چگونه پارک های فناوری صنایع را متحول می کنند

اکنون بیش از نیم قرن از آغاز به کار نخستین پارک تحقیقاتی و نزدیک به ۴۰ سال از تأسیس برخی مدل‌های ابتدایی پارک‌ها سپری می‌شود. از آن زمان کشورهای مختلف، نمونه‌های متنوع و بسیاری از پارک‌های فناوری و مراکز رشد را اجرا کرده‌اند و هرکدام بنا به مقتضیات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود، جهت‌های ویژه‌ای را در شکل بخشیدن و اجرای این مراکز پی گرفته اند. خطا نیست، اگر مدعی شویم فرانسوی‌ها در حال آزمایش نمونه‌های قطب‌های فناوری خویش هستند. نمونه‌هایی بزرگ، پرخرج و عمدتا اداری. همچنین ژاپنی‌ها مدلی مشابه را انتخاب و در حال بررسی مراکز توسعه هستند تا در اقتصاد ژاپن، تحولی دیگر ایجاد کنند. برخی از پارک‌هایی که در دهه ۸۰ میلادی در نتیجه انقلاب تکنولوژی ایجاد گردیدند، نیاز به بازآفرینی و یا بازسازی و یا یک جهش استراتژیک دارند تا مطابق زمان حال درآیند. اغلب سرمایه‌گذاران خصوصاً در ناحیه آسیای شرق و جنوب شرقی به ویژه در سطوح دولتی از خود این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا همچنان سهام پارک را حفظ کنند یا آن را واگذار نمایند؟ در دهه ۸۰، پارک تحقیقاتی مقوله‌ای وارداتی از آمریکای شمالی بود. در آن زمان این پارک‌ها عمدتا دارای ظرفیت توسعه پایینی بودند (کمتر ۲۵ تا ۳۰ درصد فضای خود). در این پارکها، مجموعه واحدهای اداری و تحقیقاتی در محیطی وسیع و سرسبز که فضای باز بسیار زیادی داشت، مستقر می‌شدند. به علاوه، نوع این پارک‌ها به نوع بنیان اقتصادی این کشورها بستگی داشته و بدین وسیله تعیین می‌گردید.
نیروی کاری مقیم در این مناطق کم تراکم، امروزه غالباً در محیطی زندگی می‌کنند که از لحاظ منظره و محیط زیست جذاب است، هر چند ممکن است از نظر امکانات و خدمات روزمره مانند زیرساخت‌ها و حمل و نقل عمومی ضعیف باشد. امروزه شواهدی در دست است که نشان می‌دهد بسیاری از شرکت‌ها از این مناطق روی گردان شده‌اند و به سمت مرکز شهر که نیروهای کاری، امکانات فروشگاهی، تفریحی و غذایی دارد، متمایل گردیده‌اند. با توجه به موارد فوق، ایجاد پارک‌های جدید به صورت گسترده و در شکل‌های مختلف در حال انجام است. پارک‌هایی دارای تراکم پایین که در خارج از شهرها قرار داشته و تنها راه تردد به آنها استفاده از وسیله نقلیه خصوصی است،‌ بنا به ضروریات زیر طی دو دهه آینده جای خود را به مدل‌های جدید خواهند داد:
نیاز به تعاملات اجتماعی میان مؤسسات علمی،‌ نیروی کاری و سایر شهروندان ـ ایجاد یک محیط تجاری قوی با دسترسی آسان به امکانات و خدمات ـ ایجاد محیط‌های کاری که به منازل کارکنان نزدیک باشد. ـ ایجاد یک مجموعه مسکونی که جهت تضمین نشاط در ساعات غیر کاری دارای امکانات تفریحی باشد.
بر اساس اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران، شهرهای برتر آینده، شهرهای آموزشی خواهند بود. این مفهوم فراتر از آموزش رسمی است که در مدارس، کالج ها و دانشگاه ها ارائه می‌گردد و منظور از آن تأکید بر آموزش در طول زندگی یا آموزش به عنوان راهی برای زندگی است.
