شناخت خواص ”گیاهان داروئی“

گیاهان از همان آغاز تمدن بشری در درمان‌های داروئی به‌کار برده می‌شدند و حتی بعضی از مشتقات آنان مانند آسپرین، رزرپین و گلیکوزیدهای قلبی نقاط اتکای اصلی در دارودرمانی بوده‌اند.
امروزه نیز داروهای گیاهی سهم بزرگی از فرآورده‌های داروئی تجاریساخته شده را به خود اختصاص داده‌اند که برای مثال می‌توان افدرین از گیاه افدرا، دیژیتوکسین از گل انگشتانه، سالیسین از درخت بید و رزرپین از گل مار را نام برد و حتی کشف داروی ضدسرطان Paclitanel از گیاه سرخدار، بر نقش گیاهان به‌عنوان یک منبع جاودانه برای طب مدرن تأکید مضاعفی می‌باشد.
اگرچه با توسعه صنایع داروئی در اوایل قرن بیستم، داروهای گیاهی تا حد زیادی اعتبار و ارزش خود را نسبت به داروهای جدید صناعی در بین اطباء از دست دادند. اما در دهه اخیر اقبال دوباره‌ای برای مصرف داروها و فرآورده‌های گیاهی - طبیعی به‌وجود آمده است. در این میان از آنجائی‌که با وجود فلور متنوع گیاهی ایران، هنوز گیاهان داروئی به‌صورت کاملاً علمی و مستند معرفی نشده‌اند، از این‌رو این مقاله سعی دارد در حد مقدور خود و در جهت اطلاع‌رسانی نسبت به معرفی این نوع گیاهان اقدام کند.به همین منظور در این بخش می‌پردازیم به ویژگی‌ها، محل رویش، کاربرد درمانی و آثار گیاهان گزنه سفید، برگ بو و پیرو که با هم می‌خوانیم:
● گزنه سفید - گزنه سا
Lamium album
(L.(Labiatae
White dead nettle
ریخت‌شناسی گیاه: گیاهی علفی و پایا است که ارتفاع آن به ۶۵-۷۵ سانتی‌متر می‌رسد. ساقه راست یا کمی خمیده، چهارگوش، برگ‌ها متقابل، قلبی‌شکل، گل‌ها به‌صورت دسته‌های ۱۰-۴ تابی، به رنگ سفید و یا مایل به زرد می‌باشد.
محل رویش: در نواحی کوهستانی شمال تهران به‌ویژه ارتفاعات ۲۰۰۰ متر، کرج، شمیرانات، هرزویل، آستارا، بندر گز، آذربایجان پراکندگی دارد.
قسمت مورد استفاده: سرشاخه گلدار
کاربرد درمانی: قابض است و در گرفتی عضله و قاعدگی دردناک، اسهال و بواسیر کاربرد دارد.
ترکیبات شیمیائی: ساپونین، فلاوون، موسیلاژ، تانن، ساکارید، ایریدوئید
● برگ بو - غار، رند
Laurus nobilis
(L.(Lauraceae
Bay,Bay Laurel, True, Laurel, True bay, Bay trees
ریخت‌شناسی گیاه: درختان زیبای تک‌جنس بوده و اغلب به‌صورت درختچه، مرتفع که ارتفاع آن به ۲۰ متر می‌رسد. به ساقه یا تنه باریک، پوست متمایل به سیاه در بخش فوقانی دارای انشعابات فراوان است. در پایه‌های مسن دارای شکاف‌های روشن می‌باشد با برگ‌های سبز تیره، چرمی، محکم، سرنیزه‌ای و معطر است. گل تک‌جنس، کاسبرگ‌ها و گلبرگ‌ها به رنگ سفید متمایل به سبز، میوه کروی، کوچک به رنگ سیاه متمایل به ارغوانی می‌باشد.
محل رویش: غیربومی دارای خاستگاه مدیترانه می‌باشد. اغلب در تهران و نواحی شمالی به‌صورت درختچه و درختان کوچک کم و بیش دارای تاج گسترده کاشته می‌شود.
زمان برداشت: برگ‌های گیاه را می‌توان در تمام سال جمع‌آوری کرد.
قسمت مورد استفاده: برگ و میوه
کاربرد درمانی: بادشکن، قابض هضم‌کننده غذا و مقوی معده می‌باشد. روغن گیاه برای درمان روماتیسم و روغن تهیه‌شده از برگ‌ها برای بیماری‌های پوستی و کوفتگی استفاده می‌شود. میوه و برگ‌های گیاه سبب تسهیل هضم می‌شوند.
