ویروس آنفولانزای مرگ دهها میلیون انسان در سال ‪ ۱۹۱۸‬احیا شد

این امر به منظور بررسی ساختار ژنتیكی این ویروس خطرناك و یافتن راههای مقابله با گونه‌های تطور یافته آن صورت گرفته است. آنفولانزای عالمگیر سال ‪ ۱۹۱۸‬حدود ‪ ۵۰‬میلیون نفر را در سراسر جهان از پای در آورد. به این ترتیب شمار قربانیان این ویروس به مراتب از شمار قربانیان اولین جنگ جهانی كه از ‪ ۱۹۱۴‬تا ‪ ۱۹۱۸‬به درازا كشید بیشتر بود. یك گروه از دانشمندان پس از چندین سال تحقیق موفق شده‌اند ویروس عامل این قتل عام را دوباره زنده كنند و نقشه ژنتیك آن را به صورت كامل مشخص سازند. این نقشه در تازه‌ترین شماره نشریه نیچر درج شده است. در تازه‌ترین شماره نشریه ساینس نیز دانشمندان ماجرای احیای این ویروس و آزمایش آن را بر روی بدن موشها توصیف كرده‌اند، اما پرسشی كه برای بسیاری مطرح شده آن است كه ایا فواید این اقدام تا به آن اندازه هست كه بر خطرات احتمالی ناشی از آزاد شدن ویروس غلبه كند؟ برخی از پژوهشگران از تحقیق اخیر به عنوان اقدامی بی‌سابقه یاد كرده‌اند كه اطلاعاتی درباره نحوه عمل ویروس در اختیار متخصصان قرار می‌دهد. به اعتقاد این پژوهشگران كشف این نكته كه این ویروس چگونه در بدن قربانیان عمل كرده این امكان را بوجود می‌آورد كه بتوان برای مقابله با نوع جهش یافته بعدی این ویروس داروهای موثر و واكسنهای مناسب فراهم آورد. در مقابل گروهی دیگر بر این باورند كه خطر احیای چنی ویروس كشنده ای چنان زیاد است كه نمی‌تواند اقدام برای بازگشت آن به زندگی را توجیه كرد. یك متخصص امور حفاظتی در زمینه مسائل زیستشناسی ‪ biosecurity‬در گفت و گو با نشریه نیچر خاطر نشان ساخته كه خطر فرار این ویروس زنده شده آنقدر زیاد است كه می‌توان تقریبا مطمئن بود كه چنین اتفاقی خواهد افتاد. از این گذشته انتشار نقشه ژنومیك كامل این ویروس به گروههای تروریستی امكان می‌دهد با استفاده از اطلاعات موجود گونه مورد نظر خود را از این ویروس بازسازی كنند. جفری توبنبرگر از موسسه آسیب شناسی نیروهای مسلح در شهر راك ویل در مریلند كه سرپرستی گروه محققانی را بر عهده داشته كه نقشه ژنوم این ویروس را تكمیل كرده‌اند معتقد است انجام این پژوهش ضروری بود و خطرات احتمالی ناشی از آن اندك است. بررسی این نقشه نشان می‌دهد كه ویروس سال ‪ ۱۹۱۸‬از ویروس مادری متولد شده و جهش یافته كه ابتدا صرفا در بدن پرندگان موجود بوده و آنها را آلوده می‌كرده است. در مقابل ویروسهایی كه موجب بروز موارد ابتلای فراگیر به آنفولانزا در سالهای ‪ ۱۹۵۷‬و ‪ ۱۹۶۸‬شد تنها زمانی ظهور كرد كه ویروس آنفولانزای مرغی و ویروس آنفولانزای انسانی همزمان و توامان در بدن یك شخص جمع می‌شدند و ساختارهای ژنتیكی خود را مخلوط می‌كردند و به این ترتیب ویروس جدیدی بوجود آوردند. همه هشت قسمت ژنتیكی ویروس سال ‪ ۱۹۱۸‬از جهات مهمی با بخشهای ژنتیكی ویروس آنفولانزای انسانی تفاوت دارد. این امر حكایت از آن می‌كند كه هیچ یك از بخشهای ژنتیكی ویروس سال ‪ ۱۹۱۸‬از گونه‌ای از ویروس آنفولانزا كه قبلا انسان را آلوده كرده باشد، اخذ نشده و از آن سرچشمه نگرفته است. دانشمندان در نظر دارند كه با دقت مشخص سازند كدام جهشهای ژنتیكی موجب شدند این ویروس كه كاملا به پرندگان تعلق داشت بتواند بر خلاف عرف معمول در طبیعت از دیواره دفاعی كه بین انواع