این فرضیه بیانگر آن است که کشورهایی در آینده از لحاظ اقتصادی خودکفا خواهند بود که برنامه‌ریزی روی استعدادهای افراد و از طریق پرورش ذهن‌های خلاق و کنجکاو و بسترسازی جهت مبادله دانش و ایده‌ها، آنها را در جهت ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری هدایت نمایند. یک شهر آموزشی تنها دارای سخت‌افزار مؤسسات آموزشی نیست، بلکه در کنار آن دارای نرم‌افزار و موسسات و سازمان‌های اجتماعی است که وظیفه فرهنگ‌سازی برای زندگی آموزشی، تحقیقاتی و نوآوری را به عهده دارند. طراحی یک شهر آموزشی، شهروندان آن را به ملاقات،‌ مباحثه و همکاری تشویق می‌نماید. پروژه‌هایی که امروزه برای ایجاد پارک های علمی تعریف می‌شوند، عمدتاً از نوع مجامع علمی است که دارای موقعیت‌های مناسب جهت سکونت، کار و دستیابی به امکانات محلی در محیطی مناسب است. نمونه این نوع فضاها در محیط‌های دانشگاهی یافت می‌شود. هدف اصلی این پروژه‌ها آن است که با ایجاد برخی مزیت‌های مجازی، محیطی ایجاد شود که در آن همکاری میان شهروندان و کارشناسان به راحتی تسهیل ‌یابد.
این نخستین نمونه‌های ایجاد مجامع علمی چند منظوره هستند که مفهوم پارک‌های علمی را با توجه به نیازهای شرکت‌های آینده،‌ به هزاره جدید منتقل می‌کنند. تأکید اصلی در این نمونه‌ها، ‌محققان و دانشمندانی هستند که برای اقتصاد منطقه‌ای،‌ رویکردهای جدید را به ارمغان می‌آورند. هر چند شرکت‌های آینده به مهارت، نوآوری و نیروی کاری وابسته خواهند بود، ولی پیشرفت‌های حمل و نقل و ارتباطات موجب شده است که شرکت‌های تحقیقاتی و بنگاه‌های اقتصادی، بتوانند در هر محلی مستقر شوند. بنابراین شرکت‌ها به سمت حضور در جوامعی پایدار که نیروی کار سالم، متخصصان خلاق،‌ نوآور، قابل تطبیق با محیط و پرکار را به آنها ارائه دهد، گرایش می‌یابند. همچنین آنها به جای مکان‌های منزوی و فاقد ارتباط در محیط‌های دور افتاده، به مکان‌هایی که بخشی از یک مجموعه پویا هستند، گرایش خواهند یافت. علاوه بر این،‌ جوامع نیز امروزه فعال‌تر شده‌اند. بنابراین رقابتی روزافزون میان شهرها ایجاد گردیده است تا به جذب افراد و شرکت‌های نوآور بپردازند. کیفیت زندگی، خصوصاً مزایایی در زمینه تهیه منابع با کیفیت، تجهیزات آموزشی و درمانی با کیفیت، امکانات حمل و نقل، امکانات فرهنگی و تفریحی و محیط اجتماعی، نکات اساسی برای جذب افراد خلاق است. در اقتصاد آینده، جوامع موفق آنهایی خواهند بود که به تشویق و ترغیب شرکت‌های جدید بپردازند. توجه به فرهنگ شهرهای آموزشی باعث ایجاد شرایطی می‌شود که به اشتغال‌زایی و توسعه محصولات و خدمات جدید منجر می‌گردد و پارک‌ها مجبور خواهند بود که از لحاظ زیست‌محیطی تابع شرایط خاصی باشند. شرایط اصلی که در توسعه شهری مورد نظر قرار می‌گیرند عبارتند از: نشر گازهای مضر برای فضای سبز، آسیب‌رساننده به لایه ازون و گازهایی که موجب بارش‌های اسیدی می‌گردند در پارک ممنوع است. در استفاده از منابع محدود، ضوابط زیست‌محیطی باید رعایت شود.استفاده از آب باید منطبق بر ضوابط زیست محیطی باشد و تنوع زیستی نباید از سوی پارک‌ها مورد تهدید قرار گیرد. منابع محدود اصلی شامل مواد معدنی و سوخت‌های فسیلی است که بعضی از آنها کاملاً مرتبط با نشر گازهای مضر خواهد بود. حمل و نقل و ساختمان‌سازی توأما بیشترین استفاده از موادمعدنی و سوخت‌های فسیلی و در نتیجه نشر گازهای مضر را خواهند داشت. جذابیت و کارایی حمل و نقل عمومی، غالبا ویژگی توسعه در قرن ۲۱ خواهد بود. پروژه‌های در دست احداث پارک‌های علمی باید نیاز به تغییرات فیزیکی را به حداقل برسانند، عمده جابه‌جایی‌ها باید توسط پیاده روی و یا دوچرخه مقدور گردد و خدمات حمل‌و‌نقل عمومی با کیفیت را فراهم نمایند.