احتیاط مصرف: به‌ندرت باعث درماتیت، التهاب لب و التهاب منتشر در مخاط دهان می‌گردد.
ترکیبات شیمیائی: موادمعدنی (کلسیم، آهن)، ویتامین (B۱, PP, C) اسانس (سنئول، اوژنول)، اسیدهای چرب، موسیلاژ، تانن، رزین، آلکالوئیدهای ایزوکینولینی، سزکوئی ترپن‌های لاکتونی
نحوه و میزان مصرف: جوشانده میوه و برگ همراه با عسل برای درمان سرفه در سرماخوردگی به‌کار می‌رود.
مصرف غذائی: برگ‌های خشک‌شده و روغن‌های فرار گیاه به‌عنوان طعم‌دهنده در چاشنی‌های غذائی به‌کار می‌روند.
● پیرو - اربس، سرو کوهی، لمییر
Juniperus comminus
(L.(Cupressaceae
Common juniper, Juniper
ریخت‌شناسی گیاه: درختجه یا نیمه درختچه‌ای، بسیار کوتاه و پست است که ارتفاع آن به ۱۰۰-۳۰ سانتی‌متر می‌رسد. دارای ساقه خوابیده با شاخه‌های گسترده، آویخته، پخش، برگ‌ها راست و روی هم خوابیده، کوتاه، عریض و خیلی ضخیم است. گل دوپایه، مجتمع در مخروط یا سنبله‌های دم‌گربه‌ای کوتاه، تک‌جنس، نرها کروی یا تخم‌مرغی، ماده‌ها متشکل از فلس‌های متعدد، میوه رسیده آبی متمایل به سیاه و نسبتاً کوچک می‌باشد.
محل رویش: در دره هراز، دره تالار، گدوک بین فیروزکوه و ورسک پراکندگی دارد.
زمان برداشت: میوه در پائیز جمع‌آوری می‌شود.
قسمت مورد استفاده: میوه
کاربرد درمانی: مدر، ضدعفونی‌کننده، بادشکن و ضدروماتیسم می‌باشد. در طب سنتی برای تورم مثانه و کولیک و به‌صورت موضعی استفاده می‌شود.
آثار فارماکولوژیک: به واسطه حضور ترپن هیدروکسیله دارای خاصیت افزایش فیلتراسیون گلومرولی و اثرات دیورتیکی می‌باشد و به واسطه حضور فلاوونوئید (آمنتوفلاوون) دارای فعالیت ضدویروسی می‌باشد.
احتیاط مصرف: مصرف بیش از حد روغن باعث تحریک و سوزش کلیوی می‌شود. مصرف اسانس فرار گیاه باعث التهاب پوستی با علائم سوزش، خارش، تاول و ورم می‌گردد. مصرف بیش از حد خوراکی درد اطراف کلیه، تکرر ادرار، دفع آلبومین و خون، طپش قلب، افزایش فشار خون و خارش و ندرتاً باعث غش، خونریزی رحم و سقط می‌شود. مصرف آن در بیماران کلیوی توصیه نمی‌شود و با داروهای مدر تداخل ایجاد کند.
منع مصرف: در زنان باردار مصرف نشود.
ترکیبات شیمیائی: اسانس (میرسن، آلفاو بتا پینن)، تانن، دی ترین، ساکارید، رزین، ویتامین C، فلاوونوئید، اسید (اسیدهای دی‌ترپنی، گلو کورونیک).
نحوه و میزان مصرف:
۱. دم‌کرده: ۱۰۰ میلی‌لیتر میوه خشک رسیده به نسبت ۱:۲۰ در آب جوش، سه بار در روز میل شود.
۲. میوه: ۲-۱ گرم سه بار در روز میل شود.
۳. عصاره مائی: به نسبت ۱:۱ در الکل ۴۵ درصد، ۲-۱ میلی‌لیتر سه بار در روز میل شود.
۴. تنتور: به نسبت ۱:۵ در الکل ۴۵ درصد، ۲-۱ میلی‌لیتر سه بار در روز میل شود.
۵. روغن: به نسبت ۱:۵ در الکل ۴۵ درصد، ۲/۰ - ۳۰% میلی‌لیتر سه بار در روز میل شود.
مصرف غذائی: مقادیر مجاز آن به‌عنوان طعم‌دهنده استفاده می‌شود.

منبع : ماهنامه سرزمین سبز