مختلف موجودات وجود دارد عبور كند و از پرنده به انسان منتقل گردد و در میان انسانها شیوع یابد و كشتار كند. توبنبرگر و همكارانش تاكنون توانسته‌اند ‪ ۲۵‬تغییر مختلف را در رشته‌های پروتئین ویروس سال ‪ ۱۹۱۸‬شناسایی كنند كه مشابه رشته‌هایی است كه در ویروس آنفولانزای نوع انسانی موجود است. به نظر می‌رسد ویروس سال ‪ ۱۹۱۸‬با استفاده از این تغییرات خود را چنان تغییر داده كه بتواند وارد بدن آدمی شود. یك نمونه از این تغییرات، یعنی تغییر در پلی مراز ژن پی بی‪ ۲‬ ‪ polymerase gene PB۲‬در بدن تنها قربانی شیوع آنفولانزای مرغی نوع "ان ‪ ۷‬اچ‪ "۷‬در هلند در سال ‪ ،۲۰۰۳‬نیز مشاهده شده است. به این ترتیب اطلاعاتی كه دانشمندان از ویروس سال ‪ ۱۹۱۸‬به دست آورده‌اند ، آنان را در این موقعیت قرار داده كه تشخیص دهند در سال ‪ ۲۰۰۳‬نیز ویروس آنفولانزای مرغی كار تغییر شكل خود را آغاز كرده بوده و اگر این تغییر شكل كامل می‌شد آنگاه بروز یك آنفولانزای فراگیر مشابه سال ‪ ۱۹۱۸‬تقریبا قطعی می‌بود. گروه محققانی كه در نشریه ساینس مقاله خود را به چاپ رسانده‌اند شماری از پژوهشگران از مركز پیشگیری و كنترل امراض در جورجیا واقع در آتلانتا هستند كه به سرپرستی محققی به نام ترنس تامپی با استفاده از نقشه‌ای كه ترنبرگر و همكارانش فراهم اورده اند، ویروس آنفولانزای سال ‪ ۱۹۱۸‬را بازسازی كرده‌اند و از آن برای بیمار كردن موشهای آزمایشگاهی و بررسی نحوه عمل این ویروس در بدن این پستانداران بهره گرفته اند. این گروه از پژوهشگران در بررسی خود مشاهده كرده‌اند كه ویروس سال ‪۱۹۱۸‬ بسیار فعال و خطرناك است بطوریكه در عرض تنها چهار روز میزان مواد ویروسی كه در ریه‌های این موشها انباشته شد ‪ ۳۹‬هزار برابر بیشتر از میران مواد ویروسی است كه ویروسهای آنفولانزای مرغی در بدن پرندگان ابناشت می‌كنند. این شدت فعالیت سبب حیرت محققان شده و آنان اذعان كرده‌اند كه انتظار نداشته‌اند این ویروس تا این اندازه كشنده باشد. این پژوهشگران در گام بعدی ویروس سال ‪ ۱۹۱۸‬را با گونه‌هایی از ویروس آنفولانزا مقایسه كردند كه در بدن آنها برخی از ژنها با ژنهای گونه‌های ویروسهای آنفولانزای معاصر تعویض شده است. در این بررسی روشن شد كه تعویض ژن هماگلوتینین ‪ haemagglutinin‬كه به ویروس كمك می‌كند به درون سلول نفوذ كند موجب می‌شود كه ویروس نتواند موشهایی را كه بدنشان را آلوده كرده از پای در آورد. تعویض هر سه ژن پلی مراز كه به ویروس اجازه می‌دهد خود را تكثیر كند، تا حد زیادی از توان كشندگی ویروس می‌كاهد. به گفته تامپی ژن هماگلوتینین از اهمیت برخوردار است اما در مورد این ویروس تغییر در تنها یك ژن یا مجموعه‌ای از ژنها نیست كه آن را خطرناك می‌كند بلكه تركیبی از مجموعه‌ای از عوامل است كه چنین می‌كند. محققان در نظر دارند در بررسیهای بعدی ویروسهایی را بازسازی كنند كه دچار برخی از جهشها نشده‌اند. این امر از آن رو صورت می‌گیرد تا روشن شود كدام یك از جهشها بیشترین تاثیر را در خطرناك كردن و بالا بردن درجه كشندگی ویروس اعمال می‌كند. اطلاعات حاصل از این مطالعات می‌تواند راه را برای تولید واكسنهای مناسب و داروهای موثر هموار كند. اما در مرحله فعلی همه تحقیقات معطوف فهم بهتر نحوه عمل ویروس است و هنوز كار به مرحله بهره برداری عملی از این اطلاعات نرسیده است. هرچند بسیاری از محققان از این مطالعات به عنوان اقداماتی در خور تحسین و حائز اهمیت علمی فراوان یاد كرده‌اند اما برخی از متخصصان نیز هشدار می‌دهند كه بازسازی این ویروس با استفاده از اطلاعات ژنتیكی آن كه در دسترس عموم قرار دارد می‌تواند بالقوه زمینه را برای تولید یك سلاح زیستی بسیار خطرناك آماده سازد. به اعتقاد برخی از كارشناسان فرار اتفاقی ویروس احیا شده به محیط بیرون از آزمایشگاه یا دزدیده شدن نمونه‌های آن به وسیله برخی افراد می‌تواند نتایجی فاجعه آمیز به بار آورد. این احتمال نیز وجود دارد كه كشورهای دشمن با آمریكا اقدام به بازسازی این ویروس كنند تا از آن به عنوان یك سلاح استفاده به عمل آورند. این محققان معتقدند برای مطالعه در مورد این ویروس رعایت مقررات تراز سوم كار آزمایشگاهی كفایت نمی‌كند و در این نوع موارد باید مقررات تراز چهارم كه بالاترین تراز ایمنی كار در آزمایشگاههای علمی است مراعات شود. برمبنای این مقررات همه محققان حاضر در آزمایشگاه باید ضمن رعایت موارد دیگر لباسهای فاقد منفد و محافظ بر تن كنند. در سال ‪ ۲۰۰۳‬ویروس سارس به نحو تصادفی از آزمایشگاهیی در سنگاپور كه مقررات تراز ‪ ۳‬در آن اجرا می‌شد فرار كرد. در سال ‪ ۲۰۰۴‬نیز دو مورد فرار این ویروس در آزمایشگاههای مشابهی در پكن اتفاق افتاد. اما به گفته تامپی رعایت مقررات تراز ‪ ۳‬كه در آن تنها لباس ایمنی تا نیمتنه پوشیده می‌شود و ماسك تنفس به سر زده می‌شود كفایت می‌كند. تامپی در عین حال معتقد است اگر ویروس احیا شده به نحو تصادفی به محیط بیرون فرار كرد میزان تلفات ناشی از آن زیاد نخواهد بود زیرا اغلب افراد به واسطه آنكه ویروسهای آنفولانزای انسانی در سالهای بعد از این ویروس جهش یافته‌اند، نسبت به این ویروس مقاوم شده‌اند. در مورد موشها نیز مشاهده شده كه استفاده از واكسن و دارو به صورت منظم می‌تواند تا اندازه‌ای درجه مقاومت آنها را در برابر این ویروس افزایش دهد. در مورد پرهیز از انتشار اطلاعات مربوط به ساختار ژنتیكی ویروسها نظر تامپی و تاونبرگرو نیز سردبیران نشریه‌های نیچر و ساینس آن است كه در حال حاضر هر كس بخواهد یك رشته ژنتیكی را تولید كند می‌تواند آن را به شركتهای خصوصی سفارش دهد و آنها این كار را انجام می‌دهند و هرچند بتازگی برخی از شركتها در این خصوص دقت می‌كنند كه آیا سفارش‌های ارائه شده حاوی ارگانیزمهای خطرناك و پاد تن است یا نه، اما بطور كلی فناوری تولید و احیای ارگانزیمها با استفاده از ساختار ژنتیكی آنها هم اكنون در دسترس قرار دارد. در مقایسه با خطر ناشی از انتشار این قبیل اطلاعات و فایده حاصل از آگاهی كسب شده درباره ارگانیزمهای خطرناك، نظر اغلب محققان بر آن است كه با توجه به ضرورت تجهیز در برابر تحولاتی كه در طبیعت اتفاق می‌افتد، واجد بودن دانش و آگاهی در این زمینه حائز اهمیت است و خطر سو استفاده از این دانش در قبال بهره‌های حاصل از آن كمرنگ تر است هرچند كه هیچگاه نمی‌توان از این قبیل خطرات احتمالی بطور كامل در امان ماند. در عین حال این نكته را نیز نباید از یاد برد كه خود طبیعت با ویروسهای خطرناكی كه دائما تولید می‌كند بزرگترین بیو تروریست به شمار می‌آید و مجهز شدن در برابر خطرات ناشی از آن نسبت به دیگر خطرات اولویت پیدا می‌كند.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی