جای خالی فیلم‌های اجتماعی

جشنواره‌ی امسال هم گذشت. سهم اجتماع در فیلم‌های امسال بسیار اندک بود و محوریت قصه‌ها هم‌چنان بر مدار لیلی و مجنون‌های دوره‌ی معاصر می‌گذشت. در سینمای ایران انگار همه‌ی جذابیت‌ها و عوامل کشش بیننده (مخاطب) رابطه‌ی دختر و پسر است.
این اپیدمی حتی به فیلم‌های فاخرتر (هنری) نیز سرایت کرده و در عین این‌که رابطه‌ی محترمی با مخاطب برقرار می‌کنند (کنعان)، اما قصه‌ باز هم بر مدار رابطه‌ی زن و مرد می‌چرخد؛ گویا فیلمسازان متفاوت نیز برای این ‌که قادر به ادامه‌ی فیلمسازی باشند مجبورند به گونه‌یی به سینمای بدنه ادای دین کنند و برای حفظ رابطه‌ی خود با مخاطب به کاهش سطح سلیقه‌ی مخاطب عام و خاص سینمای ایران دامن بزنند!
نگاهی کوتاه به عناوین فیلم‌های بخش مسابقه‌ی سینمای ایران این نکته را به اثبات می‌رساند که کار به آن‌جا کشیده که فیلمسازان برای آن‌که فریاد کنند موضوع فیلمشان درباره‌ی رابطه‌ی دختر و پسر یا زن و مرد است، عناوین کاملاً مرتبط با آن را هم انتخاب کرده‌اند! عناوینی چون «همخانه»، «همیشه پای یک زن در میان است»، «تنها دو بار زندگی می‌کنیم» و ... سایر فیلم‌ها مثل «خواب زمستانی»، «کنعان» و «هامون و دریا» نیز تلویحاً و با استعاره به این موضوع پرداخته‌اند و در قصه، تمام و کمال در خدمت رابطه‌ی جنس مذکر و مؤنث هستند. در این میان فیلمسازان جوانی مانند «بهنام بهزادی» نویسنده و کارگردان تنها دو بار زندگی می‌کنیم، با نگاهی متفاوت به عرصه‌ی اجتماع و ظلم‌های جامعه، نگاهی نو به رابطه‌ی دختر و پسر دارند و با روایتی غیرخطی و ساختاری منسجم به این نوع رابطه می‌پردازند.
اما فیلم‌هایی مثل «سبز کوچک» با ساختاری منسجم و متمرکز در نوشته و کارگردانی، مورد کم‌لطفی و کج‌سلیقگی قرار می‌گیرند و در بخش مهمان جشنواره پذیرفته می‌شوند، حال‌ آن‌که فیلم‌هایی دیگر با وجود عدم انسجام و پرداخت مناسب، به‌واسطه‌ی برخی ملاحظات، در کمال تعجب در بخش مسابقه قرار گرفته و نامزد دریافت سیمرغ هم می‌شوند و این در حالی است که وزارت ارشاد از ابتدا این داعیه را داشته که از فیلمسازانی که رویکرد معناگرا داشته باشند و نگاهی انسانی را در فیلمسازی رعایت کنند حمایت می‌کند؛ با این حال فیلم شریفی چون سبز کوچک که حاصل نگاه انسانی یک نوجوان نویسنده به اجتماع پیرامونش است، به نحوی مهجور در جشنواره به نمایش در‌آمد و در دیده‌ی داوران ننشست!
به جرئت می‌توان ادعا کرد جشنواره‌یی که گذشت از جمله ضعیف‌ترین دوره‌های جشنواره‌ی فیلم فجر بود، چرا که:
۱) فیلم‌ها از نظر کیفی در حد استاندارد نبودند و خلاقیت خاصی در آن‌ها دیده نمی‌شد. همه چیز بر مدار قصه‌های خطی پیش می‌رفت و رسالت رسانه‌ی سینما مبنی بر اثرگذاری بر مخاطب و رفتار اجتماعی او، در هیچ ‌کدام از فیلم‌ها به چشم نمی‌خورد.
۲) اگر معتقد باشیم که جشنواره ویترین سالانه‌ی تولیدات سینمای ایران است، به این نکته می‌رسیم که حمایت‌های مادی از سینمای ایران چندان قوام‌یافته و متفکرانه نیست؛ نتیجه این که این جشنواره می‌توانست آینه‌ی تمام‌نمای روحیه‌ی جسور دولت نهم باشد، اما ملاحظه‌کاری بیش از حد مدیران سینما خلاقیت را از فیلمسازان گرفته و حاصلی جز تولید چند اثر معمولی و فعال شدن فیلمسازان کارمند (!) برای سینمای ایران نداشته است.
۳) حواشی فراوان جشنواره‌ی امسال ناشی از مطلق‌انگاری برخی از خودی‌ها و دیگران بود، هم‌آنان‌ که خود را سفیدی مطلق و دیگران را باطل می‌دانند با رفتار و تصمیماتشان رونق را از جشنواره‌ گرفتند و جشنواره‌یی باری به هر جهت برگزار نمودند و از سویی با این کار بیش‌ترین لطمه را به خویش زدند چرا که دود این گونه شتابزدگی در تصمیم‌گیری و برخوردهای فراوان به چشم خودشان می‌رود و عمر مدیریت و تاریخ مصرفشان تنزل می‌یابد.
به هر حال جز یکی - دو جرقه‌ی نو آن هم به‌طور خودجوش از ناحیه‌ی جوانان راه‌یافته به عالم سینما، جشنواره‌ی امسال جشنواره‌یی خالی از ایده بود؛ حتی فیلم شریف و فاخری مانند «آواز گنجشک‌ها» که از حیث کارگردانی بی‌نقص می‌نمود، خالی از ایده‌ی متمرکز و سراسری بوده و در فصل‌های مختلف به سوی قصه‌های زاید می‌رود و این اثر را عاری از وحدت ایده برای اثرگذاری بر مخاطب کرده است.
پس هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که جشنواره‌ی بیست‌وششم فیلم فجر فیلم‌های ممتازی داشت، بلکه جشنواره‌یی معمولی متأثر از تصمیماتی معمولی بود؛ در واقع انعکاس تمام‌نمای پارادوکس مدیریت در امر سینما، در این جشنواره متجلی بود.
باید برای برون‌رفت از این بحران - کمبود ایده‌پردازی در مدیریت سینمای کشور و فیلمسازان - راه‌های متفکرانه‌تری یافت، راهکارهایی که تعامل سازنده‌ی مدیران و هنرمندان را در پی داشته باشد و حاصل آن در زمان اکران و نمایش فیلم‌ها، در برخورد با مخاطبان، نمود یابد.

امیر فرض‌الهی

منبع : سورۀ مهر