شروط و الزامات راه‌اندازی بورس برق در ایران

بررسی‌ها و مطالعات تطبیقی در دیگر کشورها نشان می‌دهد که برای راه‌اندازی بورس برق در ایران باید حداقل شش شرط و سه الزام اساسی مدنظر مسوولان و مدیران قرار گیرد.
در حالی اکثر کشور‌های توسعه‌یافته نسبت به راه‌اندازی بورس برق با اهدافی چون کاهش هزینه‌ها و قیمت و به کارگیری بهینه از منابع و توزیع مناسب انرژی برق اقدام کرده‌اند که مسوولان وزارت نیرو و سازمان بورس در تدارک راه‌اندازی این نوع بورس در ایران هستند تا نسبت به فراهم کردن یک مرجع قیمتی برای بازار برق، ایجاد بازار نقدی و بازار سازماندهی شده برای ابزارهای مالی نظیر قراردادهای آتی، پیمان آتی و قراردادهای اختیار عمل به عنوان طرف مقابل قابل اعتماد و بی‌طرف برای فعالان بازار، استفاده از سازوکار‌های قیمتی بازار نقدی جهت کاهش تجمع شبکه، گزارش‌دهی معاملات تحویلی و برنامهء توسعهء هر منطقه به سیستم اپراتور مورد نظر اقداماتی بنیادی انجام دهند.
بازار برق ایران در شرایطی به صورت متمرکز در سال ۱۳۸۲ تاسیس شده که آخرین بررسی‌ها و مطالعات کارشناسان سازمان بورس حاکی است در این بازار پنج نوع معامله در قالب‌های بازار روز قبل، مناقصهء یک طرفه و قیمت تمایزی، عمده‌فروشی، نرخ ظرفیت (آمادگی) ثابت و خرید از بازار بر اساس قیمت تسویهء بازار وجود دارد.
این در حالی است که تجربهء کشورهای پیشرو در زمینهء راه‌اندازی بورس برق نشان می‌دهد که ساختار شرایط صنعت برق و مقررات حاکم بر آن در فراهم‌سازی بسترهای لازم برای ایجاد و توسعهء بورس‌ها بسیار مؤثر بوده و از سوی دیگر باتوجه به وظایف و کارکرد بورس‌ها، کالاهای مورد معامله در آن باید حداقل‌هایی را احراز کنند که این شرایط عمدتا در راستای شفاف‌سازی معاملات و کشف صحیح قیمت‌ها تعیین شده‌اند.
● شش شرط لازم برای پذیرش برق به عنوان یک کالا در بورس
براساس نظرات ارایه شدهء سازمان بورس برای پذیرش برق به عنوان یک کالا در بورس باید حداقل شش شرط اساسی رعایت شود.
براساس این شروط، کالا باید موضوع قراردادی برای معامله بوده و دارای معیارهای استاندارد برای مبادلات وزن، حجم، شکل و... باشد و از طرف دیگر کالا از معیارهای مشخص جهت استاندارد کیفی برخوردار بوده تا بتوان محصول مورد نظر را به راحتی درجه‌بندی کرد. شرط چهارم نیز تاکید دارد کالا تا حد امکان مستقل از سیاست‌های حمایتی پولی و مالی دولت بوده و براساس پنجمین شرط نباید در تولید و مصرف کالا انحصاری وجود داشته باشد و شرط ششم نیز بر امکان پیش‌بینی میزان تولید و عرضهء کالا تصریح کرده است.
● چالش‌های موجود
برای راه‌اندازی بورس برق در حالی احراز این شش شرط لازم است که برق در ایران به عنوان یک کالای بورسی عمده شرایط فوق‌الذکر را دارا بوده اما بنا بر بررسی‌های سازمان بورس، ساختار دولتی این صنعت در کشور در حال حاضر احراز دو شرط اساسی را با چالش رو به رو کرده است.
یکی از معضلات اساسی برق به عنوان کالای بورسی، دولتی بودن بخش تولید و توزیع و وجود انحصار در این صنعت است و در ایران قیمت برق مصرف‌کننده‌ها همواره توسط دولت (تولیدکننده) تعیین شده و مقدار زیادی یارانه (خصوصا در بخش خانگی) نیز پرداخت می‌شود. بنابراین یکی از پیش‌زمینه‌های اصلی ایجاد بورس برق آزادسازی این صنعت و ورود بخش خصوصی به این صنعت است که چنین زمینه‌ای فعلا وجود ندارد.
● سه الزام اساسی برای راه‌اندازی بورس برق
این در حالی است که از طرف دیگر راه‌اندازی بورس برق در کشور به سه الزام اساسی نیاز دارد که کارشناسان سازمان بورس این الزامات را در سه سرفصل اصلی طبقه‌بندی کرده‌اند.
۱) الزامات ساختاری صنعت برق
همانطور که عنوان شد تولید، توزیع و انتقال برق در ایران تقریبا در انحصار دولت بوده و یکی از پیش نیازهای راه‌اندازی بورس برق وجود بازار رقابتی برای آن است که پیش‌بینی می‌شود با اجرای سیاست‌های ابلاغی اصل «۴۴»‌ و واگذاری تولید برق به بخش خصوصی در آینده این مشکل مرتفع شود.
۲) الزامات قانونی
یکی دیگر از الزامات تبدیل بازار برق به بورس برق، الزامات قانونی است و بر اساس قانون بازار اوراق بهادار مجوز راه‌اندازی «بورس‌ها» توسط شورای عالی بورس داده می‌شود و بر همین اساس برای راه‌اندازی بورس برق پس از امکان‌سنجی و مطالعات اولیه باید درخواستی به همراه گزارش راه‌اندازی بورس برق به سازمان بورس و اوراق بهادار ارسال تا جهت اعطای مجوز به شورای عالی بورس ارائه شود.
۳) الزامات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری
از سویی دیگر بهره‌گیری از امکانات پیشرفتهء نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در بورس‌های برق دنیا به دلیل گستردگی دامنهء مصرف و ملاحظات متعددی که در حوزه‌های تولید، انتقال و توزیع این کالا وجود دارد امری اجتناب‌ناپذیر است و قطعا مشارکت تمامی فعالان این بازار و سرعت و دقت در تخصیص کالا و تسویهء معاملات بدون استفاده از نرم‌افزارهای قوی ممکن نخواهد شد. از این روی الزامات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به عنوان ضرورتی اساسی در تمامی بورس‌ها، در این بورس با اهمیتی دوچندان روبه‌رو است.
● نتیجه‌گیری
بررسی‌های به عمل آمده نشان می‌دهد که تجربهء فعالیت بازار برق در ایران ساختارهای قابل اتکایی را جهت ایجاد بورس برق ایجاد کرده و بی‌شک بهره‌گیری از بازارهای تشکل یافته موجب افزایش کارکردهای این بازار از جمله تسهیل بهره‌برداری اقتصادی، امنیت حصول و بهینه‌سازی در تولید، انتقال، توزیع و مصرف خواهد شد، ضمن این‌که‌ وجود بازاری تشکل یافته، منسجم و تحت نظارت در افزایش و بهبود تعاملات بین‌المللی این صنعت بسیار ارزشمند است.
اقداماتی که در جهت ایجاد بورس برق در ایران آغاز شده و وزارت نیرو و سازمان بورس می‌توانند در آینده‌ای نزدیک به تشکیل بورس برق در ایران اقدام کنند چرا که کالای برق شرایط اولیهء لازم جهت تبدیل شدن به یک کالای بورسی را داراست و می‌توان با رفع برخی موانع که بیش‌تر مربوط به ساختار صنعت برق در ایران می‌شود شاهد تشکیل بورس برق در ایران بود. این در حالی است که به طور خلاصه می‌توان با سه رویکرد اصلی که شامل خصوصی‌سازی صنعت برق و رقابتی شدن بازار این کالا، توسعه و ارتقای بازارهای نقدی در قالب بورس برق و توسعهء معاملات مشتقات مبتنی بر این کالا مسیر رسیدن به بورس برق در ایران است به راه‌اندازی این نوع بورس در کشور امیدوار بود.

منبع : روزنامه سرمایه