چرا قدیمی ترین جشنواره ،معتبرترین جشنواره نیست؟

به نوعی بر اعتبار آن نیز افزوده می شود. پیرها از منزلت اجتماعی برخوردار می شوند. اشیاء عتیقه و ارزشمند می شوند و ... اما چرا این قانون نانوشته در مورد جشنواره فیلم رشد، به عنوان یك رویداد فرهنگی و هنری صدق نمی كند؟ جشنواره ای كه عنوان قدیمی ترین جشنواره ایران را یدك می كشد، ولی هر چه بر عمر و تجربه آن افزوده می شود، از كیفیت آن كاسته و بر هزینه های آن افزوده می شود. جشنواره ای كه پس از گذشت ۳۵ سال از عمر آن، نمی تواند مدعی یك جشنواره تأثیرگذار بر روند تولید و مصرف فیلم های علمی و آموزشی در نظام آموزش و پرورش كشور باشد. سال ۱۳۷۸ یكی از منتقدین در روزنامه همشهری نقدی بر برگزاری این جشنواره نوشت، تحت عنوان «جشنواره رشد كه هرگز رشد نكرد!»
اكنون ۶ سال از آن نقد می گذرد، متأسفانه متولیان جشنواره، ملاك رشد را فقط در بعد كمی تعبیر كرده اند و هر ساله به هزینه های اجرایی آن افزوده اند، ولی خبری از رشد كیفی نیست و همچنان جشنواره فیلم رشد دور تسلسل و بی فایده ای را می پیماید كه انگار قرار نیست از این همه هزینه نفعی عاید آموزش و پرورش شود. این جشنواره هر سال هزینه هنگفتی را بر بودجه آموزش و پرورش و دولت تحمیل می كند و در ازای آن قرار است بر طبق اهداف جشنواره این نتایج فرهنگی حاصل شود:
* رشد كمی و كیفی تولید آثار علمی و آموزشی و تربیتی و معرفی این آثار جهت استفاده در نظام آموزش وپرورش كشور
* تشویق هنرمندان به تولید آثار علمی و آموزشی و تربیتی
از آنجایی كه اهداف این جشنواره، اهدافی فرهنگی است پس نباید در كوتاه مدت انتظار تأثیرگذاری آن را بر گستره مورد نظر داشت. چرا كه می دانیم دستیابی به اهداف فرهنگی، مستلزم صبر و حوصله و صرف زمان است. سئوال اولی كه به ذهن متبادر می شود، این است كه آیا پس از گذشت ۳۵ سال از آغاز برگزاری این جشنواره، نباید انتظار نمود تأثیرات فرهنگی آن را در نظام آموزش و پرورش داشت و حتی بتوان آن را ارزیابی كرد، آیا این ارزیابی تا كنون به صورت اصولی انجام شده است؟ مثلاً آیا متولیان و حامیان برگزاری این جشنواره می توانند مدعی شوند كه استفاده از فیلم های علمی و آموزشی در برنامه درسی مخاطبان نظام آموزش و پرورش جای خود را باز كرده است و به عنوان مثال در مدارس برای بهینه سازی امر آموزش از فیلم های علمی و آموزشی، حداقل ۲ ساعت در هفته استفاده می شود؟ برای تحقق این امر، تشكیلات موازی دیگری تحت عنوان طرح رشد در مدارش كشور آغاز شد كه اجرای این طرح، یعنی تجهیز مدارس به وسائل سمعی و بصری و اهدای آرشیو فیلم های آموزشی برای استفاده در كلاس های درس نیز هزینه های زیادی دربر داشت و هر سال مسئول اجرای این طرح، آمار و ارقام رو به رشد مدارس تحت پوشش این طرح را اعلام می كرد، ولی واقعیت چیز دیگری است كه من معلم و همكارانم در مدرسه با آن مواجهیم. آرشیوهای ضعیفی به لحاظ كمی در معدود مدارس كشور و عدم فرصت استفاده از آنها در برنامه هفتگی و دلایل متعدد دیگری كه از فرصت این مقال خارج است، عملاً طرح رشد را به طرح بایگانی تعدادی كپی ویدئویی از فیلم های علمی و آموزشی تاریخ مصرف گذشته كه بعضاً هم نامتناسب با برنامه درسی دوره مربوطه بوده بدل كرده است. صاحب نظری می گفت: هر تغییری در نظام آموزش و پرورش، زمانی می تواند ادعای توفیق در اجرا كند كه تأثیرش به كلاس درس برسد. یعنی جهت نیل به هدف اول جشنواره فیلم رشد، زمانی