نسل ما درباره «سهراب» اشتباه می کرد

«عبدالعلی دستغیب» مترجم و منتقد ادبی می گوید، اعتراضات و انتقاداتی که در آن دوره در مورد شعر سپهری ارائه شد، نتیجه تب سیاسی حادی بود که در آن زمان جامعه را فرا گرفته بود.
دیروز اول اردیبهشت سالروز درگذشت سهراب سپهری بود.
عبدالعلی دستغیب منتقد ادبی، پژوهشگر و مترجم در گفتگو با فارس، درباره این شاعر محبوب بیان داشت: سهراب سپهری یکی از نمایندگان موفق شعر معاصر است و با توجه به اسلوب بیانی خاصی که دارد می شود گفت که در ردیف شاعران بسیار موفق شعر نو هست و از نظر ایجاد فرم تازه و مضامین رومانتیک چهره شاخصی دارد.
وی ادامه داد: در سالهایی که سهراب سپهری شعر می گفت و به خصوص شعرهای اولیه سهراب که نتیجه آشنایی او با شعرهای هایکو شاعران چینی و ژاپنی و متأثر از «ذن بودیسم» بود، طبعاً جدی گرفته نمی شد و به دلیل این که استعاراتی که به کار می برد دور از دانستگی مردم ما بود و همچنین به دور از سیاست و مبارزات اجتماعی، کمی مهجور ماند. اشعار سپهری در سالهای ۳۰ و ۴۰ که در بحبوحه مبارزات اجتماعی بود کمی خارج از آهنگ جلوه می کرد.
مترجم کتاب «فلسفه و حقیقت» تصریح کرد: در سالهای دهه ۴۰ یکی از معترضان به شعر سهراب کار او را «وجه اشرافی بودایی» نامید. و بعدها هم احمد شاملو که نظرگاه اجتماعی خاصی داشت گفت: سپهری شعرهای جدی ندارد و استناد کرده بود به شعر «آب را گل نکنیم» و بیان کرده بود که من زمانی که می بینم بر لب همان آب سر بی گناهی را می برند نمی توانم هیچ اعتنایی نداشته باشم.
«دستغیب» بیان داشت: انتقادهایی هم نسبت به وزن شعر «صدای پای آب» توسط محمد رضا شفیعی کدکنی بیان شد که این گونه شعرها بحر طویل است که هنوز شکل مناسبی به خود نگرفته است. اعتراضات و انتقادهایی که در آن دوره در مورد شعر سپهری ارائه شد، نتیجه تب سیاسی حادی بود که در آن زمان جامعه را فرا گرفته بود. وجه دیگر نقد مربوط به بیان سپهری بود که گفته می شد مثلاً در منظومه «صدای پای آب» بیان کاملاً انتزاعی است و به دور از دانسته های مردم ما.
این منتقد شیرازی در ادامه تصریح کرد: اعتراضات و نقدهایی از این دست صحیح نبود و نقد ادبی به حساب نمی آید از آن جهت که برداشتهای سلیقه ای هم در آن دخیل بوده است. این نوع قضاوتها نتیجه اشتباههایی بود که نسل ما در باره شعر و ادبیات داشت. ما توجه نداشتیم که ادبیات انواع گوناگون دارد. ممکن است یک شعر حماسی باشد مانند اشعار نیما و شاملو، تراژیک باشد مانند کارهای اخوان، تغزلی باشد مانند کارهای فریدون توللی و ...
خالق کتاب «مستی شناسی حافظ» گفت: اگر کسی می خواست راجع به شعر سپهری قضاوت صحیح کند، می بایست که نوع شعر سپهری را تشخیص می داد. نوع شعر او عرفانی و افکارش رمانتیک است که باید در نظر بگیریم که این قالب و اندیشه هنوز در جهان طرفدارانی دارد و در آینده هم خواهد داشت. اگر بخواهیم به صورت منصفانه آثار سپهری را با سنگ محک نقد حرفه ای بسنجیم، باید ببینیم که در اشعارش کجا موفق بوده و کجا ناموفق.
وی بیان داشت: دوران زندگی سپهری که پیش از موعد طبیعی به سر رسید، باعث شد که او نتواند فرم تازه ای را که به وجود آورده بود تکمیل کند. البته توجه داشته باشیم همان اشعاری که مانده و نسبت به شاعران دیگر حجم کمتری دارد بسیار راهگشا بوده است.سهراب سپهری در اشعار خود ستاینده طبیعت و آرامش طلب و صلح طلب مطلق است.
دستغیب با قیاس سهراب سپهری و فروغ فرخزاد گفت: این دو شاعر از لحاظ بیان شباهتهایی به هم دارند اما از نظر اندیشه خیر. این دو بی آنکه بدانند پیش درآمد و سرآغازان شعر گفتار و شعر پست مدرن هستند.
نویسنده کتاب «بنیادهای نقد ادبی» خاطرنشان کرد: در بیان و اندیشه شعری سپهری در اواخر عمر بخصوص در دفاتر «مسافر» و «ما هیچ، ما نگاه» تحولی رخ داد تا آن حد که آرامشهای بودایی را که در شعرهای اولش نشان می دهد به هیچ عنوان رو نمی کند، بلکه دنیای غریبی را روایت می کند که در آن راوی شعر دچار شکست زبانی شده است. ما شاهدیم که بسیاری از منتقدان هنوز هم در نقد ادبی خود ، انواع شعر را تشخیص نمی دهند و می خواهند یک نظرگاه واحد را به اشعار همه شاعران تحمیل کنند.
وی در خصوص شخصیت سهراب سپهری گفت: او شخصی بسیار متواضع و دقیق بود.
روزی در منزل سیاوش کسرایی نشسته بودیم که سهراب وارد شد و طرحهای نقاشی اش هم در دستش بود و گوشه ای نشست و کمی در خصوص اشعارش صحبت کردیم و چند پیشنهاد به او دادم که با آغوش باز پذیرفت. در آخر به او گفتم که دفتر «حجم سبز» را می خواهم تهیه کنم و آن را بخوانم او به من گفت که این دفتر را دارم و فردا به دست شما می رسانم. فردای آن روز سپهری با من تماس گرفت و گفت: که کتاب را در انتشارات نیل گذاشته ام و من رفتم و کتاب را گرفتم. در ابتدای کتاب مطلب ساده ای نوشته بود. من از وقت شناسی و دقت نظر او خوشم آمد. این تنها خاطره من از سهراب سپهری بود

منبع : روزنامه قدس