گاوخونی ربطی به گاو و خون ندارد !

در تصور عام باتلاق جایی است با ظاهری فریبنده. به این معنا كه زیر آن خالی است و وقتی پا بر آن می‌گذاری به ناگاه انسان را می‌بلعد. اما تنها باتلاق ایران یعنی باتلاق «گاوخونی» این شرایط را ندارد.
یكی از رودهای ناحیه مركزی ایران رود معروف زاینده رود است. زاینده رود دارای شاخه‌های متفاوتی است. مانند دریاچه پلاس جان، شور و دهاقان، خشكه رود، حوضه مرغاب، زرچشمه، حوضه رحیمی و گاوخونی.
این رود برخلاف سایر رودخانه‌ها، به جای آنكه به دریا بپیوندد در یك ناحیه كویری داخلی فرومی‌رود. ناحیه‌ای كه از دیرباز به آن «گاوخونی» می‌گفتند. حتی شیخ بهایی نیز با استفاده از آبهای زاینده رود و گاوخونی تومار تقسیمات آب را طراحی كرد.
تالاب یا در اصطلاح باتلاق گاوخونی در پست‌ترین ناحیه دشت اصفهان و خشك‌ترین منطقه كویری قرار دارد. وسعت آن ۴۷۰ كیلومترمربع است كه در حال حاضر تنها ۵۰ كیلومترمربع آن را آب فرا گرفته، حداقل عمق این تالاب یك متر و حداكثر عمق در مواقع پرآبی ۵/۱ است و غرق شدن در حواشی آن به دلیل شوری خاك و پف‌كردگی آن محال به نظر می‌رسد. ۹/۹۰ درصد این تالاب در محدوده استان اصفهان و مابقی در استان‌های یزد، فارس و چهارمحال بختیاری قرار گرفته است.
تالاب گاوخونی و حوضه پیرامون آن یكی از نخستین سكونتگاه‌های بشری در كشور بوده كه به خاطر دوری از اصفهان بكر و به صورت گنجینه‌ای حفاظت شده از چشم‌اندازهای طبیعی و آثار تمدن بشری باقی مانده است. در كاوش‌های باستان‌شناسی این منطقه تاكنون سه اسكلت همراه ظروف مفرغی و ژتون‌های مربوط به تجارت متعلق به انسان‌های پیش از تاریخ كشف شده‌اند. باستان‌شناسان بر این باورند كه اقوام ساكن در این منطقه هزاره چهارم پیش از میلاد می‌زیستند كه اغلب كشاورز و دامپرور بودند.
وسعت منطقه و وجود جنگل‌ها و نیزارهای فراوان شرایطی را فراهم كرده كه بدون راهنمای محلی احتمال گم شدن وجود دارد اما سكوت ، زیبایی و دشت بیكران آن نیز مانع از صرفنظر كردن از این پدیده طبیعی می‌شود. وجود علفزارها، جنگل‌های كویری، تپه‌های شنی، قدیمی‌ترین بندهای انحراف آب و آسیاب، آب انبارها، قلعه‌های تاریخی، برج‌های كبوتر و مساجد قدیمی كه در محدوده این باتلاق قرار دارند، همگی از جاذبه‌های گردشگری این منطقه به شمار می‌روند.
فصل پاییز برای بازدید از این تالاب مناسب‌تر است چرا كه از گرمی هوا كاسته می‌شود. این تالاب معجزه‌ای است در دل خشك كویر. برای رسیدن به این تالاب از شهر وزنه در استان اصفهان باید ۲۵ كیلومتر به سمت شرق رفت.
همچنین تالاب گاوخونی در كنوانسیون بین‌المللی رامسر كه در سال ۱۹۷۱ برگزار شد، با داشتن شاخصه‌های ویژه هیدرولیكی، بیولوژیكی و اكولوژیكی به عنوان یك تالاب كم‌نظیر جهانی شناخته شد. در منطقه گاوخونی بیش از ۳۰ نوع پوشش گیاهی مانند تاغ، گز، اشك، درمنه، گون، شور، پرند و قیچ و بیش از ۲۰ هزار پرنده مهاجر مانند فلامینگو، مرغابی، غاز خاكستری و حیوانات دیگر مانند قورباغه تالابی، بزمجه، انواع مارمولك، آهو و گورخر زندگی می‌كنند كه خیلی از آنها از بین رفته‌اند.
در انتها دانستن وجه تسمیه گاوخونی نیز جالب است. گاوه در زبان فارسی به معنای بزرگ و خان به معنای چشمه محل آب است. پس گاوخونی نیز یعنی آبگیر بزرگ، بركه بزرگ و گودال بزرگ.
بدین ترتیب باتلاق یا تالاب گاوخونی نه تنها ترسناك نیست بلكه یكی از مناطق طبیعی و منحصر به فرد جهان به شمار می‌رود.

مرجان حاجی رحیمی

منبع : روزنامه تهران امروز