متولیان و مدافعان می توانند ادعا كنند كه پس از گذشت ۳۵ سال و صرف هزینه های آن چنانی از بودجه آموزش و پرورش فرهنگ استفاده از فیلم های علمی و آموزشی در فرآیند یاددهی و یادگیری را اشاعه داده اند كه پاسخ سئوال ما از فرزند دانش آموزمان مبنی بر استفاده معلمان از فیلم های علمی در هنگام تدریس، مثبت باشد و یقیناً یك بررسی ساده خلاف آن را نشان خواهد داد. در مورد هدف دوم از برگزاری این جشنواره كه تشویق هنرمندان آثار علمی و آموزشی و تربیتی است تأثیرات برگزاری این جشنواره باید در محافل فرهنگی و هنری به عنوان ملاك هایی برای تولید فیلم، مورد بحث و بررسی باشد كه اصلاً چنین نیست و این را می توان از آمار و ارقام تولیدات فیلم های علمی و آموزشی در سال های اخیر استنتاج كرد، به طوری كه نسبت فیلم های علمی آموزشی خارجی كه در جشنواره رشد به نمایش درمی آیند به فیلم های ایرانی هر سال افزایش یافته است. حتی مسئولان برگزاری جشنواره را نیز وادار به اعتراف كرده است كه به لحاظ تولید فیلم های علمی وآموزشی در ایران با كمبود روبرو هستیم.البته آنان دلیل این امر را عدم ورود تهیه كننده و سفارش دهنده قلمداد می كنند، ولی فیلمسازانی كه به دفتر تكنولوژی آموزشی، متولی برگزاری جشنواره نزدیكند، به خوبی می دانند كه بودجه های تولید فیلم در این دفتر، به جای فیلم های علمی و آموزشی، صرف تهیه فیلم های سینمایی كمدی می شود!
این امر برگزار كنندگان این جشنواره را در طول سال های اخیر به تغییر رویكرد واداشته است. از یك سو با اضافه نمودن بخش آثار تربیتی به جشنواره (از آغاز، این جشنواره مختص فیلم های علمی و آموزشی بود) تلاش كردند تا از فیلم های سینمایی داستانی برای جذاب كردن برنامه جشنواره دعوت كنند و حتی برای ترغیب تهیه كنندگان مبالغی به عنوان چاپ كپی های اضافی پرداخت شد و بعضاً كپی رایت آثارشان كه هیچ ربطی به مسائل آموزش و پرورش نداشت، خریداری شد تا آنان ترغیب به ارائه فیلم شان به جشنواره شوند و از سوی دیگر به بهانه بخش تربیتی، فیلم های بیشتری قابل نمایش در جشنواره باشند و آمار فیلم های رسیده به جشنواره افزایش یابد. پس این جشنواره در ترغیب هنرمندان به تولید آثار علمی و آموزشی نیز ناموفق بوده و در نیل به این هدف نیز ناكام مانده است. حالا ببینیم چرا جشنواره فیلم رشد نمی تواند مدعی دستیابی به اهداف خود باشد؟ اولین و مهمترین علتی كه می توان برشمرد، عدم درك صحیح از گستره مخاطبان جشنواره است. جشنواره فیلم رشد نماد واقعی جشنواره ای است كه مخاطبان خود را گم كرده است. علی الظاهر فعالیت هایی كه در آموزش و پرورش انجام می گیرد، برای مخاطبان دانش آموز است، ولی آیا مخاطبان این جشنواره دانش آموز هستند؟ یعنی آیا این جشنواره تعدادی فیلم مناسب انتخاب می كند كه در فرصت یك هفته ای نمایش آنها در سالن های محدود، دانش آموزان آنها را ببینند و از آنها در فرآیند آموزشی و روند تربیتی خود استفاده كند؟ این ادعا آن قدر ناقص و نادرست است كه یقیناً متولیان برگزاری جشنواره نیز آن را قبول نخواهند داشت. نیازی به توضیح ندارد كه در صورت اجرا به قصد فراهم آوردن چنین موقعیتی، آن قدر این فرصت، محدودیت زمانی و مكانی دارد كه شمار بینندگان آن در مقایسه با آمار كل دانش آموزان كشور، اصلاً نمی تواند توجیهی منطقی برای چنین هزینه مالی و انسانی باشد. اگر مخاطبان جشنواره اولیای دانش آموزان هستند كه اولاً نمایش فیلم های علمی و آموزشی برای آنان محلی از اعراب ندارد و ثانیاً در مورد فیلم های تربیتی نیز با توجه به اینكه جشنواره فیلم رشد، فروش بلیط ندارد، بنابراین فرصتی برابر برای خانواده ها، جهت تماشای فیلم های مورد تأیید آموزش و پرورش ایجاد نمی شود. ثالثاً چه لزومی دارد كه آموزش و پرورش این كار را به صورت جشنواره انجام دهد؟ كانون های فرهنگی و تربیتی آموزش و پرورش صاحب نزدیك به ۴۰۰ سالن نمایش در سراسر كشور هستند. آیا نمی توان نمایش فیلم های مناسب برای خانواده دانش آموزان را با استفاده از این امكانات به صورت مؤثرتر و فراگیرتری برنامه ریزی كرد؟ كارشناسان، صاحب نظران و معلمان هم كه جشنواره آنان را به عنوان مخاطبان مستقیم خود نمی شناسد. چون تا كنون حتی یك سانس هم در هیچ یك از دوره های جشنواره، سانس ویژه معلمان در برنامه های نمایشی دیده نشده است. معلمان می توانند به عنوان همراهان دانش آموزان و اولیای آنان از فیلم های جشنواره دیدن كنند، ولی دسته بندی تخصصی از فیلم های جشنواره همواره با برنامه نمایشی ویژه برای آنان تدارك دیده نمی شود. این، یعنی گم كردن مخاطب و جشنواره ای كه نداند برای چه مخاطبی فیلم نمایش می دهد و از طرفی می خواهد مدعی جذب همه نوع مخاطب باشد، ناچاراً همه نوع فیلمی را می پذیرد، همان طور كه در آیین نامه جشنواره ذكر شده است، فیلم های: كوتاه، بلند، داستانی، مستند، انیمیشن، علمی، آموزشی، تربیتی و خانواده می توانند در این جشنواره شركت كنند. فقط نباید قبلاً از تلویزیون پخش شده باشند (البته اجرای این بند از مقررات و كنترل صحت و سقم آن هم جای حرف و حدیث مفصل دارد كه بماند) ببینید چه می شود همه نوع فیلم برای همه نوع مخاطب و آن وقت جشنواره ای كه قادر به طراحی درست و منطقی از چرایی و چگونگی خود ندارد، مدعی تأثیرگذاری بر ساختار نظام آموزش و پرورش است. البته قابل ذكر است كه تنها قدم مثبت این جشنواره در نزدیك شدن به معیارهای استاندارد یك جشنواره بین المللی، استفاده از داوران خارجی در تركیب هیأت داوران است كه آن هم از دوره سی ام جشنواره مورد نظر قرار گرفته و برخلاف تركیب تقریباً ثابت هیأت انتخاب در سال های متمادی، هیأت داوران تركیبی متغیر یافته است. شاید ذكر نمونه ای مشابه كه به مراتب كم هزینه تر و تأثیرگذارتر برگزار می شود، راهگشا باشد و چند سال بعد بتوانیم مطلبی در باب فواید برگزاری چنین جشنواره ای بنویسیم.كانال تلویزیونی NHK ژاپن نیز جشنواره فیلم های علمی آموزشی برگزار می كند. فیلم های رسیده به جشنواره به سالن های سینما نمایش داده نمی شوند، بلكه در جلسات برنامه ریزی شده برای صاحب نظران آموزش و پرورش (و البته در ژاپن برای كارشناسان وزارتخانه هایی كه به نوعی با آموزش عمومی جامعه سرو كار دارند) نمایش داده می شوند. فیلم های مناسب و كاربردی انتخاب و حق مؤلف (كپی رایت) آنها خریداری می شود و در اختیار وزارتخانه ها و از جمله آموزش و پرورش برای استفاده در هر مكانی كه خود لازم بداند مثل كلاس، اردوی آموزشی، سالن اجتماعات مدارس، گردهمایی ها و ... قرار می گیرد. در ضمن این كانال تلویزیونی از پروژه فیلم هایی كه متناسب با نیازهای آموزشی كشور باشد، حمایت مالی می كند. آیا هزینه هنگفت برگزاری سالانه جشنواره فیلم رشد، نمی تواند پشتوانه مالی مناسبی برای تولید فیلم های علمی و آموزشی و متناسب با برنامه درسی آموزش و پرورش كشور باشد؟
بهرام ابراهیم زاده دهقانی

منبع : روزنامه همشهری