تئاتر عروسکی سرگی ابراتسف

پنجم ژوئیه صد سال از سال‌روز تولد هنرپیشه و کارگردان مشهور روسی، پایه‌گذار و مدیر تئاتر عروسکی، سرگی ابراستف می‌گذرد.
آیا در جهان نمایشهایی پیدا می‌شود که پنجاه شصت سال پی‌در‌پی با فروش تمام بلیتها اجرا شود. در تئاتر عروسکی ابراتسف این‌گونه نمایشها زیاد است. اما مسئله مهم‌تر این است که در کتاب رکوردهای گینس او را فردی موفق، خوشبخت و طویل ‌العمری که در کشورهای مختلف موفق بوده است، نامیده‌اند.
و از برنامه هنری او به عنوان برنامه‌ای فوق‌العاده یاد کرده‌اند. این برنامه بر طبق آنچه که مرسوم است با ورود مجری برنامه شروع می‌شود:
«عصر به‌ خیر دوستان عزیز» این را مرد عروسکی که لباس فواک پوشیده و پاپیون بسته در حالی که بر روی پرده ظاهر می‌شود ابراز می‌دارد. «اما اینکه من کیستم، فکر می‌کنم لازم نباشد. شما در برنامه‌های من حضور دا‌شته‌اید. کافی است فقط به من نگاه کنید.» هر بینندة باهوشی فوراً خواهد گفت: بله این خود اوست، این مجری است! و بیننده اشتباه نکرده است و این دقیقاً همان جملاتی است که مجری برنامه همین چند وقت پیش در برنامة هنری خود در اسپانیا ابراز کرده بود البته به زبان سدة اسپانیایی: «عصر به ‌خیر دوستان عزیز، شما زبان مرا می‌فهمید؟ باور نکردنی است!» و اضافه می‌کند: «خوب بود خودم هم می‌فهمیدم، چه می‌گویم ...»
خلاصه تئاتر عروسکی ابراتسف، یک تشکیلات زندة خارق‌العاده است که در هر سالن نمایشی مورد واکنش بینندگان قرار می‌گیرد چه سالن نمایش کودکان، چه بزرگسالان، چه در داخل کشور و چه در خارج از آن در ضمن به نحوی متفاوت و وابسته به کشور. اما در کل دنیای تئاتر عروسکی خیلی هم ساده نیست. تئاتر عروسکی می‌تواند انسان را وادار به خنده و شاد کند، بگریاند و منزجر گرداند. آرامش بدهد و سرشار از انرژی کند. این تصادفی نیست که تا اواسط قرن هجده، عروسک وسیلة افسونگری بود و چهره کشیدن برای آن مقبول نبود و عروسکهایی که صورت داشتند خطرناک به حساب می‌آمدند. در میان ما روسها، تئاتر عروسکی از مدتها قبل تئاتر میدانی، بازار مکاره و مضحک بود. هنرپیشه اصلی آن ـ پتروشکا ـ مردم را جمع می‌کرد. او نه تنها آنها را سرگرم می‌کرد بلکه ترس از ابراز افکار و عقاید آشوبگرانه نداشت. ایوان زایستف آخرین پتروشکا و دلقک سرگردان خیابانها به همراه جعبة موسیقی‌اش بود. او معلم خیمه‌ شب‌‌باز بزرگ قرن بیست، سرگی ابراتسف شد. ابراتسفی که نه تنها هنر خاموش‌شدة تئاتر مردمی میدانی را احیاء کرد، بلکه همچنین آن را با فرهنگی بالا، خلاقیتی هنری و موضوعاتی مدرن، غنی ساخت.
توجه و علاقه به تئاتر عروسکی این‌گونه شروع شد: در ابتدای قرن گذشته، سریوژا ابراتسف شش ساله مسکویی به همراه مادرش ضمن گردش روی پل کوزینستکی به مغازه‌ها و ویترین آنها سرک کشید و از مادرش خواست تا برایش «عروسک دستکشی» مد آن روز را بخرد که به دست پوشانده می‌شد. این عروسک دلقکی به نام «بی‌ـ باـ بو» بود.