طراحی ساختمان‌ها به صورتی که حداکثر بهره‌برداری از زمین انجام پذیرد در پروژه جدید پارک‌ها رواج بیشتری یافته است. امروزه ایجاد و حفظ ارتباط در زندگی طبیعی، اهمیت روزافزون را در کلیه اشکال توسعه شهری پیدا کرده است و این مورد که در پارک‌های علمی معاصر نیز کم نیست، باید به صورت یک خصوصیت اصلی طرح جامع آنها در آینده استفاده و بازیافت مفید آب نیز در طرح باید مورد توجه قرار گیرد. مفهوم پارک فناوری مستقل، که نخستین بار در میانه دهه ۹۰ میلادی رواج یافت، امروزه موضوع خود را از دست داده است. مفهوم امروزه با ایجاد مراکز نوآوری جایگزین شده است که اهداف آنها عمدتا شامل موارد زیر است: انگیزش جهت توسعه چند جانبه از طریق شیوه زندگی با کیفیت، آموزش در طول مدت زندگی و تأمین زیرساخت‌ها. جذب دانشمندان و ایجاد گروه‌های صنعتی پویا و پرکار. کاهش قدرت شبکه‌ها و ایجاد انجمن‌های جدید جهت توسعه فرصت‌های اجتماعی و اقتصادی و حذف موانع تجاری که صنایع و موسسات آموزشی،‌ کارآفرینان و جامعه را از دیگران مجزا می‌کند، اجتناب‌ناپذیر است. بنابراین، رقابت آینده پارک‌ها به قابلیت آنها جهت حضور در یک جامعه نوآور یا علمی فعال وابسته خواهد بود. این پارک‌های علمی جدید غالبا کوچک، پرشتاب،‌ با نگرش جهانی و دارای شرکت‌های منطقه‌ای هستند.
پارک‌ها در حالی که نیازهای فیزیکی را تأمین می‌کنند، به سیستم‌های پشتیبانی برای شرکت‌ها جهت رشد و تکامل نیز نیاز دارند. این یک ضرورت خواهد بود که هر پارک به صورت اختصاصی، بخشی از سرمایه خود را در شرکت‌ها سرمایه‌گذاری کند. به عبارت دیگر می‌توان گفت بخشی از زیر ساخت‌های پشتیبانی پارک، به صورت مجازی در جهت کمک به شرکت‌ها جهت بازاریابی جهانی محصولاتشان ارائه خدمت می‌نماید. دلیل آن این است که شرکت‌های کوچک نمی‌توانند تیم‌های بزرگ بازاریابی داشته باشند و معمولا ارتباط و شبکه‌های مشتریان را از دست می‌دهند. در اقتصاد آینده، جوامعی موفق خواهند بود که به قدردانی،‌ تشویق و ترغیب شرکت‌های جدید بپردازند که به اشتغالزایی و توسعه محصولات و خدمات جدید منجر خواهد شد. زیرساخت‌های آموزشی تا ربع قرن آتی، به صورت فزاینده‌ای تغییر خواهد کرد. نیاز به خدمات فیزیکی بسیار کاهش خواهد یافت: چنان که آموزش اینترنتی بسیار فراگیر می‌شود. آنگاه نیاز ارتباط میان استاد، درس و دانشجو خواهد بود. برخی ارتباطات از طریق اینترنت و یا تلفن تصویری برقرار خواهد شد. پیامد این دگرگونی به عنوان یک مجتمع دانشگاهی شناخته می‌شود که زیرساخت‌های فیزیکی کمتری دارد. دانشگاه‌های پیشرو فضاهای