‌سرطان دهان

سرطان‌هائی که در نواحی لب، لثه، زبان یا مخاط دهان ایجاد می‌شوند، در این دسته قرار می‌گیرند. این سرطان‌ها معمولاً در افراد بالای ۴۰ سال ایجاد می‌شوند و احتمال بروز آنها با بالا‌رفتن سن افزایش می‌یابد.
این سرطان‌ها بیشتر مردان را گرفتار می‌کنند ولی با وجود افزایش استعمال دخانیات در زنان ممکن است این نسبت تغییر یابد. سرطان‌های دهان به‌راحتی قابل تشخیص هستند. علائم اولیه سرطان به‌راحتی قابل مشاهده یا لمس می‌باشد. هرگونه زخم یا تورم در دهان یا وجود توده در گردن که بیشتر از ۲ هفته باقی بماند، باید توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرد. گرچه بیشتر این علائم مربوط به سرطان نیستند مراجعه به‌موقع به پزشک می‌تواند باعث نجات جان بیمار گردد.
سرطان‌های دهان در صورتی که در مراحل اولیه تشخیص داده شده و درمان شوند، شانس زیادی برای بهبود کامل دارند. گرچه هنوز علت اصلی سرطان‌های دهان شناخته شده نیست، تحقیقات نشان داده است که بیشتر این سرطان‌ها توسط عواملی که با روش زندگی ارتباط دارد، ایجاد می‌شوند. بیمارانی که زیاد سیگار می‌کشند یا تنباکو می‌جوند و افرادی که مشروبات الکلی به مقدار فراوان مصرف می‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان‌های دهان هستند. علاوه بر آن، افرادی که مدت طولانی در آفتاب می‌مانند، احتمال بیشتری برای ابتلا به سرطان لب دارند. تغییرات مختصر در روش زندگی مثل عدم استعمال دخانیات و مصرف الکل و محافظت از تابش‌های نور آفتاب می‌تواند باعث کاهش احتمال ابتلا به سرطان دهان گردد.

- محل سرطان دهان
شایع‌ترین محل‌های ایجاد سرطان دهان، لب پائین، زبان، کف دهان و لثه‌ها می‌باشد. همچنین در نقاطی مثل اطراف لوزه‌ها، غدد بزاقی دهان و سطح داخلی گونه‌ها ممکن است سرطان ایجاد شود. اگر سرطان‌های این نقاط تشخیص داده نشود و به‌موقع درمان نگردد، سلول‌های سرطانی به غدد لنفاوی گردن و استخوان‌های فک انتشار می‌یابند.

- منشأ سرطان دهان
بین ۹۰% تا ۹۵% انواع سرطان‌های دهان از سلول‌های سنگفرشی که سطح داخلی دهان را می‌‌پوشانند، منشأ می‌گیرند. وقتی که رشد این سلول‌ها از کنترل خارج شود، سرطانی را ایجاد می‌کند که به آن کارسینوم اسکواموس یا ”سرطان سلول‌های سنگفرشی“ می‌گویند.
بیشتر زخم‌ها، توده‌ها و لکه‌های سفید و قرمزی که در دهان یا اطراف لب دیده می‌شوند. سرطان نیستند و اغلب به‌دنبال گازگرفتن زیان، واکنش‌های بیش حساسیتی، عفونت‌ها و دندان‌های خراب ایجاد می‌گردند. اگر این تحریک‌ها در عرض دو هفته بهبود نیابد، باید توسط پزشک پیگیری شود.

- علل سرطان دهان
تعداد زیادی از سرطان‌های دهان (۷۵%-۷۰%) در اثر استعمال دخانیات، مصرف طولانی مدت تنباکوی غیر استنشاقی یا مصرف الکل همراه با استعمال دخانیات ایجاد می‌شود. تماس‌های مکرر با نور خورشید می‌تواند باعث ایجاد سرطان لب پائینی شود. همچنین تحریک‌های مزمن توسط دندان‌های خراب در موارد نادری ممکن است به سرطان دهان منجر گردد.

- تنباکو
میزان مرگ و میر ناشی از سرطان دهان در افراد سیگاری چهاربرابر بیشتر از افراد غیر سیگاری است. احتمال ابتلا به سرطان دهان در افرادی که تنباکو می‌جوند و همچنین مصرف‌کنندگان ناس بیشتر از افراد عادی است. پیپ و سیگار هر دو باعث سرطان لب می‌شوند.
وقتی که مصرف‌کنندگان دخانیات همزمان الکل نیز به مقدار زیاد مصرف کنند، احتمال ابتلا به سرطان باز هم افزایش می‌یابد.

