره استفاده کرد.
مراکز خرید، مترو، سینما و... تنها پدیده هایی نیستند که قابلیت مطالعه و تفسیر دارند. علم نشانه شناسی (Semiotics) به ما می آموزد که هر پدیده دلالت مندی که در یک بستر تاریخی و در معرض تطور و تغییر تاریخی قرار بگیرد این قابلیت را دارد که ابزار مطالعه نشانه شناختی و به تبع آن تفسیر همزمانی و درزمانی فرهنگی شود.
به گمانم حالا به ارزش کتابی که یک نشانه فرهنگی را به طور کامل و جامع برای ما روشن می سازد آگاه شده باشیم. اما همه مطلب درباره حسن و منافع کتاب نیست، چون به رغم دقیق و کامل بودن، کتاب دارای نقص هایی هم هست. اول از همه کتاب خیلی شخصی شده است که حتی گاه به نظر می رسد نویسنده دغدغه معرفی خود و جایگاهش را داشته است.
عکس بزرگ از خود و خانواده سر سفره هفت سین، عکس هایی نیستند که در یک کتاب تحقیقی جایی داشته باشد. همدلی بیش از اندازه مولف به موضوع کتاب گاه باعث مطول شدن بعضی از بخش ها و پاراگراف ها شده است که به راحتی قابل اغماض اند. اگر به دنبال کتابی مرجع درباره یک پدیده فرهنگی، تاریخی و اقتصادی و... هستید کتاب «نان سنگک» را یک پیشنهاد جدی بدانید.

سیاوش خالقی

منبع : روزنامه اعتماد