اضافی خود را به کلاس‌هایی برای آموزش طی مدت زندگی اختصاص می‌دهند تا افراد با هر سن و سال در آنها مهارت‌های خود را به روز و کارآمد نمایند. نهایتا، دولت‌ها قادر خواهند بود نسبت به ساخت و ساز، سرمایه بالاتری را به امر آموزش اختصاص دهند. نوآورترین مجامع که پیرامون یک پارک علمی قرار دارند، زمینه‌های آموزشی کالج‌های محلی خود را بر فعالیت‌های داخلی پارک متمرکز می‌کنند. این کالج‌ها محیط‌های کاری ویژه‌ای دارند که مخصوص علوم زیستی، فناوری اطلاعات و تجارت، الکترونیک و نانوتکنولوژی است. دانش‌پژوهان روی پروژه‌های شخصی خود کار می‌کنند و برای پیگیری ایده‌های نوآورانه خود مورد تشویق قرار می‌گیرند. دانشگاه‌های حرفه‌ای فعال به تأسیس مراکز پیش‌دانشگاهی نیز اقدام می‌کنند. دانشگاه‌های پیشرو، ضمناً فعالیت‌های تحقیقات تجاری خود را با پارک‌های علمی شروع می‌کنند که در این محیط‌ها می‌توانند از کمک سرمایه‌های صنعتی و سرمایه‌گذاران برخوردار شوند. اینها پارک‌هایی خواهند بود که تمرکز آنها بر اشتغالزایی، به تقویت پایدار آنها منجر می‌شود، در حالی که از سوی دیگر، فعالیت‌های آنها به عنوان بستر توسعه بنگاه‌های اقتصادی، باعث رکود کیفی آنها می‌شود. تأثیر تغییرات تکنولوژی بر محیط، وابستگی بسیاری به نحوه مدیریت بر پارک دارد. جدا از عوامل محیطی،‌ ساختمان‌های هوشمند و استفاده از حسگرهای صوتی زمینه بسزایی خواهند بود. در پاسخ به پرسشی که در زمینه آینده پارک‌های علمی مطرح است، باید این بشارت را داد که نوآوری نقش اصلی را ایفا خواهد کرد. توسعه فرهنگ نوآوری، به سراسر پارک و محیط اطراف آن سرایت خواهد کرد و باعث پویایی شرکت‌ها و موسسات خواهد بود. پارک در جامعه پیرامون خود توسعه خواهند یافت و خصوصیات عمومی به شرح ذیل را خواهند داشت:
- توسعه شرکت‌های دانش محور که هدف اصلی آنها صادرات است. مقوله جهانی شدن به مفهوم جهت‌گیری شرکت‌های محلی برای بازار جهانی است.
- افزایش سرمایه‌گذاری روی منابع انسانی از طریق آموزش مداوم خصوصاً برای نیروهای کاری، مانند آموزش‌های موردی برای به روزآوری دانش پرسنل.
- تخصص سرمایه‌های اولیه و ریسک‌پذیر مرتبط با مراکز صنعتی نمونه‌ای که در محدوده توسعه یافته‌اند.
- نه فقط یک محدوده جغرافیایی،‌ بلکه محدوده‌ای مجازی که دارای ارتباط با سایر بخش‌های جامعه است.
- دارای حس اجتماعی و یکپارچگی است. فرهنگی قوی در زمینه اشتغالزایی که شامل برنامه‌های کارورزی برای دانشجویان‌، سخنرانان و محققان و آموزش کارآفرینان در کالج‌هاست.

محدثه یوسفی

منبع : مجله گسترش صنعت