- نور خورشید
ارتباط بین سرطان لب و تماس‌‌های مکرر با پرتوهای ماورای بنفش خورشید به‌خوبی شناخته شده است. کشاورزان، ماهیگیران، کارگران ساختمانی، اسکی بازان و کسانی که مدت طولانی از وقت خود را زیر نور خورشید به‌سر می‌برند، باید خود را از صدمات ناشی از آفتاب محافظت نمایند. یک کرم محافظ آفتاب با قدرت SPF (فاکتور محافظت از آفتاب) بیش از ۱۵ یا یک محافظ آفتاب حاوی اکسیدروی یا دی‌اکسیدتیتانیوم که قبل از ورود به آفتاب روی لب مالیده شود، بهترین عامل پیشگیری از سرطان‌های لب می‌باشد. استفاده از کلاه لبه پهن به محافظت از پوست صورت کمک می‌کند.

- تحریک‌های ناشی از دندان
تحریک‌های مزمن ناشی از دندا‌ن‌های خراب یا دندان‌های مصنوعی نامناسب اغلب باعث ایجاد سرطان نمی‌گردد. با این حال در موارد نادر، ممکن است مشکلاتی را در ارتباط با سرطان دهان ایجاد نماید. به‌عنوان یک اقدام پیشگیرانه مناسب، وقتی که دندان‌ها باعث صدمه به مخاط اطراف خود شوند، باید توسط دندانپزشک معاینه گردد.

- تشخیص
علائم سرطان دهان اغلب شبیه اختلالات معمولی است که در دهان پیدا می‌شوند (مثل زخم‌ها، توده‌ها و لکه‌های سفید و قرمز) این علائم به‌راحتی مشاهده و لمس می‌شوند. اگر این تغییرات در عرض دو هفته بهبود نیابند، باید توسط پزشک معاینه شوند. درد به‌ندرت جزء علائم اولیه سرطان دهان می‌باشد.
علائم با اهمیت عبارتند از:
- زخم‌های دهان که بهبود نمی‌یابند
- زخم یا لکه‌های شبیه زگیل بر روی لب
- گلو درد مداوم
- وجود زخم زیر محل قرار گرفتن دندان‌ مصنوعی
- توده‌گردنی
- اختلال در جویدن یا بلع
با مشاهده لکه‌های مخملی قرمز (اریتروپلاکی) یا سفید (لکوپلاکی) در دهان، احتمال تغییرات پیش سرطانی افزایش می‌یابد. گرچه در بیشتر موارد، لکه‌های سفید، قرمز یا مخلوط آنها مربوط به سرطان نیست، باید معاینه دقیق توسط پزشک صورت گیرد.
برای تشخیص سرطان ممکن است عمل نمونه‌برداری انجام شود. در طی این عمل مشکوک بی‌حس شده و قطعه کوچکی از بافت برداشته می‌شود، سپس در آزمایشگاه سلول‌های آن به‌دقت زیر میکروسکوپ مشاهده شده و معلوم می‌شود که طبیعی هستند یا خیر. نمونه‌برداری تنها راه تشخیص سرطان دهان است.

- درمان
وقتی سرطان تشخیص داده شد، انتخاب درمان بر اساس محل تومور و گسترش آن و وضعیت عمومی بیماری صورت می‌گیرد. پرتو درمان، جراحی یا ترکیبی از هر دو درمان اولیه سرطان‌های دهان هستند.

- پرتو درمانی (رادیوتراپی)
پرتو درمانی باعث صدمه به سلول‌های سرطانی می‌شود ولی اثر کمی بر بافت‌های سالم اطراف دارد. از اشعه گاما که سرچشمه آن یک ایزوتوپ رادیواکتیو می‌باشد یا اشعه X که توسط یک دستگاه اشعه X با ولتاژ بالا ایجاد می‌شود، برای درمان تومورهای بزرگ استفاده می‌گردد. مقادیر کم مواد رادیواکتیو را می‌هٔوان در زبان یا کف دهان، وقتی که تومور محدود به این نقاط باشد، کاشت.
پرتو درمانی در افراد مختلف واکنش‌های گوناگون ایجاد می‌کند. بی‌اشتهائی، تهوع، خشکی دهان و تغییر رنگ پوست شبیه آفتاب سوختگی ممکن است از آثار جانبی پرتو درمانی باشد. این عوارض و سایر مشکلات ایجاد شده معمولاً با تغذیه خوب، استراحت و شستشوی دهان بهبود می‌یابند. از طرفی پرتو درمانی احتمال تخریب دندان‌ها را افزایش می‌دهد، از این رو بهداشت دهان و مراقبت دندانپزشکی اهمیت ویژه‌ای دارد. بیشتر این عوارض موقتی هستند.
بعضی از سرطان‌های دهان توسط جراحی برداشته می‌شوند. وقتی که جراحی صورت می‌گیرد، معمولاً غدد لنفاوی اطراف آن نیز برداشته می‌شوند تا درگیری این غدد در اثر سلول‌های سرطانی بررسی گردد. بیمارانی که در مراحل پیشرفته‌تر بیماری درمان می‌شوند، ممکن است دچار اختلال در تکلم، بلع، جویدن یا تغییر شکل صورت شوند. با جراحی پلاستیک می‌توان این تغییر شکل را اصلاح کرد. با کشف زودرس سرطان‌ها نیاز به جراحی‌های وسیع نیز کاهش می‌یابد.