راه دشوار مبارزه با دخانیات

روز جهانی بدون دخانیات (۳۱ مه) را در حالی سپری می كنیم كه اخبار هر روز بر دامنه نگرانی ها می افزاید و تصویری نه چندان روشن و خوشایند از آینده جمعیت جوان كشور ترسیم می كند.سن استعمال دخانیات و مصرف سیگار در كشور كاهش یافته و به ۱۲ و ۱۳ سالگی رسیده است. از سوی دیگر آمارهای رسمی حاكی است ۳ درصد از نوجوانان كشور سیگار می كشند كه بیشتر آنها را نیز دانش آموزان تشكیل می دهند.چنانچه شیوع مصرف قلیان در بین نوجوانان، جوانان و زنان كشور، آلودگی و اعتیاد ۱۲ درصد جمعیت بزرگسال كشور به مصرف سیگار و نیز مرگ ومیر سالانه ۵۰ هزار نفر به علت مصرف سیگار را نیز به موارد بالا بیفزائیم تصویر آینده این نسل را بسیار تیره و تار خواهیم یافت.
در چنین شرایطی و در حالی كه شركتهای خارجی و واردكنندگان داخلی به رقابتی سخت برای تسخیر بازار وسیع و جوان ایران مشغولند، نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرح جامع كنترل و مبارزه ملی با دخانیات را به تصویب رساندند.به موجب این طرح فروش مواد دخانی به افراد زیر ۱۸ سال و مصرف آن در اماكن یا وسایل نقلیه عمومی ممنوع است.نمایندگان مجلس همچنین تصویب كردند پیامهای سلامتی و زیانهای دخانیات باید به صورت مصور حداقل ۵۰ درصد هر طرف پاكت سیگارهای تولیدی و وارداتی را پوشش دهد.ماده دیگری از این طرح نیز استفاده از تعابیر گمراه كننده مانند؛ ملایم، لایت، سبك و امثال آن روی پاكتهای سیگار را ممنوع كرده است.حساسیت نمایندگان مجلس به موضوع كنترل مصرف دخانیات قابل تقدیر و به جا و نشان دهنده اهمیت آنها به سلامت نسل نوجوان و جوان كشور است، اما سؤال اینجاست كه سهم قانون و اهرم های كنترل بیرونی در شكل دهی به رفتاری كه از انگیزش ها و سائق های درونی ریشه می گیرد تا چه اندازه است؟ سهم و وظیفه سایر دستگاه های آموزشی، فرهنگی، تبلیغی و رسانه ای در این زمینه چیست؟ الگوهای تلویزیونی و سینمایی در فیلم ها و برنامه های نمایشی چه میزان در فرهنگ سازی در زمینه گرایش به سیگار نقش دارند؟ نظام آموزشی در مدارس و دانشگاهها كدام آگاهی ها و الگوها را به نسل نوجوان و جوان كشور می دهند؟ همچنین تصاویر، مطالب و تبلیغات سایر رسانه های مكتوب و شفاهی چه پیامهای مستقیم یاغیرمستقیمی به نسل جوان و نوجوان كشور منتقل می كنند؟
اگرچه مجلس هرگونه تبلیغ مغایر با این قانون را منع كرده است اما چه تضمینی برای اجرای آن وجود دارد؟ حال اگر اهرم های قانونی بیرونی بر شدت منع و محدودیت فروش و مصرف سیگار پای بفشارند اما از سوی دیگر اهرم های انگیزشی و درونی كه از سوی دستگاههای فرهنگی، تبلیغی، آموزشی و رسانه ای تغذیه می شوند پیام و تصویری مغایر بدهند و مصرف سیگار را نشانه بلوغ و استقلال، نماد پرستیژ، منزلت و جایگاه اجتماعی و نیز آرام بخش و نشاط آور و انرژی زا معرفی كنند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
آیا این دوگانگی كه یكی بر فشار، اجبار و جریمه و تنبیه متكی است و دیگری كه بر نیازآفرینی و درونی سازی فرهنگ در فضای شكاف فرهنگ رسمی و غیررسمی، میل و اشتیاق زایدالوصف نوجوانان و جوانان به مصرف سیگار را بیش از پیش دامن نخواهد زد؟ البته این موضوع از اهمیت و ارزش كار نمایندگان در تصویب این قانون نمی كاهد اما اجرایی و عملی شدن و مهمتر از آن تأثیر و پیامدهای این قانون را در غیاب همكاری دستگاههای فرهنگی كشور به طور جد مورد تردید قرار می دهد. امید كه چنین نشود.

فریبرز بیات

منبع : روزنامه همشهری