بازی بچگانه پس از سالها تبدیل به هنر دلخواه او شد. اما نه خیلی زود. از لحاظ تحصیلات، سرگی ابراتسف نقاش بود و نزد استادان معروف نقاشی همچون آرخیپف و فاورسکی تعلیم دیده بود و در استودیوی اپرای استانیسلاوسکی مشغول به کار شد. او نه تنها به روی صحنه موفق بود، بلکه در تئاترهای موزیکال و دراماتیک نیز برنامه اجرا می‌کرد تا اینکه در سال ۱۹۳۱ تئاتر عروسکی خود را تأسیس کرد.
پس از اولین اجراها هم بچه‌ها و هم بزرگسالان به او علاقه‌مند شدند. به این دلیل که تئاتر او هم شاد بود هم زیبا و هم جسورانه. عروسکها از این نمی‌ترسیدند که حرفهایی که هنرپیشه‌های واقعی (انسانی) جرئت ابرازش را نداشتند، بیان کنند. آنها به طور آزاد از نارساییهای جامعه و حتی قدرت حاکم بر جامعه انتقاد می‌کردند. ضمناً متن نمایشها از داستانهایی بود که همه با آن آشنا و قهرمانان آنها برای همه شناخته‌شده بودند: بوراتینو، ایوانوشکا، ما اوگلی، گربه در چکمه، بابایاگا، اردک‌ماهی سحرآمیز و علاءالدین.
اما فقط اینها نبودند. در نمایشها مردم زمان، آداب و رسوم آنها و ویژگیها و گفتار آنها نیز نمایش داده می‌شدند و تمامی حرکتهای نمایشی که جزئیات زندگی روز را نشان می‌دادند پیوسته در سالنها ایجاد هیجان می‌کردند. بعدها پس از اینکه ابراتسف شهرت جهانی کسب کرد نوشت: «عروسکها هیچ وقت برای من فقط هدف نبوده‌اند، بلکه اگر نتوانم بار افتخار تعهد و نیاز واقعی بودن برای انسانها را بر شانه‌های عروسک کوچک قرار دهم پس نمی‌خواهم از عروسکها بنویسم و نمی‌خواهم به این هنر بپردازم چرا که در این صورت این کار تبدیل می‌شود به یک سرگرمی کودکانه و یا به یک رفتار عجیبانة زیبای بزرگسالان.»
امسال تئاتر ابراتسف هفتاد ساله می‌شود. این تئاتر یکی از بزرگ‌ترین تئاترهای عروسکی دنیاست با دو سالن نمایش، باغ زمستانی، کامل‌ترین و منحصر به فردترین کتابخانه روسیه که حتی یک کتاب کپی در آن وجود ندارد و همه اصلی‌اند با مدارک، عکسها، آرشیوهای صوتی تصویری ارزشمند. این تئاتر، امپراتوری واقعی عروسکهاست که هنرپیشه‌ها و کارگردانان را از سراسر دنیا، اروپا، آسیا، آمریکا و استرالیا جذب می‌کند. ضمناً دوستان و آشنایان خود استاد به هنگام حیات او افراد برجسته‌ای چون گوردن کرک، چارلی چاپلین، سالومون میخوالس و ژان پل سارتر بودند.
ابراتسف در طول عمر خود چهارده کتاب و تعداد زیادی مقاله سیاسی اجتماعی نوشت. او ضمن اینکه سعی می‌کرد به قرن «آهنی» گذشته حقیقتاً جان ببخشد، شدیداً به دفاع از طبیعت و حیوانات برخاست. او حتی در نود سالگی به طور فعال کار می‌کرد و وقتی که از او پرسیدند چرا خود را بازنشسته نمی‌کنی؟ به شوخی جواب داد: « به عروسکها نمی‌توان خیانت کرد، آخه اونا که زن آدم نیستند.»
ما از گ‍َریگوری بالشاکف، هنرپیشة تئاتر عروسکی که مدت بیست سال زیر دست ابراتسف کار کرده بود خواستیم تا از خصوصیات استاد در تئاتر برای ما صحبت کند. او گفت: «ابراتسف صاحب تئاتر بود. او تئاتر را ساخت و پرورش داد و تئاتر برای او همچون خانه‌اش بود. آیا او هنرپیشه‌ها را دوست داشت؟ مثل همة آدمهای احساساتی بعضیها را بله و بعضیها را خیر. اگرچه سعی می‌کرد نسبت به همه یکسان رفتار کند، اما مسئله اصلی این بود که او آنها را درک می‌کرد.
اما در میان کارگردانان نمایش، او می‌ترسید به کسی جز خودش اعتماد کند. البته او از کار دیگر کارگردانان جلوگیری نمی‌کرد ولی کار خود را با جد و جهد انجام می‌داد. او خود هنرپیشة درخشانی بود. من بسیاری از برنامه‌های انفرادی او را دیده‌ام؛ جایی که سرگی ولادیمیر ویچ با عروسکها برنامه اجرا می‌کرد، داستانهای عاشقانه می‌خواند و خیلی جالب تعریف می‌کرد. در کل او سخنور و داستان‌گویی بی‌نظیر بود و به خوبی تماشاگران خود را درک می‌کرد. این احساس بینندگان به طور غیر ارادی به ما هنرپیشگان هم القاء می‌شد. اگرچه ما از پشت دیوارک (پاراوان) تماشاچیان را نمی‌دیدیم.»
به منظور حفظ میراث خلاقه عروسک‌گردان بزرگ، سرگی ابراتسف، بنیادی به نام او تأسیس شده است که به همراه تئاتر به طور مشترک در ماه سپتامبر اولین فستیوال بین‌المللی یادبود سرگی ابراتسف را برگزار خواهد کرد.
از میان انبوه شخصیتهای تاریخی فرهنگی روسیه، نام سرگی ابراتسف و مرکز آکادمیک دولتی تئاتر عروسکی، که به همت او تأسیس شد، برای هر فرد روسی آشناست و شهرتش عالم‌گیر شده است و این حقیقتی انکارناپذیر است که تئاتر ابراتسف جزء داراییهای ملی گرانبهای روسیه است. در طول هفت دهه، میلیونها نفر از کودک و بزرگسال، دهها رئیس جمهور و رئیس دولت از کشورهای مختلف، صدها شخصیت برجسته هنری و علمی، از جمله ژرار فلیپ، ایومونتان، سوفیا لورن،‌ ایندرا گاندی، ادوارد کندی و امثال اینها از این تئاتر دیدن کرده‌اند.
مرکز آکادمیک دولتی تئاتر عروسکی، ۱۶ سپتامبر سال ۱۹۳۱ در کنار کانون پرورش هنری کودکان ساخته شد. ابتدا دوازده نفر در آن کار می‌کردند و از بدو تأسیس اداره آن را شخصیت هنری برجسته روسیه، سرگی ابراتسف به عهده داشت.
سرگی میخائیلویچ ابراتسف (۱۹۰۱-۱۹۹۲) هنرپیشه روسی، کارگردان عروسکی و هنرمند ملی اتحاد شوروی (۱۹۵۴)، برنده جایزه لنین (۱۹۸۴) و جایزه دولتی (۱۹۴۶)، ۲۲ ژوئن (پنجم ژوئیه) سال ۱۹۰۱ در مسکو به دنیا آمد. پدرش و.ن. ابراتسف دانشگاهی بود. پس از پایان دوره دبیرستان وارد آموزشگاه عالی هنر تئاتر، خوتماس، در دانشکده نقاشی شد. در سالهای ۱۹۲۲ـ۱۹۳۰ هنرپیشه استودیوی موسیقی MAT بود (از سال ۱۹۲۶ تئاتر موزیکال نمیرویچ دانجنکو).
در سالهای ۱۹۳۰-۱۹۳۶ در MAT شماره ۲ کار می‌کرد. سال ۱۹۲۳ اولین اجرای تکی ابراتسف با عروسک انجام شد. تا سال ۱۹۳۱ ابراتسف کار هنرپیشگی در تئاتر موزیکال و تئاتر دراماتیک را با کار کنسرت تلفیق می‌کرد. در سپتامبر سال ۱۹۳۱، ابراتسف به عنوان مدیر تئاتر عروسکی مرکزی دوباره تأسیس‌یافته انتخاب شد. اولین اجرای تئاتری‌اش در ۱۷ آوریل سال ۱۹۳۲ بود (نمایش «جیم و دلار» بر اساس نمایشنامة آ.گلوبا.).
ابراتسف بدون هیچ شکی در توانایی تئاتر عروسکی و اینکه این تئاتر برای مردم لازم و مفید است،‌ ایمان داشت که همراه با این تئاتر جدید، نمایشنامه‌نویسی جدید نیز باید خلق شود.
طی شصت سال کار در تئاتر، ابراتسف بیش از هفتاد نمایش برای کودکان و بزرگ‌سالان اجرا کرد. او علاقه‌مند به تقلید هجوآمیز بود چرا که این کار ضمن اینکه مورد توجه بزرگ‌سالان بود، به همان اندازه کودکان را هم جلب می‌کرد. تئاتر تحت مدیریت او در بیش از ۳۵۰ شهر اتحاد شوروی و نود شهر کشور خارجی به اجرا در می‌آمد. اولین فیلم کوتاه عروسکی ابراتسف «تماشای شعاع غروب قطبی» در سال ۱۹۳۸ بود. سپس به تدریج فیلمهای مستند او به صحنه آمدند: «در لندن» (۱۹۵۶)، «داستانِ پنگوئنها» (۱۹۵۸)، «دوربین سینما محکوم می‌کند» (۱۹۶۸)، «حقیقت باور نکردنی» (۱۹۷۰) و ...» . ابراتسف به اجرای نمایشنامه‌ها بر اساس «ندای درون» (۱۹۳۶) ی.تارا خوسکایا، «شب قبل از تولد» ‌(۱۹۴۱)، ی. اسپرانسکوی بر اساس داستان ن. گوگول، «گوزن پادشاه» (۱۹۴۳)، اسپرانسکوی بر اساس نمایشنامه ک.گوتی، «کنسرت خارق‌العاده» (۱۹۴۶)، ابراتسف، «ایلیا مرامتس»، «پسر مسیحی» (۱۹۵۱) و کورلوموا، «کمدی الهی» (۱۹۶۱) و.نویف، «کوچک» (۱۹۶۸) ایحا. استوک و غیره نیز پرداخت.
ابراتسف مؤلف کتابهای معروفی در زمینة مسائل هنر و جنبه‌های اجتماعی آن است: «هنرپیشه با عروسک» (۱۹۳۸)،‌ «حرفه من» (۱۹۵۰)، «درباره آنچه که در زمان دو سفر خود به لندن دیده و فهمیده‌ام» (۱۹۵۶)، «تئاتر ملت چین» (۱۹۵۷) و نظایر آن. او در سالهای ۱۹۷۶ـ ۱۹۸۴ رئیس اتحادیه بین‌المللی عروسک‌گردانان شد و سال ۱۹۸۴ به بعد عضو و رئیس افتخاری آن گردید و از سال ۱۹۷۳ به عضویت اتحادیه نویسندگان اتحاد جماهیر شوروی در آمد.
توجه اصلی ابراتسف ظرافت بخشیدن به تئاتر عروسکی بود. او معتقد بود که چهره‌ها و دکوراسیونها باید به نحوی باشد که از فاصله‌های زیاد و در مقابل تعداد بی‌شمار تماشاچی دیده شود. بدین ترتیب عروسکهای نخی طراحی شدند که دارای وسایل مهار از داخل و خارج بودند. این وسایل امکان حرکت عروسکها را همانند حرکت انسان فراهم آوردند. عروسکهای نخی بر اساس اندازه و وزن آنها و نظام پیچیده سیمها و دسته‌ها، اغلب توسط سه نفر نگهداری و هدایت می‌شدند، مهم‌تر اینکه این عروسکها در نمایشهای مختلف از هر جهتی قابل دیدن بودند.
ابراتسف معتقد بود که هنر بزرگ‌ترین دیپلمات توانمندی است که منافع ملتهای مختلف را که هزاران کیلومتر از هم فاصله دارند به هم نزدیک می‌کند. او زمانی این مسئله را ثابت کرد که از شهرت کافی برخوردار بود.
قصه‌گوی معروف کارنی ایوانویچ چوکفسکی دربارة ابراتسف می‌گوید: «این فرد با ذوق شگفت‌انگیز و نیروی خلاقة متحیرکنندة خود، منحصر به فرد است. در تمام دنیا ابراتسفی دیگری وجود ندارد. او خود حرفه‌اش را انتخاب کرد و خودش رشته هنر عروسکی را ایجاد کرد. به نظر من عروسکهای او با استعدادتر از بسیاری از هنرپیشه‌های انسانی هستند.»
ابراتسف چندین نسل هنرپیشه، کارگردان، سناریونویس، استاد و دراماتورگ تئاتر عروسکی را پرورش داد که بسیاری از آنان حالا هم در تئاتر روسیه و دهها کشور دیگر در حال کارند.

منبع: www.Theatre.ru
یاخنتف
ترجمه:مژگان فرازی کسمایی
منبع: www.vor.ru

منبع : سورۀ مهر