تاریخ شفاهی جامعه روحانیت مبارز تهران

شکل‌گیری ، رشد و پیروزی انقلاب اسلامی ایران مرهون تلاش‌های بی‌وقفه و همه‌جانبه‌ی جریان مذهبی‌ای است که به رهبری امام خمینی (ره) توانست انقلاب اسلامی ایران را با چند ویژگی عمده به نتیجه‌ای غیرقابل پیش‌بینی برساند . از شاخص‌ترین ویژگی‌های این انقلاب ، می‌توان به دو اصل عمده و اساسی اشاره کرد:
۱) انقلاب اسلامی ایران از ماهیتی کاملا مذهبی برخوردار است و این موضوع باعث درخشندگی و تمایز این انقلاب ، از انقلاب‌های دیگر می‌شود ؛
۲) در تحولات نهضت‌ اسلامی ایران ، همه‌ی شهرها و روستاها نقش داشتند ؛ به گونه‌ای که نمی‌توان انقلاب اسلامی را مختص به شهر یا روستایی دانست . همه‌ی مردم این سرزمین در انقلاب نقش داشتند و باید آن را متعلق به کل مردم ایران بدانیم . تمام قشرها در این انقلاب مذهبی نقش ایفا کردند و هر یک از افراد و گروه‌ها بر مبنای شان اجتماعی‌شان در حوادث و تحولات انقلاب حضور داشتند و به پیشبرد اهداف نهضت اسلامی همت گماردند.
نقش و جایگاه روحانیت مبارز و متعهد ، ابتدا در رهبری نهضت و سپس در مسیر انقلاب تا پیروزی نهضت اسلامی قابل تقدیر است و به مقتضای ماهیت مذهبی که در سیر حیات جدید آن نهفته می‌باشد ، این جریان سیاسی در ربع آخر قرن بیستم میلادی در سطح جهان و ایران ، اثربخش بوده است .
کتاب حاضر که به شیوه‌ی “ تاریخ شفاهی “ نگاشته شده ، به بررسی تاریخ شکل‌گیری جمعیت سازماندهی‌ شده‌ی روحانیت به نام “ جامعه‌ی روحانیت مبارز تهران “ و نقش و جایگاه آن از آغاز نهضت تا پیروزی و پس از آن می‌پردازد .
در آغاز سخن ، شرحی از نظریه‌ی اندیشه‌‌ی سیاسی ولایت و حکومت در شیعه ، با نگاهی به تاریخ صدر اسلام تا دوران قاجاریه ارائه و سپس به شناخت جایگاه مرجعیت در فقاهت شیعه پرداخته شده و درباره‌ی حضور مراجع زمان در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران معاصر سخن رفته است .
در این پژوهش ، درباره‌ی علل حضور مراجع و علمای شیعه در حوادث و رویدادهای سیاسی و اجتماعی ایران تحقیق و نظریه‌ی اندیشه‌ی سیاسی شیعه در اجرای سیاست و حکومت اداری ، بر اساس دیانت و شریعت ترسیم شده و سپس به عواملی از قبیل انزوای روحانیت پرداخته می‌شود و اما آنچه هدف تحقیق را در ادامه روشن می‌سازد . معرفی الگوی جدید مبارزه است که با بهره بردن از تجربه‌های گذشته و آگاهی از فراز و نشیب‌های تاریخ ایران ، در زمانه‌ای که هرگز انتظار فرجی در جامعه به چشم نمی‌خورد ، از قلب حوزه‌ی علمیه ، و به پرچمداری یکی دیگر از مراجع شیعه ، مبارزه با طاغوت آغاز شد .
حضور امام خمینی (ره) و تفسیر انقلابی ایشان از مفاهیم فرهنگ شیعه ، همچون انتظار ، تقیه ، شهادت و زدودن زنگار تسلیم‌طلبی و انزواگرایی از چهره‌ی این مفاهیم ، زمینه‌ی تفکر و ذهنیت انقلابی را مهیا ساخت . حلقه‌ای از روحانیون جوان و نسل تربیت‌یافته‌ای که در شمار مریدان ایشان بودند ، با الگو قرار دادن رهبر خود ، نهضت ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ را آفریدند . در این پژوهش ، ضمن بررسی روند رفتارهای سیاسی روحانیت آگاه و متعهد و چگونگی بروز فعالیت‌های آنان طی دوره‌ی تاریخی ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷ ، رابطه‌ی بین رفتارها و حرکت‌های سیاسی مردم با نخبگان روحانیت در جریان مبارزه ، ترسیم می‌شود . علاوه بر این ، برای شناخت انگیزه‌ها و علل حاکم بر رفتار سیاسی مردم و چگونگی حضور آنان در جریان نهضت ، که به انقلاب سال ۱۳۵۷ انجامید ، مراکز و کانون‌های حرکت‌های سیاسی ، ایام و مناسبت‌های آغاز و تشدید فعالیت‌های انقلابی و انتشار اعلامیه‌ها و اطلاعیه‌هایی که تشکل سازمان‌ یافته‌ی روحانیت با نام جامعه‌ی روحانیت مبارز تهران انجام می‌داد ، معرفی می‌گردد.
این تحقیق به بررسی حوادث و رویدادهای بعد از پیروزی انقلاب تا سال ۱۳۷۰ و نقش و جایگاه تاثیرگذار روحانیون فعال در جامعه‌ی روحانیت مبارز تهران پرداخته است . اگرچه شناخت تحولات بعد از سال ۱۳۷۰ و آغاز دوره‌ی چهارم مجلس شورای اسلامی و حضور و ظهور تشکل منفک شده از جامعه‌ی روحانیت مبارز تهران یعنی “ مجمع روحانیون مبارز “ نیاز به تحقیق جامع‌تری داد ، اما در انتهای این پژوهش سعی شده است در یک جستار فرهنگی و اقتصادی به عوامل این انفکاک و جدایی پرداخته شود و خوانندگان با جناح دوم روحانیون که اصطلاحا به “ جناح چپ “ معروف شده‌اند ، آشنا شوند .

تدوین: مجید نجف‌پور

منبع : روزنامه رسالت