این ۶ داستان دنباله دار

● دیپلماسی ایرانی:
سال نو خورشیدی در شرایطی آغاز شده است که چالش های موجود در مناطق پیرامونی جمهوری اسلامی ایران به قوت خود باقی بوده و به نظر نمی رسد که در طول سال ۱۳۸۷ تغییرات اساسی در موضوعات مبتلا به مردم منطقه به وجود آید.
بحران و کشتار در عراق ادامه دارد; اوضاع در افغانستان رو به وخامت است; حضور نیروهای بیگانه در خلیج فارس ادامه داشته و بعید است این نیروها در آینده نزدیک منطقه را ترک کنند; اوضاع در سرزمین های اشغالی فلسطین بحرانی است و مردم بی دفاع فلسطین هر روز آماج حملات اسراییل قرار می گیرند; بحران داخلی لبنان ادامه داشته و بیم آن می رود که وضعیت از حالت عادی خارج و منجر به درگیری داخلی شود; وضعیت قرهباغ مانند آتش زیر خاکستر است; اوضاع در گرجستان نیز آرام نیست و وضعیت حقوقی دریای خزر در هاله ای از ابهام قرار دارد. در ارتباط با ایران، پرونده هسته ای ایران کماکان در شورای امنیت مفتوح است; و اگرچه رئیس جمهور جدیدی در روسیه انتخاب شده و در پاییز سال جاری مردم آمریکا رئیس جمهور دیگری را بر خواهند گزید، به نظر نمی رسد تغییر عمده ای در روابط ایران و روسیه و همچنین ایران و آمریکا به وجود آید. در این مقاله تلاش خواهد شد تحولات چند موضوع منطقه ای و بینالمللی مورد توجه جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۷مورد بررسی قرار گیرد.
● عراق
در سال ۸۶ وضعیت امنیت در عراق شاهد فراز و نشیب بود. در حالی که عملیات تروریستی در عراق علاوه بر تحمل خسارات جانی زیاد به سربازان آمریکایی جان افراد بیگناه عراقی را می گرفت،دولت بوش با افزایش نیروهای خود در عراق حجم عملیات تروریستی را کاهش داد. از سوی دیگر با تغییر قانون بعث زدایی و تشویق اهل تسنن عراق برای همکاری با دولت مالکی، آمریکا تلاش کرد این قشر از جامعه عراق را با خود همراه کرده و به زعم خود عقبه القاعده و حامیان صدام را تضعیف کند.
در حالی که بعد از کاهش تلفات نیروهای آمریکا مقامات آمریکا از موفقیت آمیز بودن سیاست افزایش نیرو در عراق سخن می راندند، فعلا در خصوص احتمال بازگشت وضعیت به سابق سکوت اختیار کرده اند. با توجه به در پیش بودن انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در پاییز، موضوع عراق از حساسیت خاصی در آن انتخابات برخوردار است.در این شرایط تشدید ناامنی در عراق تاثیر مستقیمی بر انتخابات آمریکا خواهد داشت و پیروزی مک کین را با مشکل مواجه خواهد ساخت.
از سوی دیگر به نظر می رسد که مذاکرات ایران و آمریکا درباره عراق که چند بار در سال ۸۶ صورت گرفت در سال ۸۷ نیز ادامه یابد. آمریکا خواهان این مذاکرات بوده و علاقمند است از طریق این گفتگوها که با حضور دولت عراق صورت می گیرد وضعیت امنیتی عراق را بهبود بخشد. ایران نیز اعلام کرده که آماده است به دولت عراق در زمینه افزایش امنیت در آن کشور کمک کند. ادامه اتهامات آمریکا مبنی بر دست داشتن ایران در نا امنی های عراق از یک سو و سیاست انتقادی ایران نسبت به تداوم حضور نیروهای آمریکا در عراق بر جو مذاکرات تاثیر گذاشته است. بهر روی این مذاکرات ادامه خواهد یافت ولی نتایج آن قابل پیش بینی نیست.
● افغانستان
اوضاع امنیتی در افغانستان در سال ۸۶ سیر نزولی داشت. در حالی که عملیات انتحاری القاعده در ابتدا مختص به عراق بود، سال ۸۶ افزایش عملیات انتحاری علیه نیروهای خارجی و دولتی افغانستان را به دنبال داشت. این وضعیت در شرایطی است که دولت کرزای به غیر از چند شهر بزرگ عملا کنترل کاملی بر بقیه نقاط افغانستان ندارد. اگرچه آمریکایی ها در مقایسه با عراق، تعداد کمتری نیرو در افغانستان دارند ولی بحرانی بودن وضعیت افغانستان نیز مورد بهره برداری نامزدها در انتخابات ریاست جمهوری امریکا قرار گرفته است.
در حالی که جنوب افغانستان که نیروهای امریکایی، انگلیسی و کانادایی مستقر هستند پرتلاطم است و شاهد درگیری نیروهای طالبان و ناتو می باشد، شمال افغانستان که تعداد دیگری از اعضای ناتو از جمله آلمان ها حضور دارند نسبتا" آرام است. چشم انداز اوضاع در افغانستان در سال ۸۷ چندان روشن نیست و به نظر نمی رسد که با توجه به وجود دودستگی در میان اعضای ناتو و ضعف دولت افغانستان، مقابله با طالبان که منسجم تر از گذشته شده اند با موفقیت بیشتری همراه باشد.
● ایران و روسیه
انتخاب رئیس جمهور جدید روسیه در آخرین ماه سال ۸۶ مورد توجه بسیاری از کشورها از جمله ایران قرار گرفت. انتخاب مدودف که در حال حاضر نخست وزیر روسیه و از نزدیکان پوتین است این فرضیه را قوی تر ساخته که دولت بعدی روسیه نیز سیاست دولت پوتین را ادامه خواهد داد و تغییرات اساسی در سیاست داخلی و خارجی آن کشور به وقوع نخواهد پیوست. این موضوع قابل فهم تر خواهد بود وقتی گفته می شود پوتین به عنوان نخست وزیر آینده روسیه معرفی خواهد شد.
در آن صورت روشن است که پوتین نقش عمده ای در سیاست داخلی و خارجی دولت جدید بر عهده خواهد داشت. این موضوع چندان مورد رضایت کشورهای غربی که اختلافات آن ها با روسیه رو به افزایش است نیست. آیا این موضوع می تواند موجب خرسندی ایران را فراهم سازد. پاسخ به این سوال ساده نیست. پوتین در دوران ریاست جمهوری اش نشان داد که فردی است عملگرا که قبل از هر چیز منافع شخصی، حزبی و ملی اش مورد توجه وی می باشد.
این نوع رفتار روسیه در قبال جمهوری اسلامی ایران در طول چند سال گذشته به خوبی نمایان است. در زمینه روابط دوجانبه نیز سفر رئیس جمهور روسیه به تهران در سال ۸۶ زمانی صورت گرفت که اجلاس سران خزر در جریان بود. به عبارت دیگر روس ها که چندین سال بود قول سفر رئیس جمهور خود را به تهران داده بودند تنها حاضر شدند در کنار یک اجلاس منطقه ای سفر دو جانبه را نیز انجام دهند. لذا پیش بینی نمی شود که در سال ۸۷ تغییر عمده ای در روابط دو کشور حاصل شود.
● دریای خزر
اجلاس سران خزر در سال گذشته در تهران نقطه مهمی برای همکاری های کشورهای ساحلی برای دستیابی به رژیم حقوقی دریای خزر بود. در این اجلاس برای اولین بار صحبتی از قراردادهای ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ در باره خزر نشد و اصل تقسیم زیر بستر مورد توافق قرار گرفت که با انتقاداتی از سوی برخی از محافل داخل ایران مواجه و عنوان گردید که عدم اشاره به قرارداد های قبلی در صورتی که هنوز قرارداد جدیدی مورد توافق قرار نگرفته چه سودی دارد. با توجه به وجود قراردادهای دو جانبه بین برخی کشورهای ساحلی و مواضع سخت گیرانه ۵ کشور، بعید به نظر می رسد که بدون وجود نرمش در مواضع این کشورها اجلاس بعدی سران نیز موفقیتی در زمینه نهایی شدن رژیم حقوقی خزر کسب کند.
● ایران و امریکا
روابط ایران و امریکا در سال ۸۶ همچنان تیره بود و حتی لحن منفی مقامات دو کشور نسبت به یکدیگر در بعضی اوقات شدیدتر نیز گردید. انجام مذاکرات دو کشور در باره عراق تاثیری در فضای منفی روابط نگذاشته و مقامات دو کشور تاکید دارند که این مذاکرات ارتباطی با مسائل دوجانبه ندارد. مسئولین امریکایی بارها تاکید کرده اند که در صورت تعلیق غنی سازی اورانیوم آماده اند مذاکرات دوجانبه را در باره همه موضوعات مورد علاقه طرفین آغاز کنند.
در انتخابات سال جاری آمریکا، موضوع ایران همانند انتخابات چند دوره قبلی مورد توجه دولتمردان و رسانه های آمریکا قرار دارد و هر کدام از نامزدهای ریاست جمهوری امریکا در باره ایران و موضوع گفتگو با آن صحبت کرده اند. در حالی که مک کین مواضع تندی نسبت به ایران دارد و اعلام داشته که بدترین حالت نسبت به جنگ با ایران دستیابی ایران به سلاح هسته ای است، دو نامزد حزب دموکرات از آغاز گفتگو با ایران بعد از انتخاب شدن به عنوان رئیس جمهور سخن رانده اند. حتی اوباما گفته است در صورت پیروزی حاضر است بدون پیش شرط با همتای ایرانی خود ملاقات کند.
نا گفته نماند که مطالبی که از سوی نامزدهای ریاست جمهوری مطرح می شود لزوما جامه عمل نمی پوشد. در خصوص ایران لابی اسرائیل نباید فراموش شودو مطمئنا هر شخصی که رئیس جمهور بعدی آمریکا شود مجبور است ملاحظات اسرائیل را که یا به صورت مستقیم یا از طریق لابی آن مطرح می شود مراعات کند. با توجه به مواضع تند دولت بوش نسبت به ایران و تلاش آمریکا برای تصویب قطعنامه های بعدی در شورای امنیت، مسائل ایران و آمریکا بغرنج تر می شود و بسیار دور از ذهن است که تا پایان ریاست جمهوری بوش حرکت مثبتی در قبال ایران از سوی دولت وی صورت گیرد.
چنانچه مککین به ریاست جمهوری برسد تحول عمده ای در روابط دو کشور صورت نخواهد گرفت اگرچه در مقایسه با بوش نو محافظه کاران نفوذ کمتری بر مک کین دارند. چنانچه یک دموکرات کرسی ریاست جمهوری آمریکا را اشغال کند این امکان وجود دارد که تغییراتی در لحن آمریکا در ارتباط با ایران مشاهده شود و یا حرکات نمایشی از سوی مقامات دولت جدید بروز نماید ولی به دلیل پیچیدگی های روابط دو کشور و لابی اسرائیل بسیار بعید است که تغییر ملموسی در روابط به وجود آید.
● پرونده هسته ای
در سال ۸۶ تحولات عمده ای در پرونده هسته ای ایران به وقوع پیوست. مهمترین تحول توافق ایران و آژانس (مدالیته) در تابستان ۸۶ برای حل مسائل باقیمانده پرونده هسته ای بود. همکاری فشرده ایران با مسئولین آژانس از جمله انجام مصاحبه و بازدید در طول ۶ ماه منجر به ارائه گزارش البرادعی در بهمن ۸۶ شد که در آن مسائل باقیمانده ۶گانه حل و فصل شد.
از دید ایران که همواره فعالیت های هسته ای نظامی را تکذیب کرده است، گزارش NIE خط بطلانی بود بر ادعای آمریکا مبنی بر غیر صلح آمیز بودن فعالیت هسته ای خود و لذا شورای امنیت صلاحیت رسیدگی به پرونده هسته ای ایران را ندارد.
گزارش اخیر البرادعی این موضع ایران را تقویت کرد که ایران نه تنها فعالیت نظامی هسته ای ندارد بلکه وضعیت فعالیت های گذشته هسته ای اش نیز روشن است. بنابراین شورای امنیت نمی تواند به این موضوع رسیدگی کند و باید پرونده هسته ای صرفا" در آژانس به عنوان یک پرونده با وضعیت عادی رسیدگی شود. قطعنامه ۱۸۰۳ که پس از گزارش الرادعی به تصویب رسید ثابت کرد که موضوع هسته ای ایران یک مسئله سیاسی است و ارتباطی با مسائل فی فیمابین ایران و آژآنس ندارد. تصویب این قطعنامه یک موضوع دیگر را نیز به اثبات رساند و آن این که در ارتباط با موضوع هسته ای، ایران نمی تواند حتی به کشورهای عضو شورا که روابط دوستانه و مطلوبی با آن ها دارد تکیه کند چه این کشورها قدرت هایی مانند روسیه و چین باشند و چه کشورهای اسلامی و غیر متعهد. پس از تصویب قطعنامه ایران نیز موضع خود را سخت تر کرده و اعلام کرد که صرفا" با آژانس مذاکره خواهد کرد.
به هر حال حدود دو ماه دیگر مهلت سه ماهه ذکر شده در قطعنامه ۱۸۰۳ به پایان می رسد و به نظر می رسد که آمریکا و شرکای اروپایی اش به دنبال تصویب قطعنامه بعدی خواهند بود. البته آمریکایی ها سیاست تحریم های یک جانبه خود علیه ایران را ادامه خواهند داد و تلاش می کنند کشورهای بیشتری را با این تحریم ها همراه کنند.
با توجه به حل شدن موضوع مسائل باقیمانده ۶ گانه، آمریکا روی موضوع مطالعات ادعایی تمرکز خواهد داشت و آژانس را به سمت سخت تر کردن مواضعش در باره این موضوع تحت فشار قرار خواهد داد. تلاش آمریکا در ارتباط با کشورهای دیگر تکیه بر این نکته است که ایران قطعنامه های ۱۷۳۷، ۱۷۴۷و ۱۸۰۳ را اجرا نکرده و لذا ضروری است شورای امنیت به ادامه بررسی خود در رابطه با پرونده هسته ایران ادامه دهد و قطعنامه بعدی را به تصویب برساند. در چنین وضعیتی، به نظر نمی رسد که کشورهای عضو شورا، توانایی یا انگیزه مخالفت با قطعنامه های بعدی را داشته باشند. در میان اعضای شورا تنها روسیه و چین امکان مقابله با تلاش های آتی آمریکا را دارند. این که این دو کشور تا چه اندازه حاضرند خود را با آمریکا درگیر کنند مشخص نیست. تجربه گذشته نشان داده است که این کشورها در معامله با آمریکا نهایتا" با قطعنامه ها همراهی خواهند کرد.

منبع : روزنامه ابتکار