حکایت دانه‌های با ارزش

هر واحد چربی حاوی ۵ گرم چربی است. با توجه به این نکته، به هر یک از دانه‌های معمول در آجیل می‌پردازیم.
● گردو
نام علمی بادام yuglans است و درختی گل‌دار از رده دولپه‌ای دارد. از چربی‌های غیراشباع با یک پیوند دوگانه (MUFA) تشکیل شده و هر دو عدد کامل آن معادل یک واحد چربی است.
در هر ۱۰۰ گرم گردو حدود ۶۸ گرم چربی البته از نوع خوب آن وجود دارد که اگر جایگزین چربی‌های مصرفی در طول روز (که عمدتا اشباع و ترانس هستند) بشود،‌می‌تواند با کاهش کلسترول به اصطلاح بد باعث پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی شود.گردو همچنین دارای پروتئین با کیفیت خوب نیز هست و در هر ۱۰۰ گرم آن حدود ۴/۱۴ گرم پروتئین حاوی آمینواسیدهای ضروری است.همچنین در هر ۱۰۰ گرم حدود ۷/۹ گرم فیبر دارد. البته این درصدها با توجه به میزان خشک شدن گردو و زمان و نحوه خشک شدن آن می‌تواند متفاوت باشد. گردو همچنین حاوی ویتامین‌های A، E، C، B۱،B۱۲، B۵ و نیاسین و همچنین آهن، روی، مس، منیزیم و فسفر است و میزان سدیم در آن کم است (فقط ۱۰ میلی‌گرم در هر ۱۰۰ گرم)
در قرون وسطی اعتقاد بر این بوده که سردرد توسط گردو معالجه می‌شود. همچنین شواهدی دال بر وجود یک باغ گردوی زیبا در باغ‌های معلق بابل هست.در طب سنتی و گیاهی، گردو را به عنوان کمک در معالجه عفونت‌های ریوی و مجاری ادرار تجویز می‌کنند. آنها معتقدند گردو بیش از یک‌سال نباید بماند و موقع مصرف باید‌آن را پوست کند و خورد. گردوهایی که از پوست در‌می‌آیند و به‌اصطلاح بادخور می‌شوند (در معرض آفتاب و هوا به مدت طولانی قرار می‌گیرند) برای مصرف مناسب نیستند و اغلب باعث جوش بدن و درد گلو می‌شوند. در کل، گردو کالری زیادی دارد و یک خوراک زمستانی است.
● بادام
نام علمی بادام prunus amygdalus است و از خانواده گلسرخیان (Rosaceae) و متعلق به دولپه‌ای‌ها است.
بادام دارای طبیعتی «گرم و خشک» است بادام دافع سوداست.
بادام میوه‌ای است مقوی، شیرافزا، ضدیبوست و درمان‌کننده سوء‌هاضمه، ناراحتی‌های التهاب روده و زخم‌معده است.
خوردن روزانه ۱۰ عدد بادام پوست کنده آرام‌بخش خوبی برای اعصاب است. در افرادی که اوره خون آنها بالاست، مصرف بادام بسیار موثر است.از خوردن «چغاله‌ بادام» هم در بهار غافل نشوید این نوبرانه درمان‌کننده ناراحتی‌های لثه است.بادام حاوی آسپرین است بنابراین برای بیماران قلبی و یا افرادی که سکته کرده‌اند مفید است.بادام همچنین دوست خوبی برای کلیه‌هاست، اوره خون را رفع می‌کند و باعث تقویت بینایی می‌شود ضداسهال هم است.مصرف بادام در افرادی که دچار سوختگی شده‌اند باعث درمان آن می‌شود. استفاده از بادام در درمان سرفه و برونشیت هم موثر است.
موارد احتیاط وضع مصرف بادام به قرار زیر است:
خوردن این مغز برای افراد دیابتی توصیه نمی‌شود و ممکن است در بعضی افراد باعث سوء مزاج شود.کسانی که دچار فشارخون بالا هستند هم باید در مصرف آن احتیاط کنند.
بادام بسیار مورد علاقه فراعنه مصر بود و آنها در نان خود از آن بهره می‌بردند. رومی‌ها بادام را به عنوان سمبل خوشبختی و باروری به عروس و داماد هدیه می‌دادند که این سنت هنوز هم در ایتالیا دیده می‌شود.
بادام شامل دو نوع تلخ و شیرین است که هر دو بومی خاورمیانه‌اند ولی در اروپا و آمریکا هم کشت می‌شوند. از بادام تلخ برای تهیه روغن بادام استفاده می‌شود.بادام مانند گردو حاوی اسیدهای چرب تک اشباع (MUFA) است و باعث کاهش LDL (کلسترول بد) می‌شود.
در هر ۱۰۰ گرم بادام حدود ۲۰ گرم پروتئین یافت می‌شود. همچنین ۲۴/۷ میلی‌گرم ویتامین E ، ۴/۲E میلی‌گرم آهن، ۲/۷ گرم فیبر و ۲۵۰ میلی‌گرم کلسیم در ۱۰۰ گرم بادام هست و این مقدار از بادام حدود ۵۸۹ کیلوکالری انرژی دارد که در مقابل ۵۷۷ کیلو کالری انرژی‌ای که در ۱۰۰ گرم پسته است، کمی بیشتر می‌باشد.۶ عدد کامل بادام خشک بوداده یک واحد چربی را تشکیل می‌دهد. همچنین بادام غنی از منیزیم، فسفر، روی و اسیدفولیک است.ابوعلی سینا و ذکریای رازی برای نرم کردن سینه، آرام کردن سوزش ادرار، تقویت معده و ریه و پاک کردن روده‌ها مصرف آن را تجویز می‌کردند.
● بادام هندی
بادام هندی (conbretaceae) به شکل معلق از ساقه‌های گیاهی به نام cashew pear می‌روید. بادام هندی مبدا برزیلی دارد و توسط کارشناسان پرتغالی به هند آورده شد. بادام هندی سرشار از ویتامین A است. بیشتر به عنوان یک نوع آجیل و تنقلات مصرف می‌شود ولی می‌توان از آن در تهیه برخی غذاها استفاده کرد.
● فندق
فندق که به نام‌هایی چون «بندق» و «جلوز» نیز معروف است، یکی از اقلام آجیل و خشکبار ما را تشکیل می‌دهد که معمولاً در اکثر انواع آجیل خصوصاً آجیل شب عید به چشم می‌خورد و دارای خواص بی‌شماری است. فندق از نظر طبع گرم و خشک است.فندق خاصیت شیرافزایی دارد. کم‌خونی را درمان می‌کند و عمل تصفیه خون انجام می‌دهد. خوردن فندق خام زردی رخسار را از بین برده و ناراحتی‌های روده، ورم روده و فشارخون را درمان می‌کند.
فندق نرسیده قابض است توصیه می‌شود مادرانی که می‌خواهند زایمان راحتی داشته باشند از آن بیشتر استفاده کنند مصرف فندق سوزش ادرار را رفع می‌کند فندق میوه‌ای بسیار مغذی است و باعث چاقی می‌شود. همچنین مصرف آن در بالا بردن توانایی عضلات موثر است.
فندق خاصیت ضدعفونی دارد. باعث تقویت معده می‌شود افرادی که مرض قند دارند می‌توانند به راحتی از این‌ آجیل استفاده کنند. فندق خام برای ناراحتی‌های اعصاب مفید است.افرادی که دچار ناراحتی‌های ریه هستند بهتر است از فندق بیشتر استفاده کنند. فندق داروی حافظه است، فندق مفید برای بیماران سرطانی است.
سوزاندن مغز و روغن فندق به همراه خاکستر آن درمان‌کننده طاسی سر است و بالاخره اینکه فندق با همه خواص و مزایایی که دارد موارد منع مصرف آن عبارتند از:به دلیل اینکه فندق دیر هضم است ممکن است در بعضی افراد ایجاد نفخ و سوء هاضمه بکند.
در بیماران میگرنی استفاده از آن منع شده است. مصرف فندق برای افرادی که دچار کلسترول بالا هستند مضر است. استفاده از فندق در مواقع اسهال نیز مضر است و بالاخره خوردن فندق در بیماری‌هایی مانند ناراحتی‌های کبدی، تصلب شرایین و واریس منع شده است.
نام علمی آن corylus avellana است. در قرن حاضر گونه‌های مختلفی از آن کاشت می‌شود که به شکل خوشه‌های ۴ تا ۵ تایی و درون غلاف می‌روید.حدود ۶۰ درصد آن روغن است و جالب اینکه در عطرسازی و نقاشی نیز استفاده می‌شود.برای تهیه سوهان نیز از فندق استفاده می شود.فندق حاوی فیبر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و ویتامین E است. همچنین فسفر زیادی دارد.
در ۱۰۰ گرم از فندق ۶۲۵ کیلوکالری انرژی، ۵/۸ گرم آب، ۱۲/۵ گرم پروتئین، ۱۵ گرم مواد نشاسته‌ای، ۶۰ گرم چربی، ۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم، ۳۲۰ میلی‌گرم فسفر، ۲/۵ میلی‌گرم آهن، ۲ میلی‌گرم سدیم، ۷۰۰ میلی‌گرم پتاسیم، ۵ میلی‌گرم ویتامین B۱ و یک میلی‌گرم ویتامین B۳ موجود است. فندق از نظر طب قدیم ایران، گرم و خشک است و برای تقویت بدن به ویژه در دوران نقاهت مطلوب است. همچنین طب قدیم معتقد است افراط در مصرف فندق باعث نفخ می‌شود.
● تخمه کدو
کدو تنبل در پاییز به دست می‌آید و حاوی مقادیر بالایی از پروتئین، آهن، روی و فسفر است همچنین تخمه کدو حلوایی شامل ویتامین ها A، منیزیم و پتاسیم است.تخمه کدو حاوی ویتامین‌های A و E است که این ویتامین‌ها به همراه ویتامین C جزو آنتی‌اکسیدان‌ها هستند و جلوی عمل رادیکال‌های آزاد را می‌گیرند. همچنین از رسوب بیشتر چربی و ایجاد پلاک در رگ‌ها جلوگیری می‌کنند.همین‌طور حاوی فیتواسترول‌ها و سیتواسترول‌ها است که از رسوب چربی جلوگیری می‌کنند و خاصیت ضد سرطانی دارند و از سرطان کولون و پروستات جلوگیری می‌کند.
سلنیوم موجود در تخمه کدو بدن را از اثرات ناشی از آلودگی هوا سم‌‌زدایی می‌کند. همچنین تخمه کدو از منابع روی، مس، منگنز، کلسیم، پتاسیم و اسید آمینه‌های آرژنین و گلوتامات است.
مصرف ۱۵ گرم تخمه کدو حدود ۱۰ درصد از آهن روزانه یک زن بالغ را تامین و ۵۰ گرم آن نیمی از نیاز یک مرد را تامین می‌کند.
● تخمه آفتابگردان
گل آفتابگردان از خانواده گل میناست. تخمه آفتابگردان غنی از پتاسیم، فسفر، آهن، کلسیم و پروتئین است و البته چربی زیادی دارد.
اخیرا پژوهشگران دانشگاه ویرجینیای آمریکا با مطالعه و تحقیق روی ۲۷ نوع بادام و دانه روغنی دریافتند که پسته و تخمه آفتابگردان از نظر بالا بردن کلسترول خوب (HPL) و پایین آوردن کلسترول بد (LDL) در صدر قرار دارند.همچنین مغز تخمه آفتابگردان از منابع خوب ویتامین E است که از آنتی‌اکسیدان‌هاست و در تقویت سیستم ایمنی موثر است.
● سویا
شاید وجود دانه لوبیایی شکل سویا در بین دیگر دانه‌های تشکیل‌دهنده آجیل شایع نباشد ولی پیشنهاد می‌کنم از این به بعد از آن در کنار دیگر آجیل‌ها استفاده کنید. مخصوصا خانم‌های یائسه بیش از پیش سویا مصرف کنند زیرا سویا حاوی فیتراستروژن‌هایی است که باعث بهبود وضعیت بهداشتی فرد، کاهش احتمالی کلسترول خون، حفظ سلامت پروستات، بهبود دانسیته استخوانی می‌شود. همچنین پروتئین سویا مفید است.به‌طور کلی مصرف آجیل و دانه‌های روغنی به شرطی که به اندازه باشد و حداکثر ۲۰ تا ۳۰ درصد از کالری کل روزانه را (به جای چربی‌های مضر دیگر) تشکیل دهد، می‌تواند بسیار مفید و نگهدارنده سلامتی قلب و عروق شما باشد.
● پسته
پسته قدمتی حدودا صدهزارساله دارد و اولین بار در ایران و سوریه کاشته شد و بعد به یونان و بقیه اروپا راه یافت. در چین به پسته آجیل خندان می‌گویند.مغز پسته آهن غیرهم دارد که در معده تبدیل به آهن قابل جذب می‌شود و برای افراد کم‌خون که از فقر آهن رنج می‌برند مفید است (البته منبع اصلی آهن، گوشت است که آهن هم دارد)
مغز پسته ۲۰ درصد پروتئین و بیش از ۵۰ درصد چربی دارد. در ۱۰۰ گرم پسته، ۶۹۸ میکروگرم ویتامین A و ۷/۱۳ میکروگرم کاروتنوئید یافت می‌شود.برخی معتقدند پسته سبز باعث رفع بوی بد دهان و التیام زخم‌های داخل دهان می‌شود. در طب سنتی اعتقاد بر این است که پسته گرم و خشک است و زیادی آن ممکن است باعث کهیر شود.پسته منبع خوبی از کلسیم، منیزیم، فسفر، پتاسیم، آهن، فولات و پروتئین است و اگر جایگزین روغن‌های جامد شود، نتایج خوبی در درازمدت را باعث می‌شود.ابن‌سینا پسته را برای مقابله با عفونت‌های کبدی، برای جلوگیری از تهوع و استفراغ و برای تقویت دهانه معده و قوت قلب تجویز می‌کرد.البته استفاده افراطی از چربی‌ها از جمله آجیل باعث اختلال در عملکرد کبد خواهد شد و نباید بیش از حد از پسته استفاده کرد.
● توت خشک
توت خشک یکی دیگر از اقلام آجیل سنتی ما ایرانیان است.
طبیعت توت گرم است این میوه‌ای مقوی و انرژی‌زا است .توت دارای آهن و آنتی‌اکسیدان است بنابراین از انواع سرطان‌ها جلوگیری می‌کند. خوردن توت باعث تمدد اعصاب است. افرادی که دچار ناراحتی زخم‌معده و اثنی‌عشر هستند از هر دو نوع توت (تازه و خشک) می‌توانند استفاده کنند.توت درمان‌گر خوبی برای ناراحتی‌هایی چون سوء‌هاضمه است.
افرادی که دچار قندخون هستند می‌توانند از توت خشک به جای قند استفاده کنند.توت ،خشکی بینی را رفع می‌کند، حافظه را افزایش می‌دهد و کم‌کننده بزاق است. خوردن توت حساسیت بدن را هم رفع می‌کند. حتی در هنگام عطش می‌توان از توت استفاده کرد.خوردن توت، باعث افزایش شیر مادران است و بالاخره مصرف توت در بیمارانی که دچار نقرس هستند اثر مطلوبی دارد و اما موارد منع مصرف توت عبارتند از:
خوردن این میوه در افرادی که طحال ضعیفی دارند توصیه نمی‌شود. توت خشک برای ریه مضر شناخته شده است و در افرادی که صفراوی مزاج هستند باعث گرمی بیش از حد می‌شود خوردن توت به همراه غذای فراوان باعث سوء هاضمه می‌شود.و در آخر افرادی که دچار ناراحتی‌های قلبی هستند بهتر است در مصرف آن افراط نکنند.
● بادام زمینی
بادام زمینی از نوع حبوبات (بنشن) محسوب می‌شود و اغلب زیرزمین رشد می‌کند.هر ۱۰ عدد از بادام زمینی و هر یک قاشق مرباخوری روغن بادام زمینی و هر دو قاشق مرباخوری از کره بادام زمینی یک واحد چربی محسوب می‌‌شود.از روغن آن در تهیه بسیاری از غذاها و مارگارین بهره می‌برند. اغلب حاوی پروتئین و چربی است ولی همچنین ویتامین‌های B، K، E و اسیدفولیک همین‌طور مس، سلنیوم، منیزیم، روی و فیبر دارد. بادام زمینی نیز مقدار زیادی چربی غیراشباع دارد و جایگزین مناسبی برای روغن‌های جامد و ترانس است.همچنین کره بادام زمینی جایگزین خوبی برای خامه حیوانی و کره حیوانی است. بهتر است بادام زمینی را بدون پوست و بدون نمک مصرف کنید.
● انجیر
انجیر این میوه بهشتی که در قرآن مکرر از آن یاد شده است دارای خواص بی‌شماری است و حتی گفته شده که به تعداد دانه‌های داخل آن خاصیت دارد.انجیر از نظر طبع «گرم و تر» است و دافع سودا و صفراست. انجیر سرشار از ویتامین به‌خصوص ویتامین B۱ است انجیر حاوی آنتی‌اکسیدان و پتاسیم است.انجیر سیاه تصفیه‌کننده خون است.
به بیمارانی که دوره نقاهت را می‌گذرانند مصرف انجیر توصیه می‌شود. خوردن انجیر عطش را رفع می‌کند، باعث چاقی افراد لاغر می‌شود داروی حافظه است و مصرف آن با مغز گردو در درمان اعتیاد موثر است.انجیر درمان‌کننده ناراحتی‌های کلیه، مثانه، تکرر ادراراست. این میوه باعث نرم شدن سینه می‌شود و برای درمان سرماخوردگی‌های شدید، تورم حنجره، برونشیت مزمن و تنگی نفس مفید است.خوردن انجیر خشک در درمان یبوست موثر است همین‌طور در درمان اسهال خونی از انجیر خشک استفاده می‌شود.و برای درمان نقرس و اسید اوریک موثر است.
انجیر انسداد کبد را رفع می‌کند و خوردن آن به همراه عسل برای زخم معده مفید است.مصرف انجیر در افرادی که دچار تصلب شرایین، تپش قلب و دیگر ناراحتی‌های قلبی هستند مفید است.
موارد احتیاط و منع مصرف انجیر عبارتند از:
▪ زیاده‌روی در مصرف انجیر باعث ناراحتی در معده می‌شود.
▪ مصرف انجیر به همراه گوجه‌فرنگی باعث سوء‌هاضمه می‌شود.انجیر خشک در بیمارانی که دچار سنگ اگزالیک هستند مضر است.مصرف افراطی انجیر در افرادی که دچار ضعف بینایی هستند توصیه نمی‌شود.همان‌طور که گفته شد انجیر تازه رفع عطش می‌کند اما در مقابل انجیر خشک باعث ایجاد عطش در افراد می‌شود.
▪ استفاده از انجیر خشک در بیماری‌هایی چون مرض قند و یا ناراحتی‌های طحال توصیه نمی‌شود و همچنین مصرف انجیر در بیمارانی که دچار حصبه شده‌اند مضر است.

آزاده حسن پور
محمدعلی پازوکی‌مهر

منبع : روزنامه